Criminaliteit & politiek: teksten
1. Over politiek en het maken van keuzes in veiligheidsbeleid –
Kristof Verfaille
Inleiding
- Sinds 1970 is criminaliteit een urgent politiek thema in België: politici moeten zich uitspreken
over aanpak van criminaliteit wat ze (niet) zeggen kan electorale gevolgen hebben
o Meer aandacht voor controle en expressieve vormen van bestraffing
o Belangen slachtoffers vooropstellen
o Samenleving beschermen
o Ingrijpende hervorming criminaliteitscontrole
o Meer investeren in aanpakken criminaliteit
- Opkomst nieuw spreekregime: emotioneler, polariserend en veranderen de concrete
thematisering van criminaliteit
o Minder nuance en sociale rechtvaardigheid
- Opkomst autoritair-populistische trends
o Worden dwingend en hebben een effect op het spreken over criminaliteit
- Populistische standpunten over criminaliteit en onveiligheid maken structureel deel uit van
het politieke spel maakt het legitimeren van specifieke vormen van criminologische
expertise minder vanzelfsprekend
- Populisme: politici treffen maatregelen of formuleren ideeën die populair zijn en een
electoraal voordeel opleveren, maar wetenschappelijk niet te verantwoorden zijn.
o Problematisch: ontkennen de complexiteit van criminaliteit als maatschappelijk
fenomeen en van de expertise over de aanpak van criminaliteit leidt tot ineffectief
en onrechtvaardig veiligheidsbeleid
o = het niet benutten van de juiste kennis bij het maken van politieke keuzes over de
aanpak van criminaliteit
o Oplossing: verantwoording afleggen en gebruik maken van de juiste expertise
- De voorbije jaren wordt politieke besluitvorming steeds moeilijker door volgende redenen:
o Politiek verplaatst zich naar domeinen die doorgaans niet tot de politiek worden
gerekend
o Politieke besluitvorming is heteronoom geworden
o Politieke keuzes maken sneller en ingrijpender dan vroeger deel uit van processen
van recontextualisering
De verplaatsing van politiek
- Sinds 1970 is het maken van politieke keuzes veel moeilijker geworden door de versnippering
van de politiek
- Criminaliteit heeft zich verspreid over verschillende beleidsniveaus (federaal,
gemeenschappen, gewesten, lokaal)
- Verschillende groepen hebben het potentieel om op (in)formele wijze de samenleving en de
veiligheidszorg vorm te geven
- Versnippering bemoeilijkt het maken van een coherent en effectief veiligheidsbeleid
- Diverse niveaus doen uitspraken over criminaliteit en de discoursen zijn afhankelijk van
elkaar: ze beïnvloeden elkaar of strijden elkaar tegen. Ze kunnen dus niet worden gezien als
duidelijk afgelijnde stukken van een groter geheel
- Complexiteit van versnippering van bevoegdheden en perspectieven is niet de fundamentele
uitdaging voor een veiligheidsbeleid
,Criminaliteit & politiek: teksten
o Wel: fundamentele transformatie over wat er onder politiek dient te worden
verstaan
- Politiek = ordenen van de samenleving aan de hand van beslissingen die op dwingende wijze
aan de hele bevolking worden opgelegd
o Politiek wordt gereduceerd tot wat politici zeggen en doen en wat er gebeurt in
regeringen/parlementen/vakbonden…
o Politiek is verplaatst naar domeinen die vroeger niet als politiek werden beschouwd
De private sector (bedrijven), de wetenschap, het rechtssysteem, de media
ze geven vorm aan het samenleven op een manier die ook een bindend
effect heeft op de samenleving
Bepaalde praktijken in deze domeinen zijn de traditionele politiek gaan
aanvullen of vervangen in die mate dat ze nu de toekomst van de
samenleving bepalen, wat vroeger het voorrecht van politici was
- De private sector heeft ingrijpende en bindende gevolgen voor de samenleving door
globalisering van de economie, structuren en activiteiten
o Verplaatsing van de economie naar lagelonenlanden is een politieke handeling omdat
ze de sociaaleconomische structuren van de Westerse samenlevingen sterk
beïnvloedt en vormgeeft
o Politici hebben bewust meer bevoegdheden overgedragen aan de private sector en
zo bedrijven toegelaten ingrijpender dan vroeger vorm te geven aan samenleven
o Expansie private veiligheid: politiek draagt veiligheidsbeleid aan hun over
o Opkomst internationale markt van veiligheids- en bewakingstechnologieën: zo
kunnen burgers en bedrijven participeren in criminaliteitscontrole
o De goederen en diensten geleverd door bedrijven en hun beslissingen, hebben
ingrijpende gevolgen voor de organisatie van de samenleving
o Verplaatsing betekent niet dat de private veiligheidszorg de politiediensten formeel
heeft vervangen, hun keuzes en redeneringen worden wel steeds belangrijker voor
een grote groep mensen en bepaalt mee de organisatie van het samenleven
- De derde sector: het middenveld
o Niet-gouvernementele en non-profitorganisaties, bevinden zich tussen de particuliere
markt en de publieke sector/staat
o Is op een specifieke manier verbonden met de staat, de private markt of het
informele deel van het maatschappelijke middenveld
Dit leidt tot een mix van middelen, ratio’s en hybriden
o Er bestaat geen eenduidige derde sectorperspectief in de veiligheidszorg
o Verlengstuk van de bestaande rationaliteiten en politieke keuzes in het
veiligheidsbeleid
o Derde sector initiatieven zijn politiek omdat ze de criminaliteitscontrole op een eigen
