HOOFDSTUK 10: persoonlijkheid: theorieën van de gehele persoon
Persoonlijkheid: de psychologische kenmerken/eigenschappen die een zekere continuïteit verlenen
aan het gedrag van een individu in verschillende situaties en op verschillende momenten.
We beschouwen onze persoonlijkheid als de rode draad van ons leven. Breekt deze =>
persoonlijkheid raakt beladen met inconsequenties (= gebrek aan overeenstemmingen). Bv. Zien we
bij manisch – depressieve psychose, schizofrenie, meervoudige persoonlijkheidsstoornis
Persoonlijkheid = tamelijk eenvoudig: wij mensen lijken op elkaar. We hebben voorkeur aan genot
over pijn, zoeken naar betekenis in ons leven, beoordelen elkaar vaak aan de hand van normen die
door het gedrag van anderen wordt gesteld.
Unieke individuen => persoonlijkheidsleer = psychologie van individuele verschillen. Bv. Wat maakt
dat we anders denken, voelen, doen in dezelfde situatie.
Persoonlijkheid is gevormd door een samenspel van ervaringen en innerlijke factoren.
10.1 Door welke krachten wordt de persoonlijkheid gevormd?
Persoonlijkheid maakt ons menselijk + hierdoor verschillen we van alle andere mensen
Persoonlijkheid = standaardinstelling van ons unieke patroon van motieven, emoties en percepties,
in combinatie met de aangeleerde schema’s die we toepassen om onszelf en onze werelden te
begrijpen.
Persoonlijkheid = collectieve term, voor eigenschappen die ons maken tot wie we zijn. Door onze
cultuur, sociale relaties en ontwikkelingsniveau.
Persoonlijkheid wordt gevormd door gecombineerde krachten van biologische, situationele en
psychologische processen, allemaal in een context van sociaal – culturele en ontwikkelingsfactoren.
We kunnen persoonlijkheid beschouwen als de doorsnede van alle psychologische kenmerken en
processen die ons menselijk maken, en er tegelijkertijd voor zorgen dat ieder mens uniek is.
Persoonlijkheid:
- Biologie en evolutie
- Ontwikkeling
- Sociale netwerken en cultuur (hierbij hoort nurture (omgeving))
10.1.1 biologie, menselijke natuur en persoonlijkheid
Displacement van agressie (Sigmund Freud) + Voorkeur aan genot boven pijn
De mens heeft de neiging tot seks en agressie (Darwin)
Het aanwijzen van een zondebok. Je gaat je agressie op iets anders uitwerken.
Verklaring agressie uit geschiedenis: bij pijnlijke of bedreigende situaties reageren mensen agressie
op het dichtstbijzijnde doel. Degenen die dit deden hadden een evolutionair voordeel ten opzichte
van andere. Ze hadden zo de volgende keer minder kans om zelf het slachtoffer te worden. Daarom
ook meer kans om voort te planten en de neiging tot agressie en tot displacement op hun
nakomelingen over te dragen.
Alles wat we doen komt voort uit:
, - Een overlevingsinstinct, Freud (gebaseerd op seks)
- Een instinctieve neiging tot verdediging en agressie, Freud
- Sociale motieven (we worden beïnvloed door onze omgeving)
Onze hersenen bestaan uit een verzameling modulen. Die zich specialiseren in het realiseren van een
specifiek doel. Elk motief is een afzonderlijke module in de hersenen, en de manier waarop een
motief ons beïnvloed, vormt een deel van de eenheid die we “persoonlijkheid” noemen. Voorbeeld
van motief: seks, agressie, honger, affiliatie, dorst, prestatie,…
10.1.2 de effecten van nurture: persoonlijkheid en de omgeving
Ons gedrag is voor een belangrijk deel gevormd volgens de principes van behavioristische
conditionering, cognitief leren en sociale psychologe.
Onze persoonlijkheid wordt voor een deel ook door onze ouders gevormd, door de omgeving die ze
je geven. Kinderen die geen menselijk contact hebben gehad, vertonen een belemmerde
ontwikkeling.
