Samenvatting: inleiding tot het recht
DEEL 1: Het recht en zijn bronnen
Module 1: Het begrip recht
● Geen eenvormige definitie
→ RECHT ≠ definities
→ 1 juiste/allesomvattende def die recht onderscheid van andere normsystemen → moeilijk wnt tijds-, context
en plaatsgebonden
→ Kant: “Noch immer suchen die Juristen eine Definition zu ihren Begriffe vom Recht”
→ oorzaak
❖ recht product van bep gemeenschap op een bepaald ogenblik
❖ in alle definities elementen opgenomen die verwijzen naar bestaande maatschappij en naar wat wilt
bereiken in die maatschappij met recht
→ Samenlevingen verschillende ontwikkeling, structuren, sociale organisatie , politieke organisatie,
ideologische denkbeelden
→ Dus niet mogelijke definitie die bepaalde maatschappelijke achtergrond overstijgt + voldoende precies om
recht onderscheiden van andere normsystemen
→ Normsystemen: beleefdheidsregels, godsdienst, moraal
❖ soms wet (vb handheld bellen) maar geen morele norm
❖ soms morele norm (vb verboden te liegen in katholieke kerk) maar geen wet
❖ groot verschil tussen norm en godsdienst en recht
❖ Vb.: handheld bellen: norm en beleefdheid
❖ Vb.: niet verwittigen deelnemen aan examen: beleefdheid
❖ Vb.: roken in auto : norm/beleefdheid
❖ Vb.: liegen: morele norm/rechtsnorm ?/beleefdheid
➢ liegen verboden in Katholieke Kerk
➢ liegen in wet hangt er vanaf algemeen rechtsbeginsel dat als verdediging zelf mag
organiseren, maar niet onder eed liegen
● Context, plaats en tijdsgebonden:
→ vb 1: “Is kauwgom strafbaar?”
❖ België: kauwgom niet strafbaar MA weggooien op straat dat is verboden (gas-boete)
❖ Singapore: kauwgom wel verboden (geldboete) + medisch voorschrift nodig (alleen te koop in de
apotheek)
→ vb 2: “Is het ondersteboven kleven van een postzegel strafbaar?”
❖ Nu België: gn probleem
❖ vroeger Be: boodschap
❖ Nu VK: Queen uitlachen
→ vb 3: “Mogen meisjes met de autorijden?”
❖ Be: Ja
❖ Saoedi-Arabië: Ja Ma sinds 2018
→ vb 4: “Bestaat er verbod om te huwen met een persoon van hetzelfde geslacht?”
❖ België: mag sinds 2003
❖ Polen, Italië,..: homohuwelijk nog steeds verboden
❖ Afrika: 1 land dat dit toelaat + je wordt ervoor vervolgd
→ Vb5: Contextgebonden:we aanvaarden geld of bepaalde dingen omdat er rechtsregels over bestaan
1
, ● Aantal gemeenschappelijke elementen/kenmerken
→ Wat? Het recht is een geheel van bindende regels (verbods-, bevels-, verlofbepalingen).
→ Waarom? Het recht is bedoeld om de samenleving te ordenen en in stand te houden (recht geldt voor de
relatie burger-overheid, maar ook burger-burger).
