KU Leuven
Ontwikkelingspsychologie,
deel 1
Prof. Patricia Bijttebier
Claire Krekels
Academiejaar 2022 – 2023
,
,HOOFDSTUK 1 – INLEIDING IN DE ONTWIKKELING VAN HET KIND
EEN ORIËNTATIE OP DE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie naar patronen van groei, verandering en stabiliteit bij mensen vanaf de
conceptie helemaal tot aan de ouderdom, maar met een accent op de jaren tot de volwassenheid, waarin de veranderingen
elkaar het snelst opvolgen
Opmerkingen:
• Wetenschappelijke benadering – formuleren theorieën rond ontwikkeling en gebruiken wetenschappelijke methoden om
hun theoretische aannames op een systematische manier te testen
• Menselijke ontwikkeling – algemeen geldende of specifieke ontwikkelingsprincipes
• Groeien en veranderingen + stabiliteit – enerzijds: welke gebieden en perioden meest veranderen, anderzijds: hoe gedrag
overeenkomt met vorig gedrag
DE RIJKWIJDTE VAN HET VAKGEBIED
Thematische gebieden binnen de ontwikkelingspsychologie:
1. Fysieke ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op de fysieke opbouw van het lichaam (hersenen, zenuwstelsel,
spieren, zintuigen en behoefte aan eten, drinken en slaap)
2. Cognitieve ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op intellectuele vermogens, zoals denken, leren, geheugen en
probleemoplossing
3. Sociaal-emotionele ontwikkeling = ontwikkeling die betrekking heeft op sociale relaties, interacties met anderen en op het
omgaan met emoties
4. Persoonlijkheidsontwikkeling = ontwikkeling van duurzame gedragingen en (karakter)eigenschappen die de ene persoon
van de andere persoon onderscheiden
Leeftijdsgroepen binnen de ontwikkelingspsychologie:
1. Prenatale periode (conceptie tot geboorte)
2. Babytijd (van geboorte tot 2j)
3. Peuter- en kleutertijd (van 2j tot 6j)
4. Schooltijd (van 6j tot 12j)
5. Adolescentie (van 12j tot 20j)
Opmerkingen:
• Deze leeftijdsgroepen zijn sociale constructies (idee over realiteit dat breed geaccepteerd is, maar afhangt van de
maatschappij en de cultuur van dat moment)
• Sommige leeftijdsgroepen zijn beter afgebakend dan andere
Bv: babytijd begint bij geboorte, kleutertijd eindigt bij 1ste leerjaar MAAR wat is einde van de babytijd? 1j? 2j?
• Soms worden meer specifieke ontwikkelingsperiodes benoemt
Bv: puberteit – soms voor adolescentie en soms tijdens (2de bij ons)
Bv: prepuberteit – (hormonale) veranderingen in het lichaam, maar treden nog niet fysiek op
Bv: opkomende volwassenheid – niet langer adolescent, maar ook nog niet de verantwoordelijkheden van volwassenen
• Overgangen worden bepaald door biologische oorzaken, maar ook door omgevingsfactoren (gewoontes in de cultuur)
• Variaties worden opmerkelijk wanneer ze aanzienlijk afwijken van het gemiddelde
INVLOEDEN OP DE ONTWIKKELING: ONTWIKKELEN IN EEN SOCIALE WERELD
Normatieve gebeurtenissen = gebeurtenissen die zich voor de meeste individuen binnen een groep op dezelfde manier
voltrekken, kunnen historisch, leeftijdsgebonden of sociaal-cultureel bepaald zijn
• Historisch: cohorte-effecten met invloeden van cohort (= een groep mensen die op dezelfde tijd geboren zijn) op de
ontwikkeling
• Leeftijdsgebonden: biologische en omgevingsinvloeden die gelijk zijn voor een bepaalde leeftijdsgroep, ongeacht waar en
wanneer ze opgroeien
• Sociaal-cultureel: ethische afkomst, sociale klasse, lidmaatschap van subcultuur…
