CONCEPTEN KLINISCH REDENEREN
INHOUDSTAFEL
Inhoudstafel ............................................................................................................................... 1
Inleiding en situering .................................................................................................................. 2
Deel 1: Emotieregulatie en coping ............................................................................................. 5
Wat is emotieregulatie? ......................................................................................................... 5
1.1. Hechting als basis van emotieregulatie........................................................................... 7
1.2. De ontwikkeling van emotieregulatie ............................................................................. 8
1.3. Diagnostiek en ROM ........................................................................................................ 9
1.4. ACE-model ..................................................................................................................... 10
1.5. Emotiebewustzijn en emotiebegrip .............................................................................. 11
1.6. Emotie reguleren via gedrag ......................................................................................... 14
1.7 Emotie reguleren via cognities ....................................................................................... 14
1.8. Invloed van context op emotieregulatie ....................................................................... 15
1.9. Window of tolerance & stabilisatie ............................................................................... 16
Deel 2: Mentaliseren ................................................................................................................ 18
Mentaliseren, hoe ziet dat er uit? ........................................................................................ 20
Deel 3: zelfbeeld, innerlijke criticus en piekeren ..................................................................... 25
, INLEIDING EN SITUERING
In de psychologische bril zijn er 3 richtlijnen:
1. Leerlijn 1: de professionele grondhouding
2. Leerlijn 2: handelingsgerichte psychodiagnostiek
→ Onderzoekende houding – intakefase + strategie/ reflextiefase – doelen
3. Leerlijn 3: psychologische dienstverlening
→ Dienstverlenende acties + bio-psycho-sociaal model – toepassen van bepaalde
methodieken
De diagnostische fase
➢ de diagnose matcht niet met de ervaring van de cliënten zelf
➢ brede kwetsbaarheid, afhankelijk van weerbaarheid en context (cf. bio-psycho-sociaal
model)
Dirk De Wachter → Psychische variatie in plaats van kwetsbaarheid, ‘kwetsbaarheid’ is des
mensen en zorgt voor openheid en verbinding met anderen, Als je focust op
‘onkwetsbaarheid’ krijg je betonnering, kwetsbaarheid is een opening in die beton en licht
doorlaat.
De behandelfase:
➢ relatie met de consulent is belangrijker dan de technieken
➢ therapeut = een relatie-specialist met bepaalde competenties
, ➢ samen zoeken naar een zingevend doel en leren omgaan met kwetsbaarheden
Psychiater Jim van Os over de nieuwe GGZ:
➢ subjectiviteit van de psychische klachten
➢ mensen op een herstel- en ervaringstraject krijgen door een scala aan
interpersoonlijke interventies
➢ van empathie tot confrontatie
Vragen die je moet stellen:
wat is er met je gebeurd? (context)
wat is je kwetsbaarheid en wat is je kracht?
Waar wil je naartoe? (doel)
Wat heb je nodig?
Concepten klinisch redeneren:
Samen zoeken naar een zingevend doel en leren omgaan met kwetsbaarheden.
→ Vanuit informatie verzameling:
➢ De vertaling maken van de (impliciete) hulpvraag van de cliënt naar een
handelingsgericht doel + positief geformuleerd. (SMART)
➢ Dit wordt neergeschreven in het behandelplan of handelingsplan
Verslaglegging/ behandelplan/ handelingsplan:
Wie? Wat? Waar? Wanneer? Hoe?
Klachten
Hulpvraag en doelstellingen
Methodieken
Voorbeeld:
Iedereen vindt dat ik het niet goed genoeg doe, iedereen is kwaad op mij. Ik heb met iedereen
ruzie.
Doelstellingen:
Ik wil leren omgaan met kritiek
Ik wil positiever leren denken
Ik wil mijn mening op een adequate manier leren formuleren zodat anderen mij beter
begrijpen
Ethische dilemma’s
➢ Bezorgdheid van de hulpverleners of netwerk VS hulpvraag van de cliënt
→ Het subjectief leiden staat voorop!
,→ Agency of empowerment van de cliënt.
De capaciteit die mensen hebben om doelgericht en intentioneel hun eigen leven te
beïnvloeden.
Voorbeeld 1 van Ethische dilemma’s:
Jonge gast van 23 vraagt hulp in verband met woede-buien. Hij is zijn werk kwijt geraakt
omwille van een conflict met zijn werkgever. Ook in zijn relatie loopt het moeilijk. Hij wijst
alles toe aan de woedebuien die hem ‘ineens’ overspoelen.
Tijdens de gesprekken wordt duidelijk dat de man ook cannabis gebruikt (dagelijks en vrij
veel). → Dit was eigenlijk ook de reden van ontslag op zijn werk.