→ Hoe? Het recht is vereist gezag (het recht wordt opgelegd door overheid en door haar afgedwongen:
sancties)
❖ iedereen houden aan regels waar onderworpen bent (bvb politieambtenaar dan moet je ook specifieke
regels aanhouden voor politieambt)
1.1. Het recht is geheel van bindende regels
● Algemeen geldende regels
→ iedereen moet zich eraan houden, geen suggesties of keuzes
→ indeling in 5 categorieën:
1. Gebods, verlof, verbods- bepalingen
→ Gebods: opleggen van bepaald gedrag
❖ positief (binnen de 15 dagen geboorteaangifte, getrouwd: verplicht samenwonen)
❖ negatief (verzuiming hulpverlening: gevangenisstraf/geldboete)
❖ vb: mondmasker aandoen wnr je in een winkel stapt
→ Verbodsbepalingen: gedragingen verbieden
❖ Vb: niet voor 18 kunnen trouwen
❖ vb: diefstal, doodslag, verkrachting,…
→ Verlofbepalingen: regels die aan rechtssubjecten in het algemeen toelaten bepaalde handelingen te
stellen zonder verplicht te zijn
❖ oude term voor goedkeuring
❖ vb: overspel: kan je een eventuele scheiding doen, huwen samenwonen of niet, iets schenken
❖ vb: als verhoord wordt recht op advocaat
2. Regels toepasbaar na keuze
→ toepasselijk als rechtssubject in toestand keuze heeft gemaakt vr bep gedrag en een bepaalde
activiteit wenst te ontplooien
→ r.s. heeft keuze tussen verschillende vormen van gedrag. Recht laat keuze vrij, maar eens gekozen
is die keuze bindend : “Electa una via non datur recursus ad alteram»
→ vb: kiezen vr huwelijk: aantal regels, verplichtingen en rechten aan verbonden
→ Vb: verzoek tot schadevergoeding bij RvS: “De partij die het verzoek tot schadevergoeding heeft
ingediend, kan geen burgerlijke aansprakelijkheidsvordering meer instellen om het herstel van
hetzelfde nadeel te bekomen. Elke partij die een burgerlijke aansprakelijkheidsvordering instelt of
heeft ingesteld, kan aan de afdeling bestuursrechtspraak geen vergoeding voor hetzelfde nadeel meer
vragen.”
3. Wilsaanvullende regels:
→ hebben uitwerkingen als partijen/rechtssubjecten geen eigen regeling hebben voorzien
→ aantal regels die die wil gaan aanvullen
- → rechtssubject beslist zelf wat van toepassing is
2
, → vb: huwelijk: mogelijkheid om vóór huwelijk huwelijksgoederen overeenkomst te sluiten, waarin
patrimoniale verhoudingen tss echtgenoten worden geregeld
→ vb: kopen van auto: dag dat je auto haalt is er brand. Verkoper zegt: “auto betalen”
❖ optie 1: koop-verkoop overeenkomst zegt: “eigenaar als je zegt via sms: “verkocht””
❖ optie 2: verkoop-koop overeenstemming zegt: “eigenaar wnr auto komt halen.”
❖ Regel: koop tussen partijen voltrokken is wanneer overeenkomst over zaak/prijs
4. Ondersteunende regels
→ Ondersteuning door instellingen in te richten, werking in tijd en ruimte te regelen, begrippen te
definiëren, handhaving conflictenrecht (bv. strafprocesrecht, gerechtelijk procesrecht, procedures
voor administratieve rechtscolleges, …)
→ geen eigenlijke gedragsregels
→ geen invloed op gedrag, werken, toestand
→ noodzakelijk om recht in maatschappij doen functioneren
→ vb: wetten op de Raad van State: er zijn gecoördineerde wetten sinds 1973 en die wetten die
zeggen hoe de raad van state is georganiseerd. (# kamervoorzitters, auditeurs)
→ vb: hoe gemeente wordt bestuurd: er is een burgemeester…
→ vb: regel in tijd en ruimte:
❖ overgang oude naar niew wet
❖ geldig in Be, wat met zee?