manier vormgeven
o Geeft in de praktijk vorm aan veiligheidsvraagstukken op basis van criteria/normen
die erg kunnen verschillen van de door de politiek gemaakte keuzes of omdat ze gaan
over vraagstukken buiten de reikwijdte van bestaand beleid
,Criminaliteit & politiek: teksten
- De wetenschap
o De politiek is niet de inhoud of conclusies van onderzoek gaan bepalen
o Wel bepalen wetenschappelijke innovaties de koers van de samenleving
o Wetenschap is politiek geworden
Lang na de uitvinding van een nieuwe technologie merk je de effecten
o Nieuwe technologieën en wetenschappelijke innovaties gaan deel uitmaken van de
aanpak van criminaliteit zonder dat we daar expliciet voor hadden gekozen
Vaak hebben ze in eerste instantie weinig/niks met criminaliteit te maken
Geeft actief vorm aan het samenleven en herdefiniëren wat mogelijk is in de
criminaliteitscontrole en zetten bestaande beleidsmodellen onder druk
o Evolutie in manier waarover er wordt gedacht over de plaats van wetenschap in de
politieke besluitvorming
Positivistische wetenschapsdomeinen brachten reeds wijzigingen in het
strafrecht teweeg
o Groeiende aandacht voor evaluatie en evidence-based beleid
Houdt de verplaatsing van politiek in
Ideologische keuze
De beleidskeuzes worden voorgesteld als waardenvrij, neutraal en
technocratisch en zijn de uitkomst van een soort wetenschap gericht op
effectiviteit, hetgeen dat werkt
Dit gaat dan op zijn beurt vormgeven aan de samenleving
- De rechterlijke macht
o Verschuiving van politiek naar rechterlijke macht in verschillende tendensen
Het bewust toekennen van politieke verantwoordelijkheid aan de rechterlijke
macht en rechterlijk activisme
o Rechterlijk activisme: rechters = waakhonden van de uitvoerende macht en mengen
zich (in)direct in politieke besluitvorming
Politici hebben het gevoel dat rechters in the end het samenleven vorm
geven
o Verschuiven politieke verantwoordelijkheid naar de rechterlijke macht
Krijgen vaak een politieke rol toebedeeld
Politici schuiven politieke kwesties door naar de rechterlijke macht
- De media heeft de mogelijkheid om de politieke agenda te bepalen
o Politici proberen dit medium te beïnvloeden en te gebruiken
o Media controleert de politieke wereld en de agendasetting en geeft zo de
samenleving actief vorm
o Media krijgt meer autonomie en er zijn belangrijke technologische innovaties
Media richt zich steeds meer op schandalen en processen over politici
Aandacht voor criminaliteit groeit enorm
o Politici gebruiken steeds vaker sociale media om hun ideeën en perspectieven te
verspreiden
, Criminaliteit & politiek: teksten
Politieke besluitvorming als heteronome praktijk
De media, het middenveld, de wetenschap, het rechtssysteem en de private sector participeren elk
op een specifieke manier in de veiligheidszorg en ze doen dit op basis van normen en regels eigen aan
hun domein
- Elk domein heeft andere normen en regels om over criminaliteit te spreken, deze veranderen
ook doorheen de tijd
- De domeinen verhouden zich ook op een manier ten opzichte van elkaar en dit heeft
gevolgen voor de praktijken in elk van die domeinen
- Criteria uit het ene domein gaan deel uitmaken van het andere domein = heteronomie
o Ook dit bemoeilijkt het vormgeven van maatschappelijke thema’s zoals criminaliteit
- Mediadiscours over veiligheid komt tot stand op basis van journalistieke kwaliteitscriteria,
maar is ook onderworpen aan criteria uit de private sector, wetenschap… de berichtgeving
komt niet enkel tot stand op basis van de criteria van de journalist. Burgers en politici
beoordelen ook. Journalisten moeten rekening houden met wetenschappelijke inzichten en
criteria gangbaar in dat domein
- Een domein wordt dus onderworpen aan een reeks criteria niet eigen aan het domein, maar
die er nu wel deel van gaan uitmaken
- Ook de wetenschap wordt niet langer bepaald door enkel wetenschappelijke criteria: moet
participeren in een online mediaomgeving, is deel van een bedrijf, moet rekening houden
met ethische en juridische regels…
- Besluitvorming van politici kan niet meer enkel begrepen worden in functie van
partijpolitieke voorkeuren, maar moet nu ook rekening houden met wetenschappelijke
inzichten, criteria uit de private sector, mensenrechten, ethische en deonthologische
normen… bovendien participeren ze in een online mediaomgeving en worden ze dus
onderworpen aan specifieke media- en communicatieformats.
Recontextualisering van politieke keuzes
= derde fundamenteel probleem
- Politici ervaren het probleem van recontextualisering; ze kunnen beslissingen nemen, een
maatschappelijk thema op een bepaalde manier vormgeven en oplossen maar dit kan ergens
in de samenleving, online of offline, opduiken en heel andere associaties oproepen en
nieuwe vormen aannemen, waardoor de gemaakte keuze moet worden geherformuleerd
- Iets kan een heel andere invulling/contextualisering krijgen in de media naar aanleiding van
incidenten
- De gemaakte politieke keuze wordt als onbegrijpelijk en wereldvreemd ervaren, waardoor de
keuze en de politici onbegrijpelijk worden, wat implicaties heeft voor de geloofwaardigheid
en het vermogen om beslissingen op langere termijn af te dwingen
