Samenvatting psychiatrie
SAMENVATTING PSYCHIATRIE
Leerdag 1 Psychiatrische ziekteleer en psychiatrisch onderzoek ...................................................................... 2
Les 1 Psychopathologie Diagnostiek en Classificatie .......................................................................................... 2
Les 2 Epidemiologie – gevolgen .......................................................................................................................... 6
Les 3 Het psychiatrisch onderzoek ...................................................................................................................... 9
Les 4 Organisatie GGZ en maatschappelijke zorg ............................................................................................. 20
Les 5 Casuïstiek psychiatrische symptomatologie ............................................................................................ 28
Leerdag 2 Kinder- en jeugdpsychiatrie ........................................................................................................... 32
Les 6 Kinder- en jeugdpsychiatrie ..................................................................................................................... 32
Les 7 Werken met de context ............................................................................................................................ 60
Leerdag 3 Bipolaire stoornissen ..................................................................................................................... 63
Les 8 Bipolaire stemmingsstoornissen .............................................................................................................. 63
Les 9 Behandeling bipolaire stoornis ................................................................................................................ 72
Les 10 Ervaringsdeskundige .............................................................................................................................. 80
Lesdag 4 Depressieve stemmingstoornissen................................................................................................... 80
Les 11 Depressieve-stemmingsstoornissen: DIAGNOSTIEK EN CLASSIFICATIE .................................................. 80
Les 12 Depressieve-stemmingsstoornissen: EPIDEMIOLOGIE ETIOLOGIE, EN BEHANDELING .......................... 87
Les 13 Casuïstiek stemmingstoornissen .......................................................................................................... 102
Lesdag 5 Psychotische stoornissen ............................................................................................................... 105
Les 14 PSYCHOTISCHE STOORNISSEN: KLINIEK, DIAGNOSTIEK, EPIDEMIOLOGIE EN ETIOPATHOGENESE ..... 105
Les 15 psychosespectrumstoornissen: behandeling ....................................................................................... 119
Les 16 Casuistiek psychose .............................................................................................................................. 125
Lesdag 6 Angst- en dwangstoornissen .......................................................................................................... 127
Les 17 Angst- en dwangstoornissen ................................................................................................................ 127
Lesdag 7 Eetstoornissen ............................................................................................................................... 145
Les 18 Eetstoornissen ...................................................................................................................................... 145
Lesdag 8 Slaap-en waakstoornissen ............................................................................................................. 156
Les 19 Insomnie............................................................................................................................................... 156
Les 20 Parasomnia .......................................................................................................................................... 161
Lesdag 9 Ontwikkelingsstoornissen bij volwassenen .................................................................................... 166
Les 21 Ontwikkelingsstoornissen bij volwassenen .......................................................................................... 166
Lesdag 10 Praktische psychofarmacologie .................................................................................................... 173
,Samenvatting psychiatrie
Les 22 Praktische psychofarmacologie: medicamenteuze interacties ............................................................ 173
Les 23 .............................................................................................................................................................. 175
Les 24 .............................................................................................................................................................. 176
Les 25 Psychofarmacologie Richtlijnen ........................................................................................................... 177
Lesdag 11 symptoomstoornis en verwante stoornissen, ziekenhuispsychiatrie ........................................... 179
Les 26 Somatisch–symptoomstoornis en verwante stoornissen ..................................................................... 179
Les 27 nagebootste stoornissen ...................................................................................................................... 187
Les 28 Ziekenhuispsychiatrie ........................................................................................................................... 189
Lesdag 12 Persoonlijkheidsstoornissen ........................................................................................................ 192