5. Technische regels en formalisme
→ recht hier het meest berucht
→ technische regels mbt termijnen, akten, procedures, vormschriften
→ Rechtshandelingen worden soms aan bepaalde vorm- en procedurevoorschriften onderworpen
opdat ze rechtsgeldig zouden zijn. (bv huwelijksakte, beroepschrift RvS, …)
→ Regels/formaliteiten/termijnen die omwille van rechtszekerheid en bescherming, zodat niet
eerbiedigen onherstelbare gevolgen heeft
→ verregaande gevolgen (nietigheid, verkrijgen definitief karakter rechtshandeling)
❖ vernietiging heeft als gevolg dat rechtshandeling nooit heeft bestaan
❖ ex tunc: dus terugwerkende kracht
❖ ex nunc: vanaf nu dus enkel toekomst
→ Formalisme/technische regels in:
❖ recht (procedurevoorschrift) (verjaard)
❖ wilsuiting (huwelijk als plechtig contract)
❖ bescherming personen (minderjarigen)
→ 2+3: tonen recht niet enkel rigide systeem van mag en niet mag
1.2. Recht moet samenleving in stand houden
● Zonder gemeenschap geen recht + gemeenschap zonder recht ondenkbaar
● Recht moet orde scheppen
→ Toestanden/handelingen bekrachtigen + tot juridische norm verheffen = gesanctioneerde feitelijkheid
(Vastgelegd in juridische regel)
3
, ❖ sanctie: veel ruimer: algemene term die gebonden is aan gevolg van feit
❖ vb 1: alle overeenkomsten strekken tot wet
❖ vb 2: meerderjarigheid in BE vanaf 18j
→ Onwenselijk gedrag vermijden en tenietdoen: gedrag dat schadelijk gezien wordt in samenleving
❖ vb 1: overeenkomst onder dwang (chantage)→ nietig, gn rechtsgevolgen, ni bestaan
❖ vb 2: schijnhuwelijk, prostitutie → verboden, nietig
● Beleidsinstrument: instrumentele visie op het recht
→ Recht wordt gebruikt om bep levensvisie/politiek systeem te bekrachtigen en te vernieuwen.
❖ tax shift
❖ ontdieseling autopark
❖ “green deal’ => milieumaatregelen (sluiten kerncentrales, elektrificatie autopark, …)
❖ betonstop
❖ verhogen pensioenleeftijd
❖ preventieve gezondheidszorg: verboden roken in auto met minderjarige
→ Recht bekrachtigt bestaande toestanden + schept nieuwe toestanden
❖ vb: sociale wetgeving = creatie van het recht als uiting van een nieuw maatschappijbeeld dat een
rechtvaardigere samenleving beoogt
→ De rechtsregel schept nieuwe gezindheden soms zo krachtig dat nieuwe mentaliteit ontstaat en
ontwikkeling van andere gedragingen bevordert
→ Belangrijke trends
❖ Juridisering van de samenleving: burger kwalificeert problemen steeds vaker als juridische geschillen.
Zie bv. coronacrisis / klimaatdebat.
❖ Evolutie van nachtwakersstaat naar welvaartsstaat => toename van aantal rechtsregels
❖ Probleem van “overregulering”
1.3. Het recht vereist gezag
→ binding tussen recht en gezag dubbel: verwijst naar uitvaardigen recht en naleven rechtsregels
● Uitvaardigen van het recht
→ via de regelgevende organen: betrokkenheid staat
❖ Rechtstreeks: via de (democratisch) verkozen organen van de staat , legitimiteit ontlenen aan feit
dat ze steunen op wil van de meerderheid bevolking
❖ Onrechtstreeks: gedragingen (gewoontes), principes die worden erkend/gerespecteerd door
staatsorganen (RS)
→ De wijze van totstandkoming van het recht is bepalend: regel niet enkel bestaan + rechtsgeldig ontstaan
→ Rechtsgeldigheid: rekening houden met 3 dingen:
❖ hiërarchie van hogere en lagere normen: niet alle rechtsregels dezelfde waarde + lagere mogen
hogere niet tegenspreken
❖ Regelgevende organen zijn gebonden door bevoegdheidsverdelende regels: bepalen welke overheid vr
welke materies en personen regelgevend mag optreden (gewesten, gemeenschap; koning, minister)
❖ Procedureregels: bep op welke wijze en vlg welke pleegvormen regel tot stand kan komen
→ Rechtsregels zijn dus bindend indien zij op geldige wijze zijn tot stand gekomen met respect voor
voorgeschreven procedures en hiërarchie der normen !
● Naleven van het recht
4