Niet-normatieve gebeurtenissen = specifieke gebeurtenissen die plaatsen vinden in het leven van een bepaalde persoon
Bv: overlijden van ouders op jonge leeftijd, winnen van een natuurkundewedstrijd…
, KINDEREN: VERLEDEN, HEDEN EN TOEKOMST
VROEGE DENKERS
Plato Bijzondere talenten vroeg opsporen zodat opvoeding en scholing op ontwikkeling ervan gericht kan
worden
Aristoteles Tabula rasa: mens wordt geboren als onbeschreven blad
Locke Empirisme
• Werkt tabula rasa idee verder uit
• Ontwikkeling gebeurt onder invloed van de omgeving, die vormgeeft aan het gedrag van het kind
• “Iedereen kan alles worden”
Rousseau Navitisme
• Kinderen worden geboren met inherent potentieel en talenten, die zich ontvouwen naarmate ze
opgroeien
• Rol van opvoeding: begeleiding geven aangepast aan maturiteitsniveau, gelegenheid tot exploratie
bieden, aanmoedigen om de natuurlijke interesse te volgen
Bedenking: Ariès – kinderen vroeger gezien als miniatuurvolwassenen (afgeleid uit kunstwerken, betrouwbaarheid?)
START VAN DE WETENSCHAPPELIJKE ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE
Darwin Evolutietheorie
• Parallel tussen de ontwikkeling van individuen binnen een soort en hoe de soort zelf ontwikkeld is
• Schreef een babybiografie over het eerste levensjaar van zijn zoon
• Systematische observatie van kinderen
• START wetenschappelijke studie van ontwikkeling
Hall • Geïnspireerd door Darwin: ontogenese (ontwikkeling individu) als herhaling van fylogenese
(ontwikkeling soort)
• Ontwikkeling als rijpingsproces (reeks genetisch bepaalde gebeurtenissen die zich automatisch
ontvouwen, als een bloem)
• “Men kan de typische wildheid van kinderen maar beter toelaten tot een jaar of twaalf”
• Stichter Child Study Movement (wet. methoden)
• Adolescentie als eerste onafhankelijk gezien – ‘storm en stress’
• Eerste gebruik van vragenlijsten, normatieve benadering
Gesell • Leerling van Stanley Hall – Father of Child Development (bijnaam)
• Bestudeerde 10.000 kinderen via observatie en ouderinterviews
• “Als we effectieve hulpmiddelen gebruiken, onthult het kind zichzelf aan iedereen die stopt en
luistert naar wat het zegt en die met ziende ogen kijkt naar wat het doet”
• Gesell Development Schedules – toolbox voor testen met kindjes
• Informeerde ouders over wat op welke leeftijd verwacht kan worden
Binet • Franse psycholoog
• Eerste intelligentietest op vraag van het ministerie van onderwijs (invoering leerplicht)
• Stimuleerde interesse in individuele verschillen in ontwikkeling
Opmerkingen:
• De wetenschappers hadden een gemeenschappelijk doel: groei, verandering en stabiliteit tijdens (vooral) kindertijd
bestuderen
• Afhankelijk sterke klemtoon op erfelijke sturing (Darwin) – genetische psychologie
• Gaandeweg uitwerkingen nieuwe onderzoekstechnieken, statistische technieken en onderzoek paradigma’s
Ook theorievorming kreeg nieuwe impulsen: klemtoon op rol van opvoeding in ontwikkeling (pedagogiek) en invloed van
benaderingen (behaviorisme)
o Genetische psychologie wordt ontwikkelingspsychologie
• Focus op kindertijd tot halfweg 20ste eeuw – geleidelijk aan interesse in adolescentie (sociologie) en veroudering
(geneeskunde)
o Deeldisciplines lang los van elkaar: kinder-, adolescentiepsychologie en psychogerontologie
o Pas recent levensloopsperspectief (volwassenheid lang onder de radar)