Les 29 Persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................................. 192
Les 30 Dialectisch gedragstherapie voor BPS ................................................................................................. 197
Lesdag 13 Inleiding tot psychotherapie ........................................................................................................ 201
Les 31 Inleiding in de psychotherapie ............................................................................................................. 201
Lesdag 14 Psychotrauma- en stressgerelateerde stoornissen ....................................................................... 207
Les 32 PSYCHOTRAUMAGERELATEERDE STOORNISSEN ................................................................................. 207
Les 33 Aanpassingsstoornissen ....................................................................................................................... 212
Lesdag 15 Ouderenpsychiatrie ..................................................................................................................... 214
Les 34 Ouderenpsychiatrie .............................................................................................................................. 214
Lesdag 16 Psychiatrie en recht- Forensische pscyhiatrie ............................................................................... 218
Les 35 forensische psychiatrie ......................................................................................................................... 218
Lesdag 17 Middelengerelateerde en verslavingsstoornissen ........................................................................ 235
Les 36 Middelengerelateerde- en verslavingsstoornissen .............................................................................. 235
Lesdag 18 Delirium ....................................................................................................................................... 249
Les 37 Casuïstiek delirium ............................................................................................................................... 249
LEERDAG 1 PSYCHIATRISCHE ZIEKTELEER EN PSYCHIATRISCH
ONDERZOEK
LES 1 PSYCHOPATHOLOGIE DIAGNOSTIEK EN CLASSIFICATIE
2. Diagnostiek en classificatie
• Psychiatrische diagnostiek veel gemeen met diagnostiek in de rest van de geneeskunde:
verhelderen van klachten en vaststellen van verschijnselen
• Anamnese
o Brengt de psychiatrische symptomen in kaart
o Belang heteroanamnese: sommige mensen beseffen niet dat ze een probleem
hebben, wanen/hallucinaties
,Samenvatting psychiatrie
• Diagnostische hulpmiddelen
o Labo
o Beeldvorming
→ vooral ter uitsluiting van somatische aandoeningen en oorzaken
• DSM-5: syndromen opgelijst (disorders): samenhangend geheel van klachten en symptomen;
+ beloop (bv schizofrenie; depressieve stoornis; ADHD), geeft de criteria om een diagnose te
kunnen stellen (classificatiesysteem), uniformiceert de classificatie
• Ziekte: syndroom + pathogenese + etiologie (bv delirium; dementie; aandoeningen t.g.v. een
somatische oorzaak)
DSM-5
• Diagnostic and Statistical Manual of mental Disorders, 5e editie (Amerikaans)
• Standaard classificatie van psychische stoornissen uitgegeven door APA
• Toepasbaar voor verschillende situaties
o Kliniek/research; verschillende ‘richtingen; settings; disciplines
• Zoveel mogelijk gebaseerd op empirische gegevens en/of consensus
o Daarom: geen ‘Neurose’, ‘Homoseksualiteit’
• Voortdurend in ontwikkeling
• Omvat:
o Classificatie van psychische stoornissen met codes
o Diagnostische criteria
o Informatie over prevalentie, familiair voorkomen, leeftijds-, sekse- en
cultuurspecifieke aspecten
• Doel: bevorderen van communicatie tussen professionals in GGZ (gemeenschappelijke taal)
DSM-5: uitgangspunten
• Descriptieve, atheoretische benadering: omdat men het vaak niet weet (voor- en tegelijk het
nadeel)
• Diagnostische criteria: objectiveerbaar
• Systematische beschrijving
• Diagnostische regels als info niet toereikend
• Beslisbomen voor differentiaaldiagnose: beslisboom creëren mogelijk
DSM-5: categorieën
• 1. Neurocognitieve stoornissen
• 2. Psychosespectrumstoornissen
• 3. Bipolaire stoornissen
• 4. Depressieve stoornissen
• 5. Angststoornissen
• 6. Obsessieve-compulsieve stoornissen
• 7. Trauma- en stressorgerelateerde stoornissen
• 8. Dissociatieve stoornissen
• 9. Somatisch-symptoomstoornissen
• 10. Eetstoornissen
• 11. Slaap-waakstoornissen
• 12. Seksuele disfuncties
• 13. Genderdysforie
• 14. Drangstoornissen
• 15. Middelgerelateerde en verslavingsstoornissen
• 16. Persoonlijkheidsstoornissen
,Samenvatting psychiatrie
• 17. Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen
Van categoriele naar dimensionele diagnoses
• Categoriele diagnoses suggereren duidelijke aflijning tussen diagnoses, echter:
o Diagnoses gebaseerd op symptoompresentatie, niet op onderliggende etiologie (cfr
‘koorts-syndroom’)
o Afhankelijk van bijkomende symptomen ‘verspringt’ diagnose
o Doorheen de tijd verandert ziektebeeld soms
o Grijszones tussen diagnoses: ‘artefact’ diagnoses: diagnose veranderen doorheen
follow-up of lijken van verdwijnen van diagnose, accumulatie van diagnose (omdat
mengbeelden niet goed beschreven zijn)
o Patienten krijgen veranderende diagnoses afhankelijk van presentatie bij opname
Eerder dimensioneel spreiding: dimensionele diagnoses
Plaatsen van bepaalde diagnose op soort van spectrum, kernsymptomen kunnen ook bij andere
ziektebeelden optreden: 50% mensen schizofrenie een depressie doen
Cognitieve aantasting: ook over verschillende aandoeningen aanwezig
→ overlap genetische factoren verklaart dit
Plaats vd cognitieve sx in huidige classificatiesysteem: Een nieuwe dimensionele benadering
2 denkpistes: dimensioneel beeld en meer kijken in functie van symptoomclusters aanwezig
Three hypothetical typical patients diagnosed with a combination of categorical and dimensional
representations of psychopathology
Behandelen van symptoomcluster die zich presenteert!
