De invloed van de Verlichting en de industriële
revolutie in Nederland
Sebastiaan Lanz, A5A
Inleiding
In deze geleide samenvatting ga ik het onder andere over de Verlichting, het ontstaan van het
Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, de Sociale Kwestie, en de Schoolstrijd hebben. Ik
begin met een uitleg over de Verlichting en Verlichtingsidealen, en welke rol deze speelden
in de opkomst van de Bataafse Republiek, en ik ga daarna verder met het uitleggen van de
band tussen de industrialisatie, de Schoolstrijd en de Sociale Kwestie. Ik rond af met een
uitgebreide samenvatting over het Kinderwetje van Van Houten.
1a: De Verlichting
In de Verlichting kwamen allemaal ideeën voort, zoals tolerantie, vrijheid, en gelijkheid. Men
moest rationaal optimistisch denken. Mensen waren dus optimistisch over de toekomst en
vonden dat er met goed nadenken en een gezond verstand veel te bereiken was. Er kwam in
de Verlichting meer nadruk op de mens dan op religie. Men streefde naar meer kennis en
geluk voor iedereen. Door deze streef naar kennis begonnen mensen ook kritisch na te
denken, en alles in vraag te stellen. Hierdoor kwamen er ook veel wetenschappelijke
voorzettingen.
1b: Verlichte denkers en hun blik op de maatschappij
John Locke had kritiek op het droit divin. Dit was het recht waarop de koning en andere
christelijke vorsten hun heerschap baseerden. Hij vond dat het niet bestond, en wees het
absolutisme af. Als oplossing vond hij dat het volk zelf moest besluiten dat zij samen een
politieke gemeenschap vormen. Dit heette sociaal contact, en moest volgens John Locke het
uitgangspunt van het bestuur zijn. Voltaire was het hier niet mee eens. Hij vond dat het
grootste deel van het volk te dom was om zulke bestuurlijke verantwoordelijkheid te dragen.
Voltaire had kritiek op godsdienst intolerantie en bijgeloof. Zijn oplossing hierop was om alle
godsdiensten dus gelijke rechten te geven. Montesquieu was ook tegen het absolutisme, en de
daarbij hordende corruptie en onderdrukking. Als oplossing hiervoor bedacht hij de Trias
Politica, of driemachtenleer. Hierbij wordt de staat verdeeld in drie verschillende machten: de
wetgevende macht, die wetten maakte en de regering controleerde, de uitvoerende macht, die
bestaande wetten toepast en naleeft, en de rechtsprekende macht, die controleert dat het volk
en de overheid zich aan alle wetten houdt. Rousseau was tegen de standenmaatschappij, een
samenleving waarbij de bevolking in verschillende groepen is verdeeld. Rousseau vond
namelijk dat natuurlijke rechten verdienden. Dat zijn rechten die een mens vanaf zijn
geboorte bezit en losstaan van de wetten die de overheid heeft ingesteld. Deze gelden voor
iedereen. Adam Smith had kritiek op het mercantilisme, de economisch-politieke stroming
die gericht is om de eigen rijkdom van een land te vergroten door een minimale import en een
maximale export. Hiervoor stelde hij het liberalisme voor, een politiek-maatschappelijke
stroming die onder andere de vrije markt voortzet.
2a, b &c: De rol van Verlichtingsidealen, binnenlands-politieke verhoudingen, en
internationale politieke verhoudingen in de komst van de Bataafse Republiek
, Verlichte denkbeelden speelde een grote rol bij het verdwijnen van de Oude Republiek der
Zeven Verenigde Nederlanden. Dit gebeurde door het promoten van ideeën over de
democratie. Verlichte denkers zoals Montesquieu en Rousseau kwamen op voor
democratische idealen, zoals de Trias Politica en volkssoevereiniteit, waarbij het volk de
hoogste macht heeft, die de aristocratische structuur van de Republiek in twijfel trokken. Ook
speelde de patriotbeweging een rol in de komst van de Bataafse Republiek. De
patriotbeweging streefde naar hervormingen en meer politieke invloed voor de burgerij. Door
de patriotbeweging wouden ze de macht van de stadhouder beperken. Ook waren andere
Verlichtingsidealen van belang in de opkomst van de Bataafse Republiek, zoals gelijkheid,
die een grote invloed hadden op de nieuwe grondwet en de politieke structuur.