Hij heeft geen vraag om rond middelenmisbruik te werken, al zijn vrienden ‘smoren’ en hij
vindt het zelf niet problematisch.
Het verminderen van de woedebuien blijft zijn hulpvraag.
Voorbeeld 2
Alleenstaande moeder van 3 lagere school kinderen komt op gesprek omwille van moeilijk
gedrag van 2 van de 3 kinderen. Deze 2 kinderen kregen de diagnose ADHD, ze wil dat haar
kinderen beter leren luisteren. Ze zijn zo druk en impulsief, de moeder is uitgeput.
Op school zou het goed gaan met de kinderen en worden er geen zorgen gemeld. Tijdens het
intakegesprek gebruiken de kinderen grove taal tegen hun moeder, maar lijkt de moeder hier
amper op te reageren. Ze vraagt advies over het aantal uren gamen per dag. De kinderen
gamen enkele uren per dag, in het weekend is dat wel “een pak meer”. Wanneer ik kort
psycho-educatie geef over ‘schermtijd’ verwijst ze meteen naar de kinderen: “zie je wel, de
mevrouw zegt ook dat je niet zoveel mag gamen”.
Mevrouw ziet geen heil in ouderbegeleiding of thuisbegeleiding, de kinderen hebben hun
problematiek en moeten hierbij geholpen worden.
Dirk De Wachter: de kunst van ongelukkig zijn:
➢ Niet alles moet ‘gefixt’ worden
➢ Hulpverleners zijn geen ‘reddende engelen’
➢ Normaliseren
➢ Acceptatie en delen!
➢ Bewust zijn van privilege
, DEEL 1: EMOTIEREGULATIE EN COPING
WAT IS EMOTIEREGULATIE?
Geen emotie zonder regulatie → altijd in relatie tot de ander
Emotieregulatie (ER):
Alle processen die beïnvloeden welke emoties je ervaart, hoe en wanneer je deze ervaart en
hoe je ze uit. (Gross, 1998)
Emotieregulatie heeft tot doel niet overweldigd te raken door de intensiteit van de emoties.
→ Te weinig regulatie.
Of minder afstand nemen van je gevoel. → Te veel regulatie
→ Belang van sociale context!
- Bewust (dus gecontroleerd) of onbewust - Intrinsieke of extrinsiek?
(automatisch)?
- Adaptief of maladaptief?
- Interne of externe emotieregulatie? (afhankelijk van de context!)
Onbewust kan ook fysiologisch zijn, bv. cortisol = stresshormoon → Voor verbeterende
prestaties, snelle reacties (fight & flight) → Ziek zijn na examens
- Automatisch (onbewust), bv. weglopen - Gecontroleerd (bewust), bv. tot10 tellen
Intern/ extern: zoek je buiten of in jezelf? → bv. sociale steun zoeken (extern) VS positief
denken (intern).
Intrinsiek → Zelf reguleren - Extrinsiek → De ander nodig hebben
Verhoging of verlaging van positieve of negatieve gevoelens:
➢ Balans tussen 'Behavioral Activation System’ en ‘Behavioral Inhibition System’
→ BIS/ BAS model van Gray
➢ Lage BIS en hoge BAS = driftbuien, impulsief (approach gerelateerd gedrag)
→ Cf. sympathisch systeem (GAS)
Verhoging of verlaging van gevoel. → Bv. vermijding bij angst, verdrietige muziek (autonoom
zenuwstelsel).
,ANGSTBERG: vermijding als adaptieve strategie op korte termijn
,ANGSTBERG: vermijding als maladaptieve strategie op langer termijn
1.1. HECHTING ALS BASIS VAN EMOTIEREGULATIE
In de buik → Relatie biologie, sociaal-emotionele ontwikkeling en context.
De baby is grotendeels afhankelijk van de verzorger om getroost te worden, zichzelf tot rust
te brengen, etc. → Vroegste regulatie = het uiten van gevoelens!
Spiegeling van ouder naar kind in emoties (spiegelneuronen):
➢ Expressiviteit in gezichtsuitdrukkingen
➢ Stemvolume en intonatie
➢ Lichaamshouding.
Later ook spiegeling in het gerag en taal:
➢ Begrijpen van eigen emoties
➢ En woorden geven aan eigen emoties
Nature → Bv. temperament
Nurture → Niet-validerende omgeving, bv. ‘je overdrijft’, ‘gewoon niet aan denken’ of ‘hoe
kan je daar nu bang voor zijn’
Belang van hersenontwikkeling!
