SAMENVOEGING RELIGIE EN ZINGEVING – 2022-2023:
LES 1 – WETENSCHAP, TECHNOLOGIE EN DE ‘ZINGEVENDE INTERESSE’:
1.1. OPZET:
De doelstelling van dit vak is om aan persoonsvorming te doen, dit vak kadert binnen een idee dat
probeert vragen op te werken die misschien belang hebben bij jou als persoon.
We gaan van vraagstukken uit de Godsdienstwetenschappen naar Religie, Zingeving en
Levensbeschouwing.
Doelstelling:
- Persoonsvorming.
- Met het oog op ‘disciplinary future self’ Dat je in uw opleiding al moet nadenken over de
plek waar je terecht wil komen.
o Binnen een job zijn er altijd levensbeschouwelijke kwesties, hoe je naar de wereld, of
de mens kijkt.
1.2. LEEFWERELD, WETENSCHAP EN REDELIJKHEID:
- Edmund Husserl (1859-1938).
- Leefwereld = intersubjectief, persoonlijk en betekenisvol.
- Wetenschap:
o Vertrekt vanuit de leefwereld.
Bijvoorbeeld: uitgangspunt van de criminologie: mensen kunnen feiten
plegen die andere mensen aangaan, waar anderen het slachtoffer van
kunnen worden.
o Maakt abstractie van de leefwereld: Subject-object, afstandelijkheid, onpersoonlijk.
Subjectieve leefwereld.
Succes van de wetenschap is om die werkelijkheid abstract te benaderen:
Namelijk dingen en mensen tot object van studie maken.
o Is een tijdelijke opschorting van de normale omgang met de leefwereld.
Met een zekere afstandelijkheid en op onpersoonlijke wijze de wereld
benaderen.
o Keert terug naar de leefwereld:
Bijvoorbeeld: anatomie: omgang met het dode lichaam is een abstractie van
de leefwereld.
In de leefwereld hebben we respect voor dode lichamen.
Het moment dat je uit de anatomie-les komt, ga je opnieuw met
respect om met dode lichamen (terugkeren naar de leefwereld).
Bijvoorbeeld: schandaal in Frankrijk omdat men respectloos omging met
dode lichamen in een mortuarium, dit leidde tot enorme verontwaardiging:
Men aanvaardt binnen een strikte context wel dat het noodzakelijk is
om bijvoorbeeld lichamen open te snijden.
MAAR daarbuiten moet er met respect gehandeld worden (VB:
lichamen niet op hopen gooien).
VOORBEELD Gevangenis:
Gedetineerden voelen zich in gesprek met psycholoog of psychiater herleid tot risicofactoren en niet
gerespecteerd als men. Onderzoek naar de ervaring van gedetineerden om als mens beschouwd te
worden.
Het succes van de wetenschap is om mensen en zaken tot objecten te herleiden.
MAAR: opletten dat dat slechts een beperkte benadering is van de werkelijkheid, keer
altijd terug naar de leefwereld.
1
, - Redelijkheid en rationaliteit:
o Het is een illusie om te denken dat we de leefwereld meer wetenschappelijk kunnen
maken.
Simpele reden: we willen dat niet.
Zaken in de leefwereld die volgens de wetenschap niet rationeel zijn + zaken
die de wetenschap aanbieden die niet redelijk zijn in de leefwereld.
Bijvoegingen les:
Husserl kwam met het begrip ‘leefwereld’ = de wereld waarin wij leven.
Het punt is dat voor Husserl die leefwereld, de wereld zoals wij deze beleven dat die een aantal
karakteristieken heeft, het is een gedeelde wereld met anderen en het is een persoonlijk
betekenisvolle wereld.
Alle dingen en plaatsen die wij tegenkomen hebben een betekenis nog voor dat ze worden
geïnterpreteerd door de wetenschap.
Onze leefwereld is zo gestructureerd volgens betekenis, de dingen rondom ons zijn primair
objecten en worden maar betekenisvolle entiteiten indien men er een persoonlijke opvatting bij
heeft.
