Bestuurskunde
DEEL 1: SITUERING IN DE BESTUURSKUNDE
Hoofdstuk 1: introductie tot de bestuurskunde en sferen
in de samenleving
1. Inleiding
Bestuurskunde
- Besturen
- Sturen: vormgeving van de samenleving en de rol die de overheid daarin heeft
Soort van meta-analyse: we kijken naar de manier waarop we kijken naar de samenleving
om vervolgens over de rol van de staat en de organisatie van de overheid na te denken.
2. Vier sferen, vanuit et individu bekeken
Elk individu verhoudt zich op
een bepaalde manier tot de
vier sferen in de samenleving.
Gemeenschappen
Staat
Markt
Civil society
2.1 De sfeer van de gemeenschappen
- Deel van de private sfeer
- Elke persoon heeft een persoonlijke private sfeer rond zich; bestaat uit zijn/haar
gender, gezondheid, financiële toestand, ...
- Gemeenschappen die allerlei vormen aannemen
- Gekenmerkt door liefde en vrijwilligheid
- Relaties zijn in theorie horizontaal en machtsvrij
- In theorie de wereld van rechten en vrijheden
o Vrijheden van spreken, religie, seksuele voorkeur, ..
rechten en vrijheden wel door staat bepaald; verschillen tussen
samenlevingen
- In theorie geen dwang; niemand is ergens toe verplicht autonome keuzes
een private sfeer kan ook wél dwingend zijn
- Vrijheden in de private sfeer zijn vaak begrensd door de soc-econ positie van
individuen of door onderlinge econ afhankelijkheid
, - Bredere maatschappelijke sferen beïnvloeden constant de private sfeer kan nooit
echt privaat zijn
2.2 Sfeer van de staat
De staat = het geheel van overheden en publieke instellingen die optreden voor het
algemeen belang en die ons kunnen verplichten , stimuleren, ondersteunen of hinderen in
wat we willen doen maar die we als burgers en als samenleving ook mee vormgeven
Nagenoeg voor alle belangrijke zaken hebben we met de staat te maken, vooral in
Westerse verzorgingsstaten
instrument van de staat: wetgeving
- Kan met legitiem gezag dwingend optreden
o Vroeger was legitimiteit vanzelfsprekend, nu niet meer
o Vetrouwen in de overheid is laag; hoger in lokale besturen dan in Vlaamse en
federale overheden
- Dwang als exclusief kenmerk van de staat
burgers hebben voice: ze drukken via verkiezingen hun voorkeuren uit voor het
beleid van de staat en geven aan wie de staat moet besturen, ze verheffen hun stem
via protest of steun
In elke samenleving het contstante debat over de rol van de staat
manier waarop overheden in staten moeten optreden
Sfeer van de staat: alle overheden en hun instellingen, van alle territoriale niveau’s, van
gemeentes tot het globale niveau.
bestaat uit de scheiding der machten
Wetgevende machten
Uitvoerende machten
Rechterlijke machten
macht heeft de natuurlijke neiging tot corruptie, dus op delen (Montesqieu)
Overheden: politieke systeem op al deze niveau’s (verkiezingen, parlementen, uitvoerende
machten), administraties die beslissingen voorbereiden en uitvoeren en de rechterlijke
machten.
gaat vormen aannemen die meer lijken op de private sector
Bv. Agentschappen, ...
Focus op het algemeen belang!
2.3 De sfeer van de markt
- Verhoudingen functioneren via vraag en aanbod
o Link met ‘sturen’: als we in bepaalde smaenlevingen vinden dat de markt
bepaalde aspecten van de samenleving beter kan organiseren dan de staat,
dan kiezen we ervoor om vraag en aanbod van bepaalde goederen of
diensten te laten spelen de markt stuurt dan dit bepaalde aspect van de
samenleving in een bepaalde richting
- Burger is een klant, consument
kunnen markt verlaten door geen producten meer te kopen sfeer van de staat;
geen exit mogelijk
- Bedrijven en profitorganisaties: overleven alleen als ze investeren en winst maken
, - Verhoudingen binnen markten steunen op ruil; geld consumenten geruild voor
producten en diensten die bedrijven aanbieden
2.4 Sfeer van de civil society
- Sfeer van het maatschappelijke middenveld = burgers die zich organiseren om voor
anderen te zorgen
‘Civil society’
o Woord ‘middenveld’ is in VL verbonden met klassieke en vroeger sterk
verzuilde organisaties (mutualiteiten, vakorganisaties, ...) gevoelige
politieke context
o Woord ‘civil society’:
Vermijdt de associatie
Dekt beter de betekenis; ondertussen grote hoeveelheid en sterk
toegenomen variatie van initiatieven burgers zich spontaant
organiseren vooral in steden veel niuewe burgerinitiatieven
- Steunt op vertrouwen van burgers
o Burgers vertrouwen elkaar: sociaal kapitaal
o Vertrouwen in de organisaties die ze samen met andere burgers oprichten
- Verenigingen:
o Culturele, informele verenigingen tot grote vakbonden of mutualiteiten
o In de vrije tijd, culturele sfeer, sociale sfeer, economische sfeer, ...
