Epidemiologie &
volksgezondheid
HOOFDSTUK 1: INLEIDING TOT EPIDEMIOLOGIE
1. Wat is epidemiologie?
1.1. Definitie
Het woord epidemiologie komt van het Griekse woord
- Epi = op
- Demo = mensen
- Logos = studie van
- Met andere woorden: het is de studie van wat een bevolking overkomt
Epidemiologie = studie van het vóórkomen en de verspreiding van gezondheidsgerelateerde
toestanden of gebeurtenissen bij bepaalde populaties, met inbegrip van de studie van de
determinanten die deze toestanden beïnvloeden, en de toepassing van deze kennis ter beheersing
van de gezondheidsproblemen
- Studie: surveillance, observatie, testen van hypothesen, analytische research en
experimenteel onderzoek
- Verspreiding: met betrekking tot tijd, plaats en categorieën/subgroepen van personen
aangetast in een populatie
- Determinanten: fysische-, biologische, sociale-, culturele-, economische- en gedragsfactoren
die de gezondheid beïnvloeden
- Gezondheidsgerelateerde toestanden of gebeurtenissen: ziekten, doodsoorzaken, gedrag…
- Bepaalde populatie: degene met gemeenschappelijke identificeerbare karakteristieken
- Toepassing ter beheersing: doel van epidemiologie, namelijk promotie beschermen en
herstellen van gezondheid
Epidemiologie is veel meer dan een tak van de geneeskunde die epidemieën behandelt!
1.2. Doel en toepassingsgebied
Doel
- Distributie en omvang van gezondheid en ziekte in een populatie
- Identificatie van etiologische factoren in pathogenese ziekte
Risico-factoren, protectieve factoren
- Planning en implementatie, evaluatie van geïmplementeerde diensten voor preventie,
controle en behandeling ziekten
Causaliteit
- Genetische factoren
- Omgevingsfactoren (biologisch, chemisch, fysisch, psychologisch…)
1.3. Historiek: recentere tijden
- 460-377 v.C.: Hippocrates van Kos
Suggereert dat ziekte gerelateerd kan zijn aan omgeving
- 1624-1689: Thomas Sydenham
1
, Belang nauwkeurige observatie
Bijhouden van gegevens
- 1620-1674: Percival Pott
Ziekte van Pott = scrotum kanker
Ontdekte het frequent voorkomen van scrotum kanker bij schoorsteenvegers
Frequente blootstelling aan roet
Reduceerde de incidentie van scrotum kanker door de individuen te
verplichten om te baden
- 1716-1794: James Lind
Voerde experimenten uit bij scheurbuikpatiënten
Symptomen: losse tanden, bloedend tandvlees en haemorrhagieën
- 1818-1865: Ignaz Philipp
Ontdekte dat kraamvrouwkoorts een infectie was bij vrouwen na de bevalling
Veroorzaakt door introductie geïnfecteerd materiaal tijdens bevalling
Introduceerde handen wassen en de ontsmetting in calciumchloride
Transmissie tegengaan
1.4. Historiek: cholera epidemie in Londen (1854)
- In een periode van 10 dagen stierven 500 mensen binnen eenzelfde gebied in Londen
- John Snow = arts, anesthesist
Markeerde elk sterfgeval op een kaart
Meeste sterfgevallen rond waterpomp van Broadstreet
Waterbedeling via deze pomp werd onderbroken epidemie onderbroken
2. Types van epidemiologie
2.1. Type epidemiologie
1) Overdraagbare vs. niet-overdraagbare ziekten
- Infectieuze oorzaak of niet
- Voorbeelden: kanker, ouder worden, chronische ziekten…
2) Beroeps & milieu epidemiologie
3) Epidemiologie van volksgezondheid
4) Klinisch epidemiologie
5) Moleculaire epidemiologie
- Genetische epidemiologie
- Microbioom epidemiologie
- …
2.2. Type epidemiologische studies