1.3. DE ‘ZINGEVENDE’, ‘MANIPULATIEVE’ EN ‘COGNITIEVE’ INTERESSE VAN DE
MENS:
Er zijn 3 interesses van de mens, die gaan over de verlangens en manieren van betrokken zijn.
Bijvoeging les:
De cognitieve interesse is het feit
dat we geïnteresseerd zijn, dat
we streven naar kennis, dat is
het domein waar de wetenschap
heel goed in is.
De manipulatieve interesse is het feit dat we geïnteresseerd zijn om de
wereld naar onze hand te zetten, we willen bepaalde doelen bereiken en dat
doen we op een zo meest efficiënt mogelijke manier.
De zingevende interesse gaat over de manier om te streven naar een
betekenisvol leven en vooral dan betekenisvolle relaties.
= > Deze 3 overlappen elkaar deels, bijvoorbeeld: als mensen in een aula
zitten dan praten ze met elkaar voor en na de les, dat praten is interessant,
er gebeurt iets cognitief, je vraagt info over bepaalde zaken, iets
manipulatief, je vraagt naar notities en zit iets zingevend in, het punt zal zijn dat dat zingende domein
groter is dan dat wij denken.
We zijn als mens gericht op kennis en manipulatie, dat kan ook te maken hebben met het bevredigen
van onze eigen behoeften (manipulatie).
1. Cognitief:
a. Verlangen om te kennen.
b. Bijvoorbeeld: wetenschap als de hoogste vorm van het cognitief verlangen.
2. Manipulatief:
a. Betrokkenheid op de wereld om deze naar onze hand te zetten.
b. De wereld willen veranderen op een manier die naar onze hand ligt.
2
, c. Bijvoorbeeld: het creëren van vaccins, technische ontwikkelingen.
3. Zingevend:
a. Te maken met alle dingen die we doen omdat we ze belangrijk vinden.
i. Omdat ze intrinsiek waardevol zijn.
b. Lijkt een kleine interesse te zijn, maar misschien ruimer dan we vaak denken.
1.3.1. Zingevend en Cognitief:
STELLING 1: er zijn activiteiten in ons leven die lijken te gaan over een ‘cognitieve interesse’, maar
die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan.
VOORBEELD: we denken dat de meeste gesprekken gaan over het uitwisselen van informatie, maar
dat is niet zo:
- VB: buren spreken over het weer, zo geven ze vorm aan hun relatie.
- VB: diepe gesprekken om aan de ander te tonen: ‘zo hard vertrouw ik jou’.
o Vorm van manipulatieve interesse: geheimen toevertrouwen omdat je denkt dat er
therapeutische effecten zijn? waarschijnlijk ook niet.
- Mensen prakten met elkaar om te tonen dat het fijn is om bij elkaar te zijn.
o Weerspiegelen van de relatie die je hebt.
o Aard van het gesprek past zich aan aan de aard van de relatie.
Waarom spreek ik bijvoorbeeld met mijn buurman over het weer? Waarschijnlijk gaat het over het
uitwisselen van informatie, maar als ik echt zou willen weten wat voor weer het wordt, dan kijk ik wel
op het internet. Het gaat dus niet alleen over deze informatie, maar het is ook een manier om je
relatie te vieren. Je bent een buur, je doet een babbel met elkaar, het gaat over de betekenis geven
aan elkaars nabijheid.
STELLING 2: Op het domein van de zingeving bestaat er redelijkheid en onredelijkheid. Wat
‘redelijk’ en ‘onredelijk’ is, is echter niet hetzelfde als wat vanuit cognitief oogpunt ‘rationeel’ en
‘irrationeel’ is.
VOORBEELD: buurman die altijd doemdenkt (nu is het goed weer, maar morgen is het slecht).
- Als je hem continu zou corrigeren met cognitieve informatie (VB: het wordt wel goed weer
morgen, ik heb het opgezocht) zou dat ongepast zijn.
- Het zou gepaster zijn om te zwijgen of over iets anders te beginnen.
- Wat redelijk of onredelijk is, is wat er gepast is in een situatie.
o =/= wat rationeel is.