Persoon – situatiecontroverse: een theoretische discussie over de relatieve invloed van
persoonlijkheidskenmerken en kenmerken van de omgeving op gedrag.
10.1.3 de effecten van nature: karakter en psychische processen
Al onze ervaringen moeten door een reeks mentale filters. Deze filters representeren kernelementen
van de persoonlijkheid. Bv. Je bent een extravert persoon, je bevind je het liefst in het gezelschap van
andere. Hierdoor zal je ervaringen vanuit een extravert standpunt interpreteren.
Beschrijvende persoonlijkheidstheorieën: De nadruk ligt op betrekkelijke karaktertrekken van een
individu. Voorbeeld van introvert – extravert.
Karaktertrek: stabiel persoonlijkheidskenmerk waarvan men aanneemt dat het zich in het individu
bevindt en dat in verschillende omstandigheden een leidraad vormt voor zijn of haar gedachten en
handelingen.
Procestheorieën: verklaren de persoonlijkheid in termen van de interne persoonlijkheidsprocessen
(motivatie perceptie, leren, leren en ontwikkelen) op basis van bewuste en onbewuste processen.
Persoonlijkheidsproces: de interne werking van de persoonlijkheid. Omvat motivatie, emotie,
perceptie en leren, en daarnaast ook onbewust processen.
10.2 uit welke blijvende patronen of disposities bestaat onze persoonlijkheid?
De mens wordt beschreven:
» In termen van enkele elementaire temperamenten:
Globale disposities van de persoonlijkheid. Bv. Extravert, verlegen,… Eigenschappen met een
sterke biologische basis.
» Door combinaties van karaktertrekken:
Worden meestal als eenvoudige dimensie van de persoonlijkheden beschouwd. Bv.
Behoedzaam tegenover roekeloos, vriendelijk tegenover onvriendelijk. Deze kunnen sterker
door de ervaring (leren) worden beïnvloed dan het temperament.
» In persoonlijkheidstypen:
Dit zijn categorieën i.p.v. dimensies. Je past wel of niet bij het patroon voor een bepaald
type. Wanneer bv. Het begrip “introversie” gebruikt wordt als karakterdimensie, wordt
, beoordeeld in welke mate mensen introvert zijn. Mensen worden dan ingedeeld als introvert
of niet introvert.
Dispositie: een psychische en fysieke kwaliteit of eigenschap van een persoon
Volgens alles dispositionele theorieën bestaat er een kleine groep van persoonlijkheidskenmerken
die temperamenten, karaktertrekken of typen worden genoemd. Het individu vertoont met
betrekking tot deze kenmerken gedurende zijn hele leven een consistent beeld.
Dispositionele theorieën: een verzamelnaam voor benaderingen van de persoonlijkheid op basis van
temperament, karaktertrekken en persoonlijkheidstypen.
10.2.1 persoonlijkheid en temperament
Temperament zijn de oppervlakkige gedragseigenschappen, die al in de kinderjaren aanwezig en
waarneembaar zijn. Bepalen de snelheid, intensiteit van emotionele reacties en overheersende
stemming van een individu.
Er wordt meestal verwezen naar 1 of 2 dominante en blijvende thema’s die typerend zijn voor
iemands persoonlijkheid. Bv. Verlegenheid, humeurigheid.
Temperament en neurotransmitters
Sommige individuele verschillen in temperament worden bepaald door de verhouding waarin
bepaalde chemische stoffen (neurotransmitters) in de hersenen voorkomen. Deze verhoudingen zijn
genetisch bepaald.
We hebben allemaal dezelfde neurotransmitters, maar bij elk van ons is de verhouding anders. Dat is
de oorzaak van een groot aantal verschillen in de temperamenten van mensen.
Gematigd door het leren
Er is ook spraken van leren door negatieve ervaringen. Aangeboren eigenschappen worden in de
loop der tijd door ervaringen versterkt of afgezwakt. Dus erfelijkheid en omgeving beïnvloeden
elkaar.
Dankzij de positie in het gezin, je ervaringen en je zelfbewustzijn ontwikkel je een uniek
persoonlijkheidspatroon.