① Beschrijvende epidemiologie
- Frequentiematen: hoe vaak komt iets voor
- Hypothese-genererend onderzoek
② Analytische epidemiologie
- Zieke groep vergelijken met controlegroep
- Hypothese testen
- Sterkte van associatie tussen risicofactor en ziekte
Blootstelling (“exposure”)
- Blootstelling aan risicofactor/beschermende factor
2
, - Inherente karakteristieken = kan je niet veranderen, staan vast
o Vb. geslacht, leeftijd…
- Genetische variant
- Leefstijl
o Vb. hobby, beroep, dieet, medicatie…
- Socio-economische status
2.3. Experimenteel vs. observationeel
Experimentele studie
- Blootstelling aan risicofactor door onderzoeker zelf bepaald
- Klinische trial
Splits populatie random in 2 groepen
Placebo en test groep
Vergelijk incidentie tussen 2 groepen
Observationele studie
- Geen controle over blootstelling aan risicofactor
- Data is al verzameld
- 3 belangrijkste studie types
Cohort studie
Case-control studie
Cross-sectionele studie
3. Gezondheidszorg en beleid
3.1. Planning en evaluatie gezondheidszorg
- Doel: mogelijk maken van rationele beslissingen
- Keuzes noodzakelijk
- Budget = beperkt
- Objectieven stellen
Gezondheidsdoelstellingen
Bepalen hoe deze objectieven te bereiken (targets = doelstellingen)
- 6 Vlaamse gezondheidsdoelstellingen
Voeding en beweging
Preventie van depressie en zelfdoding
Tabak, alcohol en drugs
Ongevallen in de privésfeer
Infectieziekten en vaccinatie
Kankeropsporing
3.2. Planningscyclus
- Nodige info partieel beschikbaar
- Waarde beschikbare info?
- Nieuwe info
- Cyclisch proces (zie figuur)
3
, ① Meten van het belang (last) aandoening
- Eerste stap
- Prevalentie, incidentie, mortaliteit, aantallen
- Ook afgeleide frequentiematen
Levensverwachting, QALY, DALY
- Aantal veroorzaakt door specifieke omgevingsfactor
② Identificatie van oorzaken aandoening
- Wat zijn de belangrijkste vermijdbare oorzaken?
- Welke interventies mogelijk?
Vb. mondmasker dragen of niet (corona)
③ Meten van effectiviteit van verschillende mogelijke interventies
- Nood aan evaluatie en informatie
- Plaats voor kwalitatief onderzoek
- Ook kwantitatief onderzoek noodzakelijk
- Effectiviteit: percentage reductie in mortaliteit/morbiditeit t.g.v. een specifieke interventie
Afhankelijk van verschillende factoren
Werking interventie onder ideale omstandigheden
Mogelijkheid een aandoening te screenen en diagnosticeren
Gepaste gebruik van interventie
“Implementation fidelity” = verwijst naar de mate waarin een
interventie of programma wordt uitgevoerd zoals bedoeld
④ Meten van hun efficiëntie
- Efficiëntie = maat voor de relatie tussen de bereikte resultaten en de inspanning in termen
van geld, mankracht en tijd
- Kosten-effectiviteit analyse
Euro’s per gewonnen levensjaar
Euro’s per vermeden geval
- Kosten-baten analyse
Uitrekenen wat de prijs is van een levensjaar
⑤ Implementatie van interventies
- Begint met de beslissing een specifieke interventie te kiezen
- Stellen van targets
Vb. participatie moet toenemen van 60% naar 70%
⑥ Monitoring van activiteiten
- Continue opvolging van activiteiten
- Korte, middenlange en lange termijn realisaties
⑦ Opnieuw bepalen van de last (“burden”)
HOOFDSTUK 2: DATA COLLECTION
1. Routine data
1.1. Definitie
- Routine data = data uit systemen van gezondheids- en sociale diensten
4