Verschil tussen classificatie en diagnose
• Diagnose: => vastleggen van de oorzaak of aard van een ziekte door evaluatie van
o Tekens
o Symptomen
o Ondersteunende testen
• Classificatie
o Onderbrengen in categorie op basis van aan/afwezigheid van criteria
o Geen uitspraak etiologie/pathogenese
3. Etiopathogenese
• Bij de meeste somatische en psychiatrische aandoeningen: een complex van oorzaken
• Complexe interacties van psychische factoren (bv. levensgebeurtenissen ) met erfelijke
oorzaken, lichamelijke ziekten en ervaringen, opgedaan in opvoeding en andere sociale
situaties
Kijken vanuit verschillende invalshoeken
Omgevingsfactoren en psychologische factoren kunnen bijdrage tot de kwetsbaarheid, ook huidige
factoren kunnen een factor spelen: steden sneller psychische kwetsbaarheid
Stress-kwetsbaarheidsmodel
Wisselwerking tussen de kwetsbaarheid (lijden tot een basaal niveau) en stressoren kunnen gaan
maken acute symptomen kunnen optreden → hoeven niet te lijden tot diagnose
Accumulatie symptomen: drempel overtreden → praten over aandoening
Erfelijke factoren en perinatale factoren (factoren voor/rond geboorte) → stoornissen in de hersenen
(kwetsbaarheid)
Onder invloed stress (usus/abusus en psychosociale factoren): kwetsbaarheid gaan triggeren
,Samenvatting psychiatrie
Wat zijn bronnen van stress?
Levensgebeurtenissen...
• Veranderingen tijdens adolescentie
• Studeren
• Verliefdheid
• Huwelijk
• Dood van naaste
• Verlies van baan
• Alcohol en drugs
• …
Het stresskwetsbaarheidsmodel in de klinische praktijk
HPA-as: cortisol bijnierschors
In acute stress getriggerd, bij chronisch stress: chronisch geactiveerd → downregulatie
cortisolreceptoren→ algemeen kwetsbaarheid depressie
Cortisol en stemmingsstoornissen
• Toename van cortisol in plasma en 24-uurs urine bij depressieve patiënten
• CRH-hypersecretie (CSV)
o ~ atherosclerose, osteoporose, verstoorde immuunfunctie
• Downregulering CRH-receptoren in frontale cortex bij depressieve suïcidanten
• Vooral bij ernstige (melancholische) depressies
Stressor kan aanleiding geven tot blijvende verschil biologisch
Stress en ontregeling van de HPA-as
• Prenatale stress: dier- en humaan onderzoek; veranderingen in stressrespons bij
nakomelingen
• Early life stress:
o Ratten en niet-humane primaten
o Mensen: vroeg psychotrauma:
▪ Levenslange HPA-as ontregeling
▪ En hippocampale veranderingen
• Chronische stress:
o Positieve feedbacklussen
o Minder efficiënte negatieve feedback (downregulatie GR)
Stress en psychiatrische ziekten
Verhoogd stress-reactiviteit op jonge leeftijd → invloed op persoonlijkheidskenmerken:
neuroticisme/perfectionisme → kunnen leiden tot angst en stressgevoeligheid
Het biopsychosociale model
Initiele aandoening brein kan lijden tot ziektebeeld dat weer de toekomstige episodes in stand kan
houden
Depressie (door externe factoren uitgelokt) kan litteken in brein achterlaten dat dan later weer
nieuwe bijkomende kwetsbaarheid
creërt dus sneller getriggerd voor
nieuwe episodes
Medicatie kan positief effect hebben:
connectiviteit van het brein verbeteren
(door SSRI’s bv.)