De binnenlands-politieke verhoudingen speelden hierbij een cruciale rol. De
patriottenbeweging was bijvoorbeeld ook een binnenlandse politieke verhouding. De
politieke spanning tussen de orangisten die loyaal aan de stadhouder waren en de patriotten
creëerde een onrust en een verdeling in de Oude Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden. Deze politieke tegenstelling manifesteerde zich in verschillende steden en
provincies, wat leidde tot vele politieke conflicten en soms gewelddadige confrontaties. Dit
leidde tot een verzwakking in de centrale autoriteit en een vermindering van de stabiliteit van
de Oude Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Kenmerkend was dus de conflicten
tussen de orangisten en de patriotten.
De internationale politieke verhoudingen speelden ook een rol bij de opkomst van de
Bataafse Revolutie. Ten eerste speelde de Franse Revolutie een grote rol in heel Europa. Hun
ideeën van gelijkheid en vrijheid inspireerden heel Europa, dus inclusief het volk van de
Nederlandse Republiek. Door de binnenlandse politieke conflicten en de afname van
stabiliteit werd de Franse invasie van 1795 mogelijk, die tijdens de Bataafse Revolutie
plaatsvond. Deze leidde tot de omverwerping van Willem V met daarbij zijn oude politieke
orde. Als oplossing hiervoor kwam het Verdrag van Den Haag, waarbij de Bataafse
Republiek een vazalstaat van Frankrijk werd, en de stadhouderlijke regering afgeschaft werd.
De Bataafse Republiek was nu dus economisch en politiek afhankelijk van Frankrijk. Ook
speelde de expansiedrift van Napoleon een cruciale rol bij de opkomst van de Bataafse
Republiek, hij gebruikte namelijk het feit dat de Bataafse Republiek een vazalstaat van
Frankrijk was om Frankrijk als land te bevorderen, en in zijn tijd als keizer had hij veel
inspraak over het bestuur van de Bataafse Republiek.
2d: Koningen in Nederland
In 1806 benoemde Napoleon Lodewijk Bonaparte, zijn broer, de nieuwe koning van Holland.
Lodewijk was de vazal van Napoleon, omdat de Bataafse Republiek toen nog een vazalstaat
van Frankrijk was, waar Napoleon aan de macht was. Dus hoewel de Bataafse Republiek toen
op een koninkrijk leek, werd het in ware bestuurd door Frankrijk.
Toch duurde dit niet lang. In 1813 werd de Bataafse Republiek weer afhankelijk, en werd de
zoon van Willem V, Willem Frederik, de soeverein vorst. Toen in1815 het Verenigd
Koninkrijk der Nederlanden ontstond, werd Willem Frederik, nu Willem I uitgeroepen als de
eerste koning van het land.
3a&b: De schoolsituatie in de Oude Republiek
In de Oude Republiek was er in het onderwijs sprake van een standenonderwijs. Ook was er
in het onderwijs veel invloed van de (gereformeerde) kerk. Er was in de Oude republiek ook
hoofdelijk onderwijs, waarbij leerlingen zelf aan de slag gingen en pas naar de docent
kwamen voor uitleg als ze een vraag hadden, in plaats van dat de docent uitleg gaf en dat
leerlingen daarna aan het werk gingen. Als je iets slechts had gedaan, kreeg je lijfstraffen,
waarbij de docent je vaak sloeg, wat in die tijd normaal was. De onderwijzer was vaak niet
