Samenvatting motorisch leren en ontwikkeling
Motorisch leren
Hoofdstuk 1 controle van beweging
Beweging is een belangrijk aspect in ons leven. Het is essentieel om ons voort te bewegen (gaande
van kruipen tot hardlopen, om op zoek te gaan naar voedsel en aan gevaar te ontsnappen, om te
communiceren met elkaar, enz. In essentie is bewegen noodzakelijk om te overleven. Het domein
van de motorische controle bestudeert de aard van de (menselijke) beweging en hoe deze
bewegingen gecontroleerd worden.
Richard Schmidt definieert de motorische controle als de wetenschap die de fysieke, gedragsmatige
en neurale kenmerken van bewegen beter tracht te begrijpen. Uit deze definitie blijkt meteen dat
deze onderzoeksdisciplinair karakter bezit.
De therapeutische interventie is erop gericht om het motorisch functioneren te herstellen, of om
aangepaste bewegingsstrategieën aan te leren. Steeds zal je jouw patiënt moeten begeleiden bij het
aanleren van iets nieuws.
Motorische controle is te definiëren als de processen die een rol spelen om te komen tot actie. Het is
de wetenschap die de fysieke, gedragsmatige en neurale kenmerken van bewegen beter tracht te
begrijpen. Motorisch leren toont ons op welke manier intrinsieke en externe factoren op deze
processen kunnen ingrijpen. Motorische controle verwijst dus naar hoe beweging tot stand komt, op
'dit moment’. (intrinsieke factoren zitten binnen in de persoon, kracht, motivatie, hoe voelt de
persoon zich, heeft zijn aandoening veel invloed. Deze factoren hebben invloed op zijn ontwikkeling
proces. Extrensieke factoren kunnen ook beïnvloedt worden, hemd, t-shirt, de vorm van een beker,
de grote van trap, is er een leuning aanwezig. Die hebben invloed op hoe een beweging tot stand
komt, en op het leerproces.
Daartegenover staat motorisch leren, wat verwijst naar veranderingen in het proces (of de
processen) [van motorische controle die optreden in verloop van de tijd. Motorisch leren kan
gestuurd worden door verschillende factoren en kan optreden bij het opgroeien van baby tot
volwassene (al refereert men hier dan eerder naar motorische ontwikkeling). Ook wanneer men
volwassen is, kan men en moet men in bepaalde omstandigheden nieuwe motorische vaardigheden
leren. Wanneer er sprake is van functieverlies en men iemand opnieuw een motorische vaardigheid
wil aanleren, spreekt men van motorisch herleren.
Motorische controle
- Omvat alle processen die een rol spelen om te komen tot actie (neuro-fysiologisch,
gedragsmatig en fysiek (biomechanisch)
- Momentopname
- Hoe komt beweging tot stand (nu, op dit moment)?
Motorisch leren
- Omvat de manier waarop intrinsieke en extrensieke factoren inspelen op de controle van
bewegingen
- Relatief permanente gedragsverandering door ervaring(en)
- Hoe wordt een beweging(-s)/ patroon beïnvloed?
Motorische ontwikkeling
- Veranderingen in motorisch gedrag
- Processen --> groei, maturatie, ervaring
Motorische ontwikkeling is ook op basis van ervaring, en ook groei (kinderen worden groter en
sterker) en naturatie (veranderende proces in het centraal zenuwstelsel (myelinseren)). Deze hebben
allemaal invloed op jouw ontwikkeling.
1
,Motorisch gedrag en motorische controle
Mensen en dieren doen dingen. Motorisch gedrag kan gedefinieerd worden als gedrag dat tot stand
wordt gebracht door het uitoefenen van spierkrachten die inwerken op de ledematen of andere
lichaamsdelen. Volgens deze definitie wordt motorisch gedrag dus gedefinieerd als gedrag dat
voorkomt uit spieractiviteit. Dit betekent dat het niet bewegen, vb. Het hoofd rechtop houden, ook
telt als motorisch gedrag, op voorwaarde dat er een actieve spiercontractie aan de basis ligt van deze
houding.
Motorisch gedrag is complex en in de meeste gevallen is het niet willekeurig maar wordt het gedrag
vertoon met een doel voor ogen. Menselijk motorisch gedrag omvat dus doelgerichte bewegingen,
en is uitermate complex en flexibel. Menselijk motorisch gedrag past zich aan de
omgevingsomstandigheden.