,Samenvatting psychiatrie
LES 2 EPIDEMIOLOGIE – GEVOLGEN
4. Epidemiologie
Veel onderzoek naar, welke populaties kwetsbaar, welke risicofactoren, natuurlijk beloop
• Prevalentie van psychiatrische morbiditeit is hoog
• Betrouwbaar bevolkingsonderzoek over incidentie en prevalentie, identificatie van
risicofactoren, beloop
• Zorg-/hulpbehoefte overlapt maar gedeeltelijk met de aanwezigheid van een psychiatrische
stoornis
Psychiatrische aandoeningen als een ‘niet-dichotoom continuum
Voor elke element psychisch functioneren: normaal verdeling
Stoornisdrempel: echt significant problemen ervan hebben
Principe van de populatie interventie
Mensen op spectrum, op niveau van populatieinterventie: kan je heel de curve van kwetsbaarheid
populatie gaan verschuiven, zodat resterende populatie minder groot wordt die kwetsbaar is
Hoe vaak komt het voor?
Jaarprevalentie/incidentie: verschilt over de wereld
België 15-17% van de bevolking ooit wel een mental health disorder
Brede context: psychische last dan zie je dat die prevalentie hoger wordt, hangt dus af van de cut-off
• 9 op de 10 Vlamingen in contact met psychische problemen: (psychisch lijden vaak chronisch
van aard)
o 51% bij zichzelf
o 56% bij familielid
o 56% bij vriend
• 50% van de gevallen duurt al meer dan een jaar
• 2 op 3 heeft hulp gezocht
o 75% eerst bij huisarts
o Rechtstreeks bij psychiater in geval van ADHD en psychose
• Behandeling
o > 50% medicatie: primaire behandelvorm
o > 30% alleen psychotherapie (psychologisch interventie)
o 25% medicatie in combinatie met psychotherapie
• Taboe
o 1 op 3 zoekt geen hulp, evolueert wel: minder taboe (belangrijke rol media)
o 50% verzwijgt problemen tegen baas en collega’s
o 1 op 4 spreekt er met niemand over (soms weerstand diagnose groter bij familie dan
patiënt zelf)
o 1 op 5 voelt zich schuldig
Kans op psychiatrische stoornis
- mannen & vrouwen; ooit in het leven –
• Psyhoschose: 20-30 j
• Depressie 30-40j
Ook geslacht een rol: vrouwen 2X zo hoog risico op hebben depressie/angststoornissen
Mannen: sneller psychotische/schizofrenie, ADHD, middelenmisbruik
Hebben van psychiatrische kwetsbaarheid wel vergelijkbaar
,Samenvatting psychiatrie
12 month prevalence of mental disorders in Europe in 2011
Angststoornissen meest voorkomende aandoening: fobieën (breed), veel voorkomende aandoeningen
Depressie: op nummer 2, kans op depressie per jaar: 7% op populatieniveau, 15-20% ooit een
depressie in hun leven
Opoid afhankelijk: minst
Hoeveel van de bevolking psychische stoornissen: vergelijkbaar met hart- en vaatziekten qua ziektelast
Vergelijken met artritis/artrose/COPD/asthma: psychiatrische aandoeningen frequenter
Diabetes ook behoorlijk toegenomen
Ongelijke verdeeldheid psychiatrische morbiditeit
• Meer psychiatrische morbiditeit bij
o Mensen met lagere sociaal-economische status: minder jobzekerheid, ongezonde
leefgewoontjes, obesitas, minder sporten
o Stedelijke woonomgeving: drukker, anoniemer
o Alleenstaanden: meer eenzaamheid, minder ventileren
o Jongere mensen: meer onzekerheden, grote mijnpalen
o Etnische groeperingen: deel etnische minderheid, uitzonderingen: ghetto-context
(Joodse gemeenschap) minder last van, beschermt tegen racistische invloeden
5. Gevolgen
• Voor patiënt, directe omgeving en maatschappij
• Depressieve stoornissen in ernst van gevolgen alleen nog overtroffen door ischemische
hartaandoeningen
• Disease versus illness (dysfunctioneren daardoor: financieel, relationeel)
• Stigma
• Sociaal deviant gedrag ≠ psychiatrische ziekte (diefstal, moord niet perse psychisch probleem)
• Onderscheid normaliteit – stoornis (ergens cut-off nodig)
• Belang van ziekte-besef en –inzicht (anosognosie); bepaalt ook de drempel
DALY
The disability-adjusted life year (DALY) is a measure of overall disease burden, expressed as the
number of years lost due to ill-health, disability or early death
Contribution of diseases disability-adjusted life years
Welke dragen bij?
