Sociale & politieke leerstelsels
Inleiding
- Ongelijkheid
・Wie is slaaf & wie niet?, wie beslist & wie niet?, hoe moet het privébezit georganiseerd worden,..
↪ Uit dit conflict (de aanvaring van verschillende visies) komt de emancipatie vd mens voort
・Er is altijd ongelijkheid
- Emancipatie
・Emancipatie = de menselijke betrachting om een volwaardige plaats in de samenleving te krijgen
> Impliceert dat individuen en groepen steeds meer greep krijgen op de eigen
levensomstandigheden
・Emanciperen = mensen proberen in een maatschappij een volwaardige plaats te krijgen met
zo weinig mogelijk discriminatie
> Vrijheid of gelijkheid? - Kan dit samengaan? Er is een spanning tussen de twee dus wat is
de balans, de grens,..
> Is het een gelijkheid in de wet of moet het in de realiteit gerealiseerd zijn?
Bv. Wetten die racisme verbieden, het is er nog steeds in realiteit
- Vooruitgang
・Vooruitgang is niet tegen te houden
↪ Vooruitgangsoptimisme = mensen die overtuigd zijn dat de mens zo creatief/innovatief is
om het tij de toen keren dus de vooruitgang wel zal komen
・Je kan met one-liners (zoals op het internet) een standpunt innemen
・De mensheid gaat er zowel op materieel (technologie, wetenschap, geneeskunde) als
immaterieel (rechten, vrijheden) vlak op vooruit, ondanks de armoede & ongelijkheid die er
nog bestaat
↪ Optimismekloof = het idee dat alles goed gaat met ‘mij’ maar niet met ‘ons’, we zijn
optimistisch voor ons eigen leven, maar vrezen voor de toekomst vd mensheid
- Startpunt van dit vak:
‘Elke samenleving ziet zich gedwongen de daarin bestaande ongelijkheid te rechtvaardigen:
er dienen redenen voor te worden gevonden, want zo niet, dan dreigt het politieke en sociale
bouwwerk in te storten. Zo brengt elk tijdperk een aantal met elkaar tegenstrijdige discoursen
en ideologieën voort met het doel de bestaande of gewenste ongelijkheid te legitimeren, en
om de economische, politieke en sociale regels te beschrijven die nodig zijn om het geheel
te structureren.’ (Piketty, 2020:11)
↪ Politieke ideeën, algemene wereldbeelden die iets zeggen over onze samenleving & of er
verandering nodig is
↪ Als mensen vinden dat de ongelijkheid oneven is zullen ze in opstand komen > ze zullen
streven naar een andere ideologie (dit loopt niet altijd goed)
- Een inleiding tot de geschiedenis van de politieke theorieën en ideologieën, meer bepaald een
geschiedenis van het denken over emancipatie in de moderne tijden.
↪ Niet DE politiek, het politieke
1
,- Politieke strijd
↪ Wanneer mensen in opstand komen, in een maatschappij waar geweld een onacceptabele
manier is om je punt duidelijk te maken, kan je wel je ongenoegen anders uiten
↪ De strijd is nog altijd gaande en heeft veel vormen
Vb. ongelijkheid: elektriciteitsprijzen doordat dit door vrije markt wordt bepaald, ook tussen
landen ongelijkheid (niet alleen binnen landen), lage en hoge economische klassen, op vlak
van voedselveiligheid,
- Emancipatie, vrijheid en gelijkheid ongelijk verdeeld over de wereld (binnen en tussen natiestaten)
・Economen hebben vastgesteld dat de ongelijkheid in de jaren 1980 & 90 gestegen is
・Ongelijkheid neemt na afname (na WOII) terug toe in de geïndustrialiseerde en
ontwikkelde wereld
・De verschillen tussen het ontwikkelde Noorden & de ontwikkelingswereld worden
kleiner, maar zijn nog steeds groot
・Op vlak van gezondheid een daling vd ongelijkheid TUSSEN landen maar een stijging
BINNEN landen, wat een duidelijke klassenongelijkheid aantoont
