Leraar op ontdekking
Reflecteren
1 Wat is reflecteren?
1.1 Definitie van reflecteren
Reflecteren = terugblikken op één of meerdere ervaring(en) (handelen, denken, voelen,
willen), evenals op de context waarin deze plaatsvindt, en deze ervaringen in het bewustzijn
brengen, er betekenis aan verlenen en van daaruit keuzes maken voor nieuwe perspectieven.
We bekijken deze definitie even in verschillende stukjes:
- ‘Terugblikken op één of meerdere ervaringen’ Het is een ervaring die positief of
negatief kan zijn bv. ruzie met vriend of een goed gelukt beeldwerk. Je denkt even na
over die activiteit
- ‘Handelen, denken, voelen en willen’. In een ervaring zit een handelsaspect, een
cognitief aspect, een emotioneel aspect en een motivationeel aspect. Het handelen is
beïnvloed door jouw gedachten, gevoelens, intenties en door ‘de ander’.
De lift van Korthagen
Korthagen lokaliseert het denken in het hoofd, het voelen in het hart en het
willen in de buik.
Vanuit een ander perspectief naar een situatie kijken
1
De leraar op ontdekking
, De elementen hebebn voortdurend een invloed op elkaar
Een soepele lift = met elk element contact blijven houden
Als we dit allemaal kunnen FLOW we krijgen energie
- ‘Context waarin de ervaring plaatsvindt’. = Wie, wat, waar, wanneer … Heeft een
invloed op hoe je reageert, wat je voelt, doet …
- ‘In je bewustzijn brengen’ = er grondig over nadenken. Je kan er ‘afstand van nemen’,
wil niet te snel tot ‘praktische oplossingen’ overgaan maar nadenken over
onderliggende zaken.
- ‘Betekenis aan verlenen’ = Wat betekent dit nu voor mij? Wat deed deze ervaring met
mij?
- ‘Keuzes maken voor nieuwe perspectieven’ = wat ga je mogelijks anders of net
hetzelfde doen en waarom? Voor- en nadelen keuzes
Is jouw keuze dan de juist? Je test uit en blikt opnieuw terug (= herhalende cyclus):
al doende leren, met vallen en opstaan.
Waarom reflecteren?
Zelfkennis ontwikkelen, groeiproces zelf in handen nemen, persoonlijk en professioneel
groeien.
Als je dus wilt reflecteren over iets probeer je op volgende zaken een antwoord te vinden.
- Ik dacht:
- Ik voelde:
- Ik wou:
- Ik deed:
1.2 Reflecteren als vaardigheid
De ene persoon is heel goed in staat naar het eigen gedrag te kijken en doet dat ook. Een
ander is er (nog) niet toe in staat. MAAR reflecteren is een vaardigheid die je kan leren.
Je moet natuurlijk wel bereid zijn naar het eigen gedrag, gevoelens, behoeften,
persoonlijkheid … te kijken en dat ter discussie willens tellen.
Reflecteren is nieuwsgierig zijn naar je eigen gedrag, je denken, je voelen, je beweegredenen,
… en dat van anderen
- Het is je eigen aandeel in een situatie (willen) zien
- Het vergroot je zelfbewustzijn
- Het kan confronterend zijn, je stelt je kwetsbaar op, je geeft jezelf bloot
- Reflecteer zelf én in gesprek met anderen:
Ze geven je feedback
Stel jezelf en anderen veel vragen
Reflecteren gaat verder dan ‘vaststellen’, het doet je ‘groeien’!
2
De leraar op ontdekking
, - … als de bereidheid tot reflecteren en groeien er is … Je leerproces in eigen handen
nemen!
MAAR …
- Hardnekkige overtuigingen of gevoelens kunnen in de weg zitten
- Je moet geloven dat je kan veranderen, problemen willen aanpakken, durven kijken
naar wat goed gaat, fouten durven maken, …
- Het is niet ‘jezelf evalueren’, niet jezelf ‘bekritiseren’ maar het gaat om wat je doet
met evaluatie, vaststellingen, feedback …
Reflecteren is een systematisch proces.
- Het vraagt systematiek en grondigheid
- Het biedt houvast
- Het kan tijdens en na afloop van een ervaring/situatie
- Het helpt te zoeken naar duurzame en langetermijnoplossingen
Reflecteren kan met behulp van reflectiemodellen
- Ijsbergmodel
- Kernkwadranten van Ofman
- Lift van Korthagen
2 Waarom reflecteren?
2.1 Zinvol?
Leraren die geneigd zijn problemen toe te kennen aan factoren in de omgeving zijn
gevoeliger voor burn-out dan leraren die geneigd zijn tot zelfreflectie.
Door te reflecteren kan je verschillende oplossingen bekomen
- Keuzes maken op lange termijn
- Blijvende oplossingen vinden
- Energie blijven halen uit je job
- Je zelfkennis vergroten
Reflecteren is een blijvend proces en leidt tot professioneel en persoonlijk groeien.
Ervaring is niet datgene dat je meemaakt, maar wat je doet met hetgeen je meemaakt.
2.2 Reflecteren en de basiscompetenties voor een leraar
Basiscompetentie 5: de leraar als innovator en onderzoeker verwijst naar de verwachtingen
omtrent reflectie.
- De leraar kan het eigen functioneren ter discussie stellen en bijsturen
- De klaspraktijk vanuit reflectie op de eigen ervaringen bijsturen, onder meer door
onder begeleiding praktijkgericht onderzoek uit te voeren.
3
De leraar op ontdekking