Motorisch gedrag is een term die alle bewegingen omvat die gedurende een bepaalde tijdsperiode
uitgevoerd kunnen worden. Motorisch gedrag omvat vaak zeer veel verschillende handelingen. Een
doelgerichte motorische actie is ‘iets’ wat gedaan kan worden om een doel te bereiken dat je voor
ogen hebt. De motorische actie is de oplossing voor een probleem (motorisch probleem) dat gesteld
wort door een motorische taak. Sommige motorische taken omvatten verschillende deeltaken.
Intuïtief is er een verschil tussen een motorische actie die uit deeltaken bestaat en één waarbij dit
niet het geval is. Een doelgerichte motorische actie die niet in componenten kan opgedeeld worden
is een elementaire actie. Elementaire acties zijn bouwstenen waaruit meer complexe acties kunnen
opgebouwd worden.
Een motorische actie uitvoeren is niet identiek aan het uitvoeren van een combinatie van
bewegingen of spiercontracties. Denk aan het sluiten van een open deur. Dit is een motorische actie.
Je kan de deur echter op zeer veel verschillende manieren sluiten. Dit is te wijten aan het feit dat de
omgevingsomstandigheden en de begincondities (waar je hand zich bevindt), telkens anders kunnen
zijn,
Dus, om in verschillende omstandigheden toch steeds dezelfde actie te kunnen uitvoeren, zijn
verschillende bewegingspatronen en spieractivatiepatronen vereist. Dit is het principe van motorisch
fit. Het principe van motorisch fit zegt dat het motorisch gedrag moet aangepast zin aan de
omstandigheden. In verschillende omstandigheden, is er een verschillend motorisch gedrag vereist
om dezelfde uitkomst, het succesvol uitvoeren van een motorische actie als antwoord op een
bewegingsvraag, te bereiken. Dit houdt in dat doelgerichte beweging dus adaptief zijn. Mens, en dier,
is in staat om zijn motorisch gedrag aan te passen aan veranderende, of nieuwe, condities zodat het
doel (het objectief van de actie) bereikt wordt. Dit fenomeen van motorische fit, en het optreden van
adaptief gedrag, geeft aanleiding tot motorisch equivalentie. Twee bewegingen, op
spieractivatiepatronen, zijn equivalent wanneer ze tot hetzelfde resultaat leiden ook al zijn ze
verschillend op andere domeinen.
Gedrag hoeft niet altijd een concreet doel te hebben, bv. Een knuffel is niet een concreet
doelgerichte actie. De acties kan je nog opdelen, een actie bestaat uit elementaire acties, je kan
analytisch gaan kijken bij welke elementaire actie de patiënt moeite mee heeft, en zo concreet gaan
behandelen.
2
,De meeste bewegingen die dagdagelijks worden uitgevoerd zijn vrijwillige bewegingen, wat inhoudt
dat er een bewuste beweging voorafgaat aan de beweging. Het spreekt dus voor zich dat vrijwillige
bewegingen ook doelgerichte bewegingen zijn. Vrijwillige (motorisch gedrag) is dus (motorisch)
gedrag dat wordt uitgevoerd met de bewuste intentie om een doel te bereiken. De uitvoerder is zich
bewust van de keuze om het gedrag al of niet te vertonen.
Tegenover vrijwillig motorisch gerag staat onvrijwillig gedrag. Bij onvrijwillig gedrag is er geen
bewuste intentie, de uitvoerder heeft geen (bewuste) keuze om het gedrag al of niet uit te voeren.
Let op, gedrag waartoe iemand gedwongen wordt is geen onvrijwillig gedrag. De uitvoerder is zich
nog steeds bewust van de keuze om het gedrag al of niet uit te voeren. Onvrijwillig gedrag verwijst
naar reflexmatige bewegingen. Een reflex heeft een duidelijk doel, maar toch beschouwen we de
beweging niet als doelgericht. Dit heeft te maken met 1) het adaptief vermogen en 2) volharding in
geval van falen (‘persistance in response to failure’). Doelgerichte bewegingen zijn adaptief. Dit
betekent dat dezelfde uitkomst wordt bekomen in verschillende omstandigheden door het
aanpassen van de uitgevoerde bewegingen/spieractivaties. Reflexpatronen zijn niet adaptief maar
stereotiep. Volharding in geval van falen verwijst naar het fenomeen dat, indien motorisch gedrag
doelbewust (en vrijwillig) is, dat meerdere pogingen zullen ondernomen worden indien de gewenste
uitkomst niet wordt bereikt.