Een ideologie is een geheel van ideeën en opvattingen dat aan de sociaal-politieke
verhoudingen vorm wenst te geven. Het omvat dus opvattingen (positieve en negatieve) die
zowel descriptief als normatief zijn: het is een poging om vat te krijgen op de sociopolitieke
omgeving zoals die is en zoals deze hoort te zijn
↪ Definite door Heywood
↪ Een geheel van opvattingen: één stelling is niet genoeg, er dienen er meerdere te zijn die
in een bepaald verband staan om een ideologie te zijn
↪ Weerspiegelen de (politieke) keuzes van een maatschappij
↪ Een ideologie vormt een geheel van ideeën dat grip probeert te krijgen op de maatschappij
zoals die is (descriptief) en zou moeten zijn (normatief)
- Ideologische strijd
・Verschillende centrale concepten
↪ Het gebruik van bepaalde concepten zegt al zeer veel over je ideologie
Bv. ‘Klassen’ van Marx vs. ‘elite & massa’ van Pareto
・Verschillende interpretaties van dezelfde concepten
↪ Er is ALTIJD een ideologisch strijd
Ideologieën zijn ‘those systems of political thinking, loose or rigid, deliberate or unintended,
through which individuals and groups construct an understanding of the political world they, or those
who preoccupy their thoughts, inhabit, and then act on that understanding’ (Freeden, 2006:3)
- Ideologische strijd & politiek-maatschappelijke actie.
・Dynamisch
・Ideologie ≠ Doctrine
・Marxisme-wetenschap-ideologie
▫ Ideologie verhult de werkelijkheid
▫ Marx dacht dat ideologie was wat andere dachten en wat hij dacht doctrine was
・Wetenschap & ideologie
2
, - Wetenschappelijke theorie & ideologie
↪ Ideologie ≠ wetenschap, maar kan wel wetenschappelijke elementen bevatten
* Gelijkenissen
・Bevat een set van aannames en startpunten
・Legt uit hoe de sociale wereld er uit ziet & waarom de wereld verandert
・Reikt een systeem van concepten & ideeen aan
・Verduidelijkt relaties tussen concepten
・Verschaft een gerelateerd systeem van ideeën
* Verschillen:
Ideologie Sociale theorieën
・Geeft absolute zekerheid ・Conditioneel, onderhandeld begrijpen
↪ Een wetenschapper kan dit niet, moet altijd kritisch ・Incompleet, aanvaarde onzekerheid
zijn & niet uitgaan v/h feit dat het 100% zeker is ・Groeiend, open, proces, uitbreidend
・Alle antwoorden op alle vragen ・Verwelkomt test, positief & negatief bewijsmateriaal
・Vast gesloten, af ・Verandering gebaseerd op bewijs
・Gaat afwijkende info uit de weg ・Ontdaan van sterke moraliserende standpunten
・Blind voor alternatief bewijsmateriaal ・Neutraal, neemt alle ‘kanten’ in acht
・Opgesloten in een bepaald moraal systeem ・Zoekt sterk naar logisch consistentie
・Vooringenomen ・Overstijgt sociale posities
・Interne contradicties & inconsistenties
・Vastgeroest in specifieke positie
- Het opzet van de cursus: Een kritische inleiding tot de centrale ideeën van de politieke
moderniteit: vrijheid, gelijkheid en solidariteit
HOOFDSTUK 1: De ontrafeling van de middeleeuwse orde (1450-1650)
History does not consist of isolated events, and it is not made by isolated people. The purpose of
historical study is to show the connections between events, and if (as in this book) the study is
presented in terms of people, the latter must illustrate the struggles and divisions of their times. We
are not presenting a portrait of heroes and villains, but an account of historical changes in which
sensitive and intelligent men have been involved, and through which they have tried to find their way.
