VERBINTENISSENRECHT
2021-2022 IGNACE CLAEYS
1
,INHOUDSOPGAVE
....................................................................................................................................................................... 1
ALGEMENE INLEIDING..................................................................................................................................... 5
BEGRIPPEN .......................................................................................................................................................... 5
HET LEVEN VAN EEN VEREENVOUDIGD CONTRACT ............................................................................................ 9
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 16
TE ONDERSCHEIDEN BEGRIPPEN ....................................................................................................................... 18
OPDELEN VAN VERBINTENISSEN ....................................................................................................................... 19
SUBJECTIEVE RECHTEN ...................................................................................................................................... 22
BRONNEN VERBINTENISSENRECHT ................................................................................................................... 23
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 25
DEEL I: ONTSTAAN EN GELDIGHEID VAN EEN CONTRACT .............................................................................. 28
DE PRECONTRACTUELE FASE ............................................................................................................................. 28
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 35
DE TOTSTANDKOMINGSFASE ............................................................................................................................ 38
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 44
GELDIGHEID VAN EEN CONTRACT ..................................................................................................................... 47
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 57
VERTEGENWOORDIGING................................................................................................................................... 59
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 61
DEEL II: INHOUD EN WERKING VAN EEN CONTRACT...................................................................................... 62
RECHTSGEVOLGEN VAN EEN CONTRACT TEN OPZICHTE VAN EEN PARTIJ...................................................... 62
INTERPRETATIE VAN DE INHOUD VAN EEN CONTRACT .................................................................................... 62
KWALIFICATIE VAN EEN CONTRACT .................................................................................................................. 66
DE AANVULLING VAN EEN CONTRACT .............................................................................................................. 67
DE MATIGING VAN EEN CONTRACT .................................................................................................................. 68
CONTRACTEN INTUITU PERSONAE .................................................................................................................... 70
OPEISBAARHEID VAN EEN CONTRACT ............................................................................................................... 70
DUUR VAN CONTRACTEN .................................................................................................................................. 74
GOEDERECHTELIJKE GEVOLGEN VAN EEN CONTRACT ...................................................................................... 75
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 76
RECHTSGEVOLGEN VAN EEN CONTRACT TEN OPZICHTE VAN EEN DERDE...................................................... 79
RELATIVITEIT VAN OVEREENKOMSTEN ............................................................................................................. 80
2
, TEGENWERPELIJKHEID VAN OVEREENKOMSTEN .............................................................................................. 86
VOORBEELDVRAGEN ......................................................................................................................................... 91
DEEL III: WANPRESTATIES EN GEWIJZIGDE OMSTANDIGHEDEN .................................................................... 93
WANPRESTATIE, EEN TOEREKENBARE NIET-NAKOMING .................................................................................. 93
GEWIJZIGDE OMSTANDIGHEDEN ...................................................................................................................... 99
DEEL IV: SANCTIES EN BEEINDIGING VAN CONTRACTEN .............................................................................. 102
IN GEBREKE STELLING...................................................................................................................................... 103
SANCTIES ......................................................................................................................................................... 105
1) UITVOERING IN NATURA (art. 1143, 44)...................................................................................... 105
2) SCHADEHERSTEL (art. 1146) ........................................................................................................ 107
SCHADEHERSTEL IN GELD .................................................................................................................... 108
§ HOEVEEL KAN MEN VORDEREN? ............................................................................................. 108
§ BIJZONDERE REGELS ................................................................................................................ 108
§ TOEPASSELIJKE BEDINGEN....................................................................................................... 110
3) PRIJSVERMINDERINGSANCTIE ..................................................................................................... 114
4) OPSCHORTINGSRECHTEN ............................................................................................................ 114
1. ENAC of exceptie van niet nakoming............................................................................................... 114
2. Retentierecht ................................................................................................................................... 115
5) ONTBINDING WEGENS WANPRESTATIE EN RESTITUTIE(art. 1184 BW) ...................................... 116
6) ZIJDELINGSE VORDERING ............................................................................................................ 120
VOORBEELDVRAGEN ....................................................................................................................................... 121
NIETIGVERKLARING EN RESTITUTIE (p. 521 hb “contractenrecht”) ................................................................. 127
VOORBEELDVRAGEN ....................................................................................................................................... 131
VERVAL OF CADucITé....................................................................................................................................... 134