,Reptielenbrein: overleven, gevaarsysteem, cortisol
(fight, flight, freese)
Zoogdierenbrein (hypothalamus, hippocampus,
tahalmus, etc.): emoties
Mensenbrein: ‘gezond verstand’, rationeel denken
TYPE 1: veilige hechtingsstijl
Ik maak gemakkelijk emotioneel contact met anderen, ik voel me niet ongemakkelijk als ik van
hen afhankelijk ben of als zij van mij afhankelijk zijn. Ik kan goed alleen zijn en maak me geen
zorgen dat anderen me niet accepteren.
TYPE 2: gedesoriënteerde hechtingsstijl (vaak vroegkinderlijke trauma –
Cliënten)
Ik voel me niet op mijn gemak als anderen emotioneel dichtbij komen, ik wil wel emotionele
nabijheid aangaan in mijn relaties, maar ik wind het moeilijk anderen volledig te vertrouwen
of van hen afhankelijk te zijn. Ik houd er rekening mee dat mijn pijn gedaan wordt als ik mij
toesta te afhankelijk van een ander te worden.
TYPE 3: gepreoccupeerd hechtingsstijl
Ik wil zonder reserves nabijheid ervaren in mijn relaties met anderen, maat ik vind dikwijls dat
anderen terughoudend zijn en niet zo dichtbij komen als ik zou willen. Ik voel me niet op mijn
gemak als ik geen nabijheid ervaar in een relatie, maat ik ben soms bezorgd dat anderen me
niet in dezelfde mate waarderen als ik hen waardeer.
TYPE 4: Vermijdende hechtingsstijl
Ik voel me op mijn gemak met enige afstand in mijn relaties, het is erg belangrijk voor me dat
ik me onafhankelijk voel. Ik heb genoeg aan mezelf en ben liever niet afhankelijk van anderen,
ik wil ook niet dat anderen van mij afhankelijk zijn.
1.2. DE ONTWIKKELING VAN EMOTIEREGULATIE
Het cognitieve maturatie model:
Maturiteit van de hersenen (prefrontale cortex)
→ Kind/ jongere krijgt cognitieve mogelijkheden om meer complexe en cognitieve
emotieregulatie-strategieën te gebruiken.
MAAR: 16 tot 18 jarigen zouden minder adaptieve emotieregulatie-strategieën gebruiken en
meer maladaptieve strategieën dan 10 tot 12 jarigen…
,Het Maladaptieve shiftmodel:
De cognitieve mogelijkheden nemen toe.
MAAR: nieuwe rollen en verwachtingen. → Intensere negatieve emoties.
Ook biologische veranderingen waardoor adolescent sensitiever wordt.
1.3. DIAGNOSTIEK EN ROM
FEEL -KJ:
Van 8 – 18 jaar, adaptieve strategieën, maladaptieve strategieën en externe
regulatiestrategieën.
FEEL – E:
Van 18 – 65 jaar, adaptieve en maladaptieve strategieën.
UCL:
Vanaf 14 jaar, 7 schalen.
1. Actief aanpakken: de situatie rustig van alle kanten bekijken en doelgericht te werk
gaan om het probleem op te lossen.
2. Palliatieve reactie: afdeling zoeken en proberen zich wat prettiger te voelen door te
roken, te drinken of zich wat te ontspannen.
3. Vermijden: de zaak op zijn beloop laten, de situatie uit de weg gaan of wachten.
4. Sociale steun zoeken: het zoeken van troost bij anderen, zorgen aan iemand vertellen
of hulp vragen.
5. Passief reactiepatroon: zich volledig door de situatie in beslag laten nemen, de zaken
somber inzien en piekeren.
6. Expressie van emoties: het laten blijken van ergernis of kwaadheid, spanningen
afreageren.
7. Geruststellende gedachten: zichzelf geruststellen, jezelf moed inspreken.
, 1.4. ACE-MODEL
‘Adaptive Coping with Emotions’ – Berking & Whitley (2014)
Adaptieve coping:
Situatie-afhankelijke interactie met 7 vaardigheden
5 basisvaardigheden:
1. Bewustzijn van emoties
2. Identificeren en benoemen van emoties
3. Begrijpen of herkennen van oorzaken van
emoties en wat emotie in stand houdt
4. Ofwel: actief en adaptief de emotie
beïnvloeden
5. Ofwel: accepteren en verdragen van
negatieve emotie
2 regulerende vaardigheden:
1. Zichzelf confronteren met situaties die een negatief gevoel triggeren
→ Voorwaarden om tot adaptieve emotieregulatie te kunnen komen of om dit verder
te ontwikkelen.
2. Emotionele zelfondersteuning in stressvolle situaties, zelfmedeleven en
zelfgeruststelling