- Belang van de Civil Society: oefent druk uit op private sfeer, markten en staat
o Private sfeer: vereningen van mensen met gelijkaardige problemen of in
gelijkaardige situaties helpt op mensen individueel sterker te maken, ook in
de private sfeer (empowerment)
o Markt: oefent druk uit op de markt om bv. Ethisch correct te werken
o Staat: bundelt verlangen van de verlangen en eisen van mensen tov de
overheid en verstrekt die door mensen te verenigen zo oefenen burgers
druk uit op de politieke agenda van de staat
Bevindt zich niet toevallig in het midden van de figuur
Overzicht:
gemeenschappen staat markt civil society
kenmerken liefde, voice, dwang, .. ruil, exit zorg,
vrijwilligheid, vertrouwen
loyalty, ..
in theorie horizontaal en legitimiteit competitie, beleids-
machtsvrij scheiding der vrijhandel beïnvloeding
machten en belangen-
behartiging
rechten en verschillende vraag en oud en nieuw
vrijheden bestuursniveaus aanbod middenveld
schema Privaat Publiek Privaat Privaat
Informeel Formeel Formeel Formeel
Non-profit Non-profit Profit Non-profit
2.5 De staat en andere sferen
, Impact van de staat op de private sfeer:
- Bepaalt rechten en vrijheden van de mensen
- Indirect ook een grote impact op het dagelijkse leven
Bv. Regelingen van privacy, pensioenen, kinderopvang, ...
bepaalt hoe mensen hunleven vorm kunnen geven en welke individuele keuzes ze
kunnen maken
- Doordat het overheidsoptreden zo ingrijpend kan zijn moeten de grondwet,
parlement, rechtsregels en rechtbanken de burgers beschermen tegen een te
opdringerige staat en moeten we de staat via het politieke systeem kunnen
controleren en tot verantwoording roepen
Impact van de staat op de markt:
- Zorgt mee voor belangrijke omgevingsfactoren die kansen scheppen voor bedrijven
- Maakt regels waar bedrijven zich moeten aan houden
- Reguleert markten en stuurt zo het gedrag van bedrijven
- Publiek-private samenwerking = de staat werkt samen met bedrijven voor grote
projecten
- Door deregulering, liberalisering en privatisering van de overheidsondernemingen
kan de overheid bepaalde materies meer vermarkten (telecom, energie, ...) of aan de
markt overdragen kan ze op terug komen als dit niet de beoogde effecten heeft
Impact van de staat op de civil society:
- Ondersteuning door subsidies
- Door regels van de staat is het makkelijker of moeilijker voor mensen om zich te
verenigen
- Samenwerking tussen staat en middenveld voor allerlei maatschappelijke opdrachten
verweveneid heeft diepe historische wortels
2.6 De markt en andere sferen
Impact van de markt op de private sfeer:
- Werkorganisatie bepaalt mede het patroon van ons dagelijkse leven
- Kan door reclame ons (koop)gedrag beïnvloeden keuzevrijheid is relatief en
stuurbaar
Invloed van de markt op de staat:
- Bedrijven proberen te lobbyen voor hun belangen
- Bedrijven kunnen overheden ook onder druk zetten om bepaalde keuzes te maken
voor het algemeen belang
Impact van de markt op de civil society:
- Bedrijven en sectoren komen op voor hun belangen
- In het middenveld zijn er tendensen tot vermarkting: voor bepaalde producten en
diensten komen orgenisaties in concurrentie te staan met elkaar en gaat ze als
marktpartijen functioneren
Bv. Concurrentie ziekenfondsen