Doelgericht bewegingen zijn dus ‘gericht op het bereiken van een doel’. Maar doelgerichte
bewegingen worden ook gestuurd door het doel. Dit betekent dat er een interne representatie moet
zijn van het te bereiken doel. Deze interne representatie doet dienst als referentie waartegen we de
uitgevoerde actie afwegen om te bepalen of het doel al of niet werd bereikt. Deze interne
representatie omvat kan verwijzen naar informatie die opgeslagen is in het centraal zenuwstelsel.
Het kan echter ook verwijzen naar informatie die binnen komt via de zintuigen. (interne referentie --
-> wat is de correcte uitvoering, tijdens de uitvoering ga je vergelijk is de toestand waar je beweegt
gelijk aan je doel toestand. Hoe groot is de fout)
Doelgericht wil niet altijd zeggen, vrijwillig of bewust.
Doelgericht gedrag ga je volhouden tot je doel is bereikt, anders was het toch niet zo doelgericht.
Hoe komt doelgericht motorisch gedrag tot stand? Zintuiglijke waarneming is essentieel voor het
uitvoeren van doelgerichte bewegingen. Dit kan beschouwd worden als het sensomotorisch principe.
Het sensomotorisch principe is gerelateerd aan het kenmerk van adaptibiliteit. Het zich kunnen
aanpassen aan andere of nieuwe omstandigheden een essentieel kenmerk is van doelgerichte
beweging. Deze aanpassing kan alleen gebeuren wanneer er informatie binnenkomt bij de uitvoerder
over de omstandigheden. Het sensorimotorisch principe is ook gerelateerd aan de volharding in geval
van falen. Het verkrijgen van informatie over het al of niet bereiken van het vooropgestelde doel,
vereist zintuigelijke waarneming.
Met andere woorden, doelgericht motorisch gedrag is sensomotorisch gedrag. Dit houdt in dat
perceptie onze actie bepaalt. Perceptie verwijst naar we de integratie van verschillende
waarnemingen tot betekenisvolle informatie. Perceptie is noodzakelijk om onze bewegingen aan te
passen aan de omstandigheden. Een centraal thema binnen de motorische controle betreft de wijze
waarop sensorische en motorische processen samengaan om een beweging te veroorzaken en te
controleren. Twee extreme standpunten werden hieromtrent geformuleerd. Enerzijds stelt de
perifere benadering dat bewegingen gecontroleerd worden op basis van feedback uit de spieren en
gewrichten (proprioceptie), vestibulaire, visuele en auditieve informatie (closed loop). Anderzijds is
3
, er de centrale benadering die stelt dat bewegingen vooraf geprogrammeerd worden, waarbij
feedback niet noodzakelijk wordt geacht voor het tot stand komen en uitvoeren van deze
bewegingen (open loop)
je kan alleen je doel bereiken als je beschikt over interne referentie over
de juistheid.
De theorie van het dynamische systeem legt de nadruk net op de verscheidenheid aan factoren,
zowel intrinsiek (binnen het individu) als extrinsiek (buiten het individu) die een rol spelen bij het tot
stand komen van beweging. Hoewel de dynamische systeem theorie zeer interessant is om inzicht te
krijgen in de factoren waarmee tijdens de bewegingsplannen en uitvoering rekening moet gehouden
worden, is zij niet in staat bewegingscontrole te koppelen aan de neurologische processen die
plaatsvinden.
De theorie van centrale patroon generatoren (CPG) zijn functionele eenheden van neuronen
gelokaliseerd in het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) die verantwoordelijk zijn voor
de controle van cyclische bewegingen zoals wandelen of lopen. Met moderne
beeldvormingstechnieken is bewijs gevonden voor het bestaan van CPG bij zoogdieren en mensen,
gelokaliseerd in het ruggenmerg en verantwoordelijk voor de bewegingen van de ledematen tijdens
locomotie.
Het neuro-mechanisch concept stelt dat beweging vertrekt vanuit een motivatie, vanuit de intentie
om te bewegen. De neuromechanische visie dus naar vrijwillige en doelgerichte bewegingen. Deze
intentionele drive is het startpunt van het proces van neurale controle. Dit is een (gedeeltelijk)
bewust proces dat plaatsvindt op centraal niveau. Dit proces ze teen cascade in gang op neuronaal
niveau die via afdalende banen in het ruggenmerg aanleiding zal geven tot de activatie van alfa-
motorneuronen. De alfa-motorneuronen innerveren skeletspiervezelbundels en zorgen bij activatie
voor contractie van de spiervezels en bijgevolg voor het genereren van spierkracht.
4
