Pedagogische filosofie
Thema 1: individualisme – (on)Afhankelijk individu
THEMA 1: ONAFHANKELIJK/ AFHANKELIJK INDIVIDU
1.1 INTRODUCTIE OP THEMA
Zoveel keuzes die we zelf maken, Wat zijn de keuzes die je zelf kunt maken?
Niet altijd veel keuzevrijheid, eerder werden beslissingen gemaakt door de kerk, wetten, culturen, …
Voordeel: verdienste Nadeel: schuld
Als je een keuze maakt en die loopt goed af, haal je Als je het examen aan een student geeft (kan leiden
hier voordeel uit (vb. je werkt 2 overuren en krijgt tot ontslag), als dit uitkomt schuldig verklaard
dubbel betaald)
Verdienste en schuldmodel zijn heel normaal voor een onafhankelijke sml
Let op de rode draad!
Doelstelling:
- Belang van onafhankelijk én afhankelijk individu tonen
- Spanning tussen beide tonen
Vragen:
- Wat is het onafhankelijk individu?
- Waar komt dit vandaan?
- Wat zijn de gevolgen ervan?
- Wat is het afhankelijk individu?
- Wat zijn de gevolgen ervan?
1.2 HET ONAFHANKELIJKE INDIVIDU (SUBJECT)
OF het onafhankelijke subject (individu)
Vandaag vanzelfsprekendheid van het onafhankelijk subject:
- Wie kiest er wat je vanmiddag eet? Waarom luister jij naar jouw muziek? Waarom heb jij die
studentenjob aangenomen?
We leven in een keuzesamenleving: school, carrière, partner,…
Beeld: we maken een afweging van vele argumenten, en nemen een beslissing. —> Die afweging en die
beslissing, dat zijn we zelf. Je keuzes zien we als je identiteit. Teveel leunen op anderen = zwakte.
= ‘uitzonderlijk’ in de geschiedenis
1
,1.2.1 DESCARTES EN DE ONTDEKKING VAN HET SUBJECT
1.2.1.1 HET SUBJECT BIJ DESCARTES
René Descartes (1596-1650) = vader van de moderne filosofie
= breukfiguur
Descartes was niet de eerste die afkwam met ‘zelf denken’ maar w wel gezien als de vader
Breuk
- Zelf te denken (fundament van de latere verlichting (cf. Kant)) = centrale visie Descartes = BREUK
- Geloof/traditie niet fundament om van te vertrekken in het denken
- Descartes’ wereld: vooruitgang in de wetenschappen (>< filosofie)
- Geneeskunde (Vesalius), Astronomie (Copernicus), Wiskunde (Descartes),…
- Owv methode: vertrekken van zekerheden (vb. axioma’s in de wiskunde)
Breuk met het verleden (17e E), traditie van ervoor speelt nog veel langer door
Basisfilosofen (Aristoteles en Thomas) leggen de basis van de filosofie
1.1.2.2 DESCARTES’ TWIJFELEXPERIMENT
Zoektocht naar zekerheden —> eerst aan zoveel mogelijk twijfelen, door eerst alles in twijfel te stellen kom je
tot zekerheden
Stelt traditionele kennis, zintuigelijke kennis, inhoud ideeën, God,… in twijfel
—> ‘cogito ergo sum’ (ik denk, dus ben (besta) ik) het bestaan van het ik is zijn zekerheid
= geboorte onafhankelijke individu
(idée claire et distincte)
—> Individualiteit
—> Rationalisme = het denken gedachte-experiment gedaan
(rationalisme leidt tot universalisme) denken zal voor iedereen hetzelfde zijn
Descartes gaat er vanuit dat iedereen een zelfde soort denken heeft
Hij gelooft dat iemand bij het lezen van iets tot een zelfde uitkomst zou komen
—> Antropocentrisme (de mens = ”maitre et possesseur de la nature”), tav God en tav de wereld
Mens staat volledig centraal in zijn filosofie, de meester van de natuur
—> Subject (=het ik) – Object: de wereld staat buiten ons (‘objectieve positieve wetenschappen’= zich baseren
op de feiten)
>< Wp’ers hebben elk hùn bril, ook SW’ers: je moet niet objectief leren kijken.
Bij Descartes groot onderscheidt tussen subject (geestelijke) en object (lichaam, alles buiten ons, de wereld)
De zekerheid die Descartes heeft gevonden is het subject, het onafhankelijke subject die voor zichzelf kan en
mag zorgen
2
, Waarom twijfelexperiment descartes uitgelegd?
- Op zoek naar zekerheid
- wetenschap ging vooruit filosofie
- we vinden het vanzelfsprekend dat we onafhankelijke individuen zijn
- Descartes is breukfiguur, voorheen de breuk was er geen individualisme
1.2.2 INDIVIDUALISME
Centrale vraag: wie ben ik? Beeld: er bestaat een ‘ik’, en dat gaat de wereld ontdekken. Het ik bestaat
onafhankelijk
Neutrale betekenis: Individu kiest/handelt vanuit zichzelf (weliswaar met info van buitenaf, maar de handeling
gaat uit van een onafhankelijk individu).
individualisme is in deze lessen een neutrale term
>< waardengeladen betekenis: individualist/egoïst: geen rekening houden met een ander,
steeds (of overwegend) kiezen voor het eigenbelang = negatieve lading
‘Ik denk, dus ben ik’ (alleen op de wereld: dat geeft echte waarheid, want Descartes betwijfelde ook de traditie)
- Ook in alledaagse beeld: ‘denk er nog maar eens goed over na, zonder je maar even af’
- Leidt tot universalisme: denken maakt zich los van je cultuur en historische bepaaldheid, en zou zo
voor iedereen tot hetzelfde resultaat moeten leiden.
Komt terug op: denken leidt tot universalisme > rationalisme leidt tot universalisme
Zelf kunnen kiezen, ook nieuwe wegen kunnen opgaan.
1.2.3 POSITIEVE EN NEGATIEVE GEVOLGEN VAN INDIVIDUALISME
Positieve gevolgen: individualisme = basis van:
1. Verlichting: ‘sapere aude’ (durf te denken / Kant: “Aufklärung ist der Ausgang des Menschen aus
seiner selbsverschuldeten Unmündigkeit”)
= de uitweg uit de onmondigheid van de mensen waar we zelf schuldig aan zijn
2. Mensenrechten: is een logisch gevolg van het individualisme
= de garantie aan eenieder van ons om het programma van de verlichting te mogen uitvoeren
(programma van de verlichting: vrij denken, vrij handelen)
Individualisme is erg populair geworden
- enorme ontwikkeling door zich los te maken van verstikkende tradities. (Begrijp waar het vandaan
komt —> toont belang en relevantie.)
- Ontwikkeling op vlak van vele wetenschappen en economie
- Visie op de mens als vrij van anderen (>< lijfeigenschap, slavernij, onderdrukkende staat,…)
Gaf ‘taal woorden’ aan al lang ervaren onrechtvaardigheden.
Foto is in witte huis (president: 2e van links)
Alan Greenspan w die dag benoemd tot belangrijkste personen in de economie van de VS
3