VOORBEELD: Je vraagt je af of jouw partner je aan het bedriegen is:
- Cognitief: privédetective inhuren, zaken installeren op de gsm.
- Maar als je partner zo een zaken zou ontdekken, heeft die veel redenen om kwaad te zijn, de
relatie is namelijk gericht op vertrouwen.
- Het inschakelen van cognitieve/rationele middelen zou een afbreuk doen aan je relatie.
o Gebruik van dergelijke methoden wordt als onredelijk beschouwd.
In de echte wereld proberen we dit soort zaken op te lossen met onwetenschappelijke manieren. Via
het vragen, dat zijn redelijke manieren om die kennis te bereiken. Dus dat wil zeggen at de manier
waarop wij in de leefwereld handelen dat het een redelijkheid heeft of een onredelijkheid. Maar dat is
een andere manier dan efficiëntie of onefficiëntie.
3
, STELLING 3: Wetenschappelijke (cognitieve) bevindingen, zijn vaak slechts van belang voor de
zingevende relaties in de leefwereld:
VOORBEELD: liefde en chemie.
Liefde heeft te maken met geurstoffen en feromonen.
VOORBEELD 2: straffen van misdrijven.
- We moeten ermee ophouden mensen te straffen voor misdrijven.
o Reden: wetenschap toont aan dat mensen gedetermineerd zijn in hun gedrag, het
gaat over neurologische processen waar men zelf niets aan kan doen.
o Plegers van misdrijven hebben geen vrije wil, dus geen verantwoordelijkheid, dus
moeten niet bestraft worden.
o We moeten enkel maatregelen opleggen om recidive te vermijden.
- Straffen van mensen is irrationeel:
o Opinie: hoezeer we ook overtuigd zijn van het niet bestaan van vrije wil
(determinisme), dat doet niets af aan het feit dat we nog altijd kwaad zijn op mensen
en het ondraaglijk beschouwen als misdadigers niet bestraft worden.
o VB: daders van partnerdodingen zijn relatief ongevaarlijk brandstichters
bescherming van de maatschappij zullen niet nodig zijn: brandstichters zouden
langer bestraft worden dan daders voor partnerdodingen?
Zingevende interesse wordt niet aangetast door bepaalde tegengestelde inzichtingen vanuit de
wetenschappen.
Vergelijking met schilderij:
Zingevende interesse: kijken naar het schilderij en de tekeningen erop zien (bijvoorbeeld:
schepen).
Cognitieve interesse: iemand die in je oor fluistert dat het eigenlijk geen schepen zijn, maar
gewoon strepen verf.
Bijvoeging les:
Dawkins gebruikt het voorbeeld over de auto, de man is kwaad omdat de auto niet start en hij straft
zijn auto, dat is compleet belachelijk. Dawkins zegt als bioloog dat wij als mens gedetermineerd zijn,
bijgevolg heeft het gevolgen voor de leefwereld en is het irrationeel om kwaad te zijn en om elkaar te
straffen. Dat is het wetenschappelijk inzicht, wij moeten bijgevolg elkaar niet straffen of kwaad zijn
op elkaar. Want kwaad zijn is iets uit de leefwereld.
Prof stelt: het feit dat wij weten dat de ander een biochemische machine is, we weten dat, dat
cognitieve gegeven is irrationeel voor hoe wij onze leefwereld ervaren.
1.3.2. zingevend en manipulatief:
STELLING 1: Er zijn zaken in ons leven die lijken te gaan over onze ‘manipulatieve’ interesse, maar
die eigenlijk fundamenteel over zingeving gaan (en die niet kunnen bereikt worden door
manipulatief handelen).
VOORBEELD 1: Zoeken naar geluk.
- Geluk is eigenlijk iets van de manipulatieve interesse: de wereld naar onze hand zetten zodat
we geluk verkrijgen.
- Gedachtenexperiment: machine die geluk maakt.
- Wat is er mooi aan geluk? Dat je iets bereikt wat je ook niet had kunnen bereiken.
VOORBEELD 2: zoeken naar erkenning en waardering:
4
