GOTIEK: DE SYMBOLISCHE INTERPRETATIE VAN HET MIDDELEEUWS MODERNISME
ETYMOLOGIE EN HISTORISCHE CONTEXT
Etymologie
Gotiek:
▪ Afgeleid van de term “Goten”
- Middeleeuws barbaars volk -> val van het WRR tot stand bracht
▪ Niet gebruikt door de mensen van die tijd
- Pas achteraf uitgevonden
Giorgio Vasari
▪ 1e pers die het begrip gebruikt in “le Vite”, 1500
▪ Gotiek verschilt fundamenteel van renaissance (periode erna) als klassieke oudheid
(periode ervoor)
▪ Geïntroduceerd door het barbaarse volk “Goten” -> kunst van de goten
- Goten vallen Rome in
Breuk met de klassieke oudheid
- Wordt gezien als minderwaardig, monsterlijk, slecht
Filippo Brunelleschi, ca. 1430
▪ Lavori Moderni > Duomo Firenze
- Constructieve logica van gotiek
Marvin Trachtenberg (leesopdracht)
▪ Middeleeuws Modernisme
- Radicale architecturale vernieuwing
Spiegelt niet langer aan K.O. Romaanse architectuur spiegelt wel aan K.O.
Constructieve en esthetische vernieuwing
Historische situering
▪ Frans origine
▪ 1200/1500
▪ Abt Suger
- Restauratie St. Denis
Wijdingskerk + grafkapel “Franse” monarchen
- Ideaal van de Franse monarch Louis VI -> goddelijke vertegenwoordiger op aarde
- Totaal nieuwe architectuur
▪ Schreef 3 teksten: “
▪ Opus francigenum:
- Verwijzing naar Gotiek op kathedraalwerf in Keulen
- Het werk naar frans modellen
▪ Domaine Royale, Ile de la cité (Chartres, Reims, Amiens) versus de periferie
- Gotische invloeden verspreiden snel over rest van Frankrijk en Internationaal
Internationaal fenomeen met vele varianten die zich over lange periode uitstrekt
Gotiek in Frankrijk:
▪ Vroege Gotiek: 1150-1200
▪ Hoge Gotiek: 1200 – 1330
▪ Hofstijl of Rayonnante 1250-1330
▪ Flamboyante Stijl: 1330
1
,Gotiek in Engeland:
Ontwikkelt gelijktijdig met Franse gotiek
Reden: Rond 1150 -> nauwe contacten tussen Engeland en Frankrijk + gedeelde vorsten
Delen van Frankrijk onder Engels bewind (politieke-culturele invloedsferen)
▪ Early English: 1150-1250
▪ Early Decorated of Curvilinear: 1300
▪ Perpendicular: 1330-1530
Gotiek in de Zuidelijke Nederlanden:
= eerder lokaal verdeeld
▪ Maas gotiek: Prinsbisdom Luik, 13de-16de eeuw
▪ Schelde gotiek: Bisdom Doornik en graafschap Vlaanderen, 13de-16de eeuw
▪ Brabantse Gotiek: Hertogdom Brabant, 13de-16de eeuw
▪ Kust Gotiek: onderscheidt door geen gebruik van natuursteen, veel klei
- Baksteen gotiek
Scholastiek
= combinatie van filosofie en theologie
SACRALITEITSPRINCIPE: theorie
Neoplatonische opvatting, Thomas van Aquino
1.
▪ De toestand van immateriële (spirituele, het sacrale) -> bereiken via het materiële:
- Materiali Manductione:
Materialen zijn voorafspiegelingen van intellectueel bevattelijke & Vera lux: God
zelf.
- Ultieme gelooftoestand bereiken -> via het materiële
▪ Het intellectueel bevatbare leidt u weg van de materiële wereld naar de ultieme
immateriële toestand (Vera lux).
2.
▪ De wereld -> boek dat ervoor zorgt de Schepping van God te lezen en te begrijpen
- Eeuwige leven bereiken: wereld wordt gezien als voorafspiegeling van het hemelse
Jeruzalem
3.
▪ Het aanschouwen van schoonheid -> Lijdt geest naar hogere, goddelijke sferen
- Visie stond radicaal t.o.v. Bernardus van Clairveaux
Schreef soberheid voor om ultieme spirituele toestand te bereiken.
SACRALITEITSPRINCIPE: architectuur
1. Gebouw:
▪ Grote symbolische geladenheid: Gotische kathedraal voorbeeld van het Hemelse
Jeruzalem
- Gematerialiseerde architectuur van het licht (vera lux)
- Streven naar hoogte
- Polychromie
Stad van licht en edelstenen
2. Decoratie:
▪ Iconografische programma's: Bijbelse taferelen, historische taferelen, figuratieve
taferelen
- Glas in lood
- Beeldhouwwerk
- Schoonheid: kostbare kleuren, stenen, materialen of polychromie
2
, 3. Liturgie: relieken blijven belangrijk
▪ Architectuur van de kerk/ reliekhouder zijn gelijkaardig
Kerkgebouw als schrijn
▪ Plaats waar hemel en aarde samenkomen
Vernieuwing: vormentaal, constructie, stijl
Componenten van de “Gotiek”
▪ Plan
- Kruisbasiliek met diep koor, kooromgang en kranskapellen
▪ Opstand
- 3delige westgevel met westtoren, vieringtoren -> transept en schip kruisen
▪ Opstand interieur
- Maximale hoogte
- Openbreken van architectuur ->ramen
- Hoogte 4 geledingen
Arcade (gelijkvloers), tribune, triforium en clerestorium (lichtbeuk)
▪ Skeletbouw
- Architectuur van het licht
Zo min mogelijk massa en dichte muurwanden
Zo veel mogelijk stenen weglaten
Bundelpijlers, schalken, kruisribgewelf, luchtbogen, steunberen, pinakels
▪ Typische decoratie
- Maaswerk, wimbergen, hoogsels, gargouilles, …
- Niet enkel figuratieve decoratie maar ook architecturale decoratie
GOTIEK ALS MIDDELEEUWS MODERNISME
1. Gotische architectuur breekt met traditie van vrijstaande zuil/halfzuilen – kapiteel –
architraaf/rondboog als basisconstructie
2. 4 nieuwe constructieve elementen:
- rib, spitsboog (ogive & lancet), luchtboog (steunbeer) en kruisribgewelf (pillier
cantonné)
3. Planmatig:
- basilikaal grondplan met toenemend belang van de viering, koor en kooromgang met
kranskapellen
4. Lineaire architectuur
3