30% neuropsychiatrische aandoeningen (majeure depressie, schizofrenie, bipolair, dementie)
Depressie: maanden aanslepen, maar komt vaker voor → bijdrage daardoor toch groter
Schizofrenie: mss nooit werken
Ze wegen meer in DALY’s door dan cardiovasculaire en oncologisch aandoeningen samen
, Samenvatting psychiatrie
Aandoeningen die typisch rond jongere leeftijd voorkomen en daardoor dragen ze ook zo erg bij tot de
maatschapelijke burden
Depressie weegt meest door, alcohol geeft ook uitval (lever, GI-klachten), dementie minder, al redelijk
hoog gaan voor de neurologische aandoeningen
4. PREDISPONEREND, LUXEREND OF ONDERHOUDEND
• Predisponerend (draagkracht):
o “Waarom ú?”
• Luxerend (draaglast):
o “Waarom nú?”
• Onderhoudend:
o “Waarom nóg?”
GEVOLGEN VAN PSYCHIATRISCHE STOORNISSEN
• Psychiatrische stoornis → weerslag op functioneren: algemeen en sociaal
Belangrijkste soorten van sociale gevolgen van psychiatrische stoornissen
1. Sociale beperkingen; het onvermogen om op adequate manier in één of meer
maatschappelijke rollen te functioneren
2. Interpersoonlijk disfunctioneren: het onvermogen om adequaat te functioneren in het directe
contact met anderen. Het interpersoonlijk disfunctioneren ligt ten grondslag aan de sociale
beperkingen
3. Beperkingen in het uitvoeren van alledaagse activiteiten
4. De kwaliteit van leefomstandigheden: huisvesting, enzovoort
5. Stigmatisering en de gevolgen daarvan
6. De belasting van de familie
In maatschappij hebben we meerdere rollen en kan op veel rollen een impact hebben
SOCIO-ECONOMISCHE GEVOLGEN
• 80%: verlies van productiviteit (ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid);
• 20%: kosten van behandeling en door het steunsysteem om de patiënt te begeleiden
• Behandelingen met gering effect: economisch rendabel
• Kinderen: bedreigde (beroeps)ontwikkeling, minder goede schoolse carriere, minder goede
kansen in het leven
• Ouderen: gebruik van voorzieningen en mantelzorg
Gevolgen die het leven of basale voorwaarden voor het bestaan bedreigen
• Severe mental illness (schizofrenie; persoonlijkheidsstoornissen; middelenafhankelijkheid;
affectieve stoornissen): → verkommering, verloedering
• ↓levensverwachting; morbiditeit:
o Suïcide of risicovol gedrag;
o Zelfverwaarlozing
o Ongezonde levensstijl;
o Ongunstig ziektegedrag (gebrek aan compliance);
o Iatrogene gevolgen van de behandeling (bv. metabool syndroom)
o Pathofysiologische gevolgen van de ziekte zelf;
Wie moet de gevolgen dragen?
• Patiënt:
o Effecten van de ziekte-episoden zelf;
o Effecten van te leven met een psychiatrische ziekte en stigma (ook zelfstigma);
o Onderbrekingen in opleiding, werk en relaties