10.2.2 persoonlijkheid als verzameling karaktertrekken
Het karakter beschrijft wat typerend is aan iemand. Bv. Een nerd.
Je gebruikt karaktertrekken meestal wanneer je iemand bespreekt bv. Een vriend is humeurig,
opgewekt, enthousiast,…
Karaktertrekken:
» Meervoudig
» Stabiele persoonlijkheidskenmerken waarvan men aanneemt dat ze zich in het individu
bevinden en die in verschillende omstandigheden bepalend zijn voor zijn of haar gedachten
en handelingen.
» We kunnen ze beschouwen als het product van verborgen psychologische processen, de
manier waarop onze motieven, emoties en cognities gewoonlijk in gedrag tot uiting komen.
Verschil tussen karaktertrekken en temperament
, Temperament verwijst naar dat gedeelte van de persoonlijkheid dat betrokken is bij emotionele
eigenschappen en de snelheid en intensiteit van emotionele reacties. Het is datgene waarmee je
geboren wordt, maar wat slechts de basis is voor de vorming van je karakter.
Karaktertrekken kun je beschouwen als een meerdimensionale structuur die op de basis van het
temperament rust, maar die zich later ontwikkeld en sterk door ervaringen en door psychologische
processen in de persoon wordt beïnvloed.
De “grote 5” persoonlijkheidstrekken: de vijf – factorentheorie
Ontwikkelaars van theorieën over het karakter richten hun aandacht op de motivationele en
emotionele componenten van de persoonlijkheid.
Vijf – factorentheorie: een perspectief op karaktertrekken dat aangeeft dat persoonlijkheid is
samengesteld uit 5 fundamentele persoonlijkheidsdimensies.
De persoonlijkheidsfactoren zijn allemaal dimensies. De karaktertrekken worden gedefinieerd als
posities op een bepaald continuüm, met voor elke dimensie een aanzienlijk verschil tussen het ene
uiterste en het andere.
Open – nieuwsgierig versus gesloten – ongeïnteresseerd
Onderzoekende geest, nieuwsgierig en onafhankelijk VERSUS kleingeestig, ongeïnteresseerd
of fantasieloos.
Betrouwbaar – georganiseerd versus onbetrouwbaar – chaotisch
Doelgericht, vasthoudend, stek superego hebbend, voorzichtig/zorgvuldig en over
zelfbeheersing beschikkend VERSUS impulsief, zorgeloos en onverantwoordelijk
Dominant – extravert versus ondergeschikt – introvert
Sociaal aanpassingsvermogen, assertiviteit, sociabiliteit, onbevangenheid en zelfbewust
VERSUS introversie of verlegenheid
Warm – vertrouwend versus koel – achterdochtig
Warme, aangename mensen, prosociaal tegenover anderen (anderen mensen helpen zonder
een eigen voordeel uit te halen) VERSUS kil, negatief, antagonistisch
Gelijkmatig – zelfverzekerd versus nerveus – temperamentvol
Emotionele stabiliteit/ emotionele controle VERSUS angst/ emotionaliteit
We kunnen deze onthouden door OCEAN (open, consciëntieus, extravert, agreeable (aangenaam) en
neurotisch)
Noch extreem hoge, noch extreem lage scores op deze schalen zijn ideaal.
Met deze theorie kunnen we mensen beschrijven. Het heeft een hoge validiteit in verschillende
culturen.
Karaktertrekken beoordelen met persoonlijkheidstest
Je kan de Big Five testen met een persoonlijkheidstest. Bv. De NEO personality Inventory (NEO – PI).
Wordt gebruikt om stabiliteit van de persoonlijkheid gedurende het hele leven te bestuderen,
evenals de relatie van persoonlijkheidskenmerken met lichamelijke gezondheid en met verschillende
gebeurtenissen die bepalend zijn voor het verloop van iemands leven
Met de MMPI – 2 (minnesota muliphasic personality inverntory) kan je klinische kenmerken,
psychische stoornissen meten. De test maakt gebruik van de 10 klinische schalen, ontwikkeld voor
het beoordelen van ernstige geestelijke problemen zoals depressie, schizofrenie en paranoia.