(Bronislaw & Mazlish)
Modern politics is a chapter in the history of religion. The greatest of the revolutionary upheavals that
have shaped so much of the history of the past two centuries were episodes in the history of faith -
moments in the long dissolution of Christianity and the rise of modern political religion (Gray)
Colonial knowledge both enabled conquest and was produced by it; in certain important ways,
knowledge was what colonialism was all about. Cultural forms in societies newly classified as
‘traditional’ were reconstructed and transformed by this knowledge, which created a new categories
and oppositions between colonizers and colonize, European and Asian, modern and traditional, West
and East (Dirks)
- Ontstaan kapitalisme
- Politieke moderniteit begint pas in de 2de helft vd 18de eeuw
- We gaan terug naar de renaissance
・De renaissance verwijst naar verschillende veranderingen in de politiek, economie, plaats
vh christendom & denken over mens en maatschappij die een grote impact hebben gehad
・Ontstaan kapitalisme begint in Engeland, heeft nog eeuwen nodig om wereldomvattend te zijn
・Evolutie van feodalisme naar kapitalisme is geleidelijk aan gegaan
3
, - Andere belangrijke zaken in de renaissance
・Wetenschappelijke vooruitgang en de geleidelijke emancipatie van de politiek
↪ De vanzelfsprekendheid vd middeleeuwse orde werd in twijfel getrokken
Bv. Aarde draait rond de zon > duurde lang voor men wetenschap aanvaarde
・Periode van reformatie: opstand vh protestantisme > voor Europa einde vd katholieke
hegemonie
・Eerste koloniale ontmoetingen: Europa hing achteraan de innovatie, maar ineens wordt Europa
de sterkste regio in de wereld door een stuwkracht & had het veel macht
・De glorieuze revolutie: Engeland heeft als de eerste een revolutie
↪ Men greep steeds terug naar de glorieusheid uit de Oudheid: idealisering vh verleden
(uitte zich ook in architectuur) + er ontstond een denken waar de mens centraal komt te
staan, mensen begonnen zich de vraag te stellen wat de mens voorstelt
1. Wetenschap & emancipatie van de politiek.
- Leonardo Da Vinci (1452-1519)
・Wetenschappelijke studie vd natuur
▫ Geloofde dat de studie de natuur kon doorgronden door de kleinste structuren te
bestuderen die het groter geheel duidelijk maakten
・Symboliseert de overgang naar het nieuwe denken
▫ Vind dat we de rede kunnen gebruiken om dingen te ontrafelen & ontdekken
▫ God heeft ons het brein gegeven om te denken
・Het logische en experimentele
↪ Maakt gebruik van experimenten
・Aangever van een nieuw denken over de mens, maatschappij,..
・Veranderende economische verhoudingen in een verdeeld
・Italië – Mercantilisme
▫ Wederopstand van Italië → zeer verdeeld Italië (andere steden vereenigde zich)
▪ De concentratie van macht lag bij de stadstaten, vooral bij steden zoals Milaan, Venetië,
Rome & Firenze
▪ Stadstaten werden geleid door de aristocratie (niet enkel door geboorte maar ook de
zeer succesvolle bankiers & kooplieden), maar succesvolle handelaren wonnen macht
▫ Hadden door dat het niet ideaal was dat Italië was verdeeld in allemaal kleine stadstaten
▫ Vormde een rem op de verdere ontwikkeling vh mercantilisme = voorloper kapitalisme
▫ Mercantilisme = het idee dat de koningen eigenlijk als taak hadden om de rijkdom vh land te
vergroten om de handel zo goed mogelijk te organiseren, zo weinig mogelijk obstakels op te
werpen voor de handelaar ⇒ de vorst heeft als taak het inkomen vd natie te ontwikkelen
・Ontvoogding en secularisering
▫ Ontvoogding vd politiek: men heeft door dat alle kleine stadstaatjes geen voordeel biedt
↪ Men werd ook niet meer geleid door traditie, kerk of geestelijke maar door mannen
met visie & creativiteit
▫ Commerciële ontwikkeling vd natie, buitenlandse handel & plundering vd rijkdom van
gebieden die onderworpen waren leidde tot enorme toename van welvaart
▫ Handelaars zien dat ze niet kunnen groeien omdat er obstakels zijn: bv. het aantal grenzen
die ze over moesten & waar ze moesten betalen waardoor de prijs steeg
4
