CRIMINOLOGISCHE
PSYCHOLOGIE
H.V.
Academiejaar 2019-2020
,1. Criminologische psychologie - intro
1.1. Inleiding
Criminologische psychologie houdt zich niet bezig met (de)criminalisering,
maar wel met criminaliteit zelf. Ze doet voornamelijk onderzoek naar
psychologische fenomenen die relevant zijn in de criminologie, rechtbank en
forensische context.
Vanuit de psychologie proberen we verklaringen te geven waarom sommigen
criminele feiten plegen en anderen niet. De psychologie vertelt iets over de
aanpak van criminaliteit; welke soorten ingrepen helpen bij criminelen om ervoor
te zorgen dat ze niet meer hervallen.
Het is zeer divers. Men interviewt verdachten, getuigen, en slachtoffers.
Professionals (politie, rechters, advocatuur) doen onderzoek naar crimineel
gedrag en men verzamelt verklaringen van getuigen, slachtoffers, en verdachten.
De relatie tussen ”psychology and crime” kent meerdere namen:
• Rechtspsychologie
• Forensische psychologie
• Criminologische psychologie : verzamelnaam van verschillende disciplines
Rechtspsychologie Forensische psychologie
Op basis van experimentele Op basis van klinische psychologie
psychologie Bijvoorbeeld het Bijvoorbeeld psychopathie
geheugen
Op basis van empirisch en Op basis van empirisch en
veldonderzoek veldonderzoek
Voorbeeld : geheugen, Voorbeeld : persoonlijkheid,
ooggetuigenidentificatie, recidivisme, behandeling, PTSS
leugendetectie (trauma)
1.2.
Experimenteel
onderzoek
Binnen een onderzoek zijn er 2
soorten variabelen:
a) Onafhankelijke variabele
– verklarende variabele :
dat wat je
manipuleert
bv. politie die suggestie geeft of niet
2
, b) Afhankelijke variabele – te verklaren variabele : dat wat je meet
bv. prestatie op de line up
🡪 De waarde van de afhankelijke variabele wordt beïnvloed door de onafhankelijke
variabele
Binnen een onderzoek hebben we ook 2 soorten designs:
a) Between-subjects design : een onderzoek tussen 2 verschillende
groepen
- Onafhankelijke
variabele/factor/manipulatie heeft twee/meer
niveaus
- Deelnemer wordt willekeurig verdeeld
over de niveaus
- Eén groep krijgt geen manipulatie
(controlegroep)
- Positief : er zijn geen carry-over effecten (de mensen zijn uniek en
worden niet beïnvloed door andere groepen)
- Negatief : je hebt veel proefpersonen nodig
Bv. Helpen notities tijdens een proces? Een groep mag notities maken, de
anderen niet.
b) Within-subjects design : elk individu doorloopt alle stappen doorheen
het proces
- Onafhankelijke variabele/factor/manipulatie heeft twee of meer niveaus
- Deelnemer doorloopt alle niveaus
- Positief : minder deelnemers zijn nodig
- Negatief : carry-over effecten
Bv. Een groep krijgt eerst behandeling1, daarna 2
en daarna 3. De behandelingen kunnen wel een effect
hebben op elkaar.
c) Split-plot/mixed design :
- Mix van between- en within-subjects design
- In psychologie vaak gebruikt
Bv. Proefpersoon 1 krijgt een behandeling of die zich goed voelt. Hij krijgt ten
eerste mindfulness. Daarna meten we zijn welzijn. Hierna krijgt hij een tweede
behandeling, etc.
1.3. Geschiedenis van de criminologische psychologie
Er is niet 1 duidelijke geschiedenis van deze tak van psychologie. Dit komt omdat
de geschiedenis hiervan overlapt met die van de rechtspsychologie en
forensische psychologie. Er is een onvolledig overzicht van een aantal
“keyplayers” of sleutelfiguren.
Maar criminologische psychologie is vaak begonnen als de psychologie van
verklaringen (psychology of testimony). Dit vinden we terug in bevindingen van
enkele bekende figuren:
3
, • In de 5e eeuw V.C. zei Thucydides dat verklaringen van getuigen fout kunnen
gaan doordat het geheugen niet perfect is of de intentie niet klopt.
• De Oostenrijkse Hans Gross zijn tekstboek (Kriminal Psychologie) in 1889
ging grotendeels over de psychologie van ooggetuigenverklaringen.
• De Amerikaanse Münsterberg (1908)’s boek ”On the Witness Stand” wordt
vaak gezien als het belangrijkste werk over psychologie en recht (en de
toegepaste psychologie). Niet iedereen was het eens met zijn werk (schreef
o.a. dat vrouwen niet geschikt waren als juryleden).
• De Duitse Stern introduceerde in 1901 de “Psychologie der Aussage”
(verklaringen, suggestie, geheugen). Hij introduceerde als een van de eerste
het dramaexperiment/reality experiment (staged event). Zulke experimenten
werden ook uitgevoerd door Listzt (1902). Stern’s werk was vaak
experimenteel en nog steeds actueel.
• De Franse Binet (1900) schreef ‘La Suggestibilité’ dat gelinkt was aan het
werk van Stern. Psychologen zoals Stern waren Joods en hadden door de
oorlogen het moeilijk om verder les te geven. Het was een lange tijd stil in
het werk rond psychologie en verklaringen (rond 1970-1980 weer een
toename in dit onderzoek).
• Amerikaan Hans Toch was de redacteur op een van de eerste
overzichtsboeken getiteld ”Legal and Criminal Psychology” (1961).
• Britse psycholoog Eysenck schreef als een van de eerste over Crime and
Personality (1964-1979).
• Cleckley (1941-1964) was een van de eerste die schreef over psychopathie
(Robert Hare is nu een van de meeste beroemde onderzoekers op dit terrein).
Vanuit heel veel verschillende disciplines kan er een zinvolle bijdrage worden
geleverd tot het begrijpen/verklaren en beïnvloeden van criminaliteit en de
aanpak ervan: het recht, sociologie, antropologie, geneeskunde,
ingenieurswetenschappen, geschiedenis, biomedische wetenschappen,
economie, maar ook de psychologie.
1.4. Psychologie voor criminologen
De toegepaste psychologie kan opgedeeld worden in drie domeinen; de
forensische psychologie, de rechtspsychologie en de criminologische psychologie.
1.4.1. Forensische psychologie
Deze tak komt voort uit de klinische psychologie en past wetenschappelijke
psychologische kennis toe op individuele verdachten en slachtoffers/partijen voor
de rechtbank. Je werkt voor individuele daders, slachtoffers, partijen etc.
Bv. Te weten komen waarom een persoon precies gedrag stelt
Bv. Onderzoek naar slachtofferbeleving
4