GEVOLGEN VAN OVERMACHT EN IMPREVISIE ................................................................................................ 135
1. RISICOLEER .......................................................................................................................................... 136
2. IMPREVISIELEER................................................................................................................................... 137
ANDERE GRONDEN VOOR EEN EINDE AAN EEN CONTRACT ........................................................................... 138
1. OPZEGGING ......................................................................................................................................... 138
2. ONTBINDENDE VOORWAARDEN EN UITDOVENDE TERMIJN .............................................................. 140
CURSUSNOTITIES ALGEMEEN VERBINTENISSENRECHT ................................................................................ 141
ANDERE BRONNEN VAN VERBINTENISSENRECHT DAN CONTRACTEN ............................................................ 141
1. ONRECHTMATIGE DAAD...................................................................................................................... 141
2. RECHTMATIG VERTROUWEN............................................................................................................... 144
1) SCHIJNMANDAAT ........................................................................................................................ 144
3. EENZJDIGE WILSUITING ....................................................................................................................... 145
4. QUASI-CONTRACTEN ........................................................................................................................... 146
1) ONVERSCHULDIGDE BETALING ................................................................................................... 146
2) ONGERECHTVAARDIGDE VERRIJKING.......................................................................................... 148
3) ZAAKWAARNEMING .................................................................................................................... 149
PASSIEVE PLURALITEIT (meerdere schuldenaren) ........................................................................................... 151
3
, 1. ONDEELBARE VERBINTENISSEN........................................................................................................... 152
2. HOOFDELIJKE OF SOLIDAIRE VERBINTENISSEN ................................................................................... 152
3. IN SOLIDIUM VERBINTENISSEN ........................................................................................................... 156
UITDOVEN VAN VERBINTENISSEN ................................................................................................................... 156
1. UITVOERING OF BETALING .................................................................................................................. 156
1) SUBROGATIE ................................................................................................................................ 160
Wettelijke subrogatie: ......................................................................................................................... 161
Convetionele, contractuele subrogatie (art 1250): ............................................................................. 161
2. SCHULDVERNIEUWING OF NOVATIE ................................................................................................... 162
Wat zijn de gevolgen van een novatie? ............................................................................................... 163
3. SCHULDVERGELIJKING OF COMPENSATIE (of verrekening) ................................................................ 163
1) Wettelijke compensatie: ............................................................................................................. 164
TOEPASSINGSVOORWAARDEN WETTELIJKE? (1291) .......................................................................... 164
GEVOLG WETTELIJKE COMPENSATIE? ................................................................................................. 164
§ Wettelijke compensatie en verjaring....................................................................................... 164
2) Conventionele compensatie: ....................................................................................................... 164
§ DERDENBESLAG ....................................................................................................................... 165
§ SAMENLOOP VAN SCHULDEISERS BIJ FAILLISSEMENT ............................................................ 165
§ Uitzonderingen op het principe dat compensatie niet meer mag: ......................................... 166
4. SCHULDVERMENGING ......................................................................................................................... 166
5. SCHULDKWIJTSCHELDING ................................................................................................................... 166
6. BEVRIJDENDE VERJARING .................................................................................................................... 167
CESSIE OF OVERDRACHT.................................................................................................................................. 167
1. SCHULDVORDERING (actief van een contract) ................................................................................... 167
2. SCHULD (passief van een contract) ..................................................................................................... 167
3. CONTRACT ZELF (passief + actief) ....................................................................................................... 167
VOORBEELDVRAGEN ....................................................................................................................................... 170
4
,ALGEMENE INLEIDING
BEGRIPPEN
HET BURGERLIJK WETBOEK
Sinds 1 november 2020 kennen we al gedeeltelijk een nieuw burgerlijk wetboek (codex Geens) die de
bedoeling heeft het oude Burgerlijk wetboek (voormalige Code Napoléon)te vervangen. Het kent tot
nu toe nog maar twee boeken:
1. Het bewijsrecht: boek 8 (vanaf 1 november 2020)
2. Het goederenrecht: boek 3 (meeste bepalingen inwerking getreden 1 september 2021)
Voor verbintenissenrecht (boek 5) is er door academici al een wetsvoorstel ingediend maar er zijn nog
geen besprekingen over gebeurd. Dat voorstel zal zo goed als volledig worden geïmplementeerd in het
nieuw boek 5. Heel wat rechtspraak en rechtsleer dat doorheen de eeuwen is geëvolueerd stonden
vroeger niet in het oud BW maar zullen een plaats krijgen in het nieuw.
Wat is het verschil aan structuur tussen oud en nieuw?
Het oud burgerlijkwetboek kent 3 boeken en het 3de boek kent 20 titels (verbintenissenrecht te vinden
in titel 3,4,5,6,..). Het is gekenmerkt door een onlogische en verwarrende structuur.
TITEL 3: contractuele verbintenissen in het algemeen en ook regels die de contractuele
overeenkomsten overstijgen ongeacht de bron van een verbintenis. TITEL 4: verbintenissen buiten
overeenkomsten. TITEL 4bis: schade door abnormalen en TITEL 20: verjaring.
Het nieuw burgerlijk wetboek kent 10 boeken.
§ BOEK 1: algemene bepalingen (10-tal artikelen van openbare orde,…)
§ BOEK 2: persoon, familie en relatievermogensrecht (samen met boek 4 al besprekingen in het
parlement.)
§ BOEK 3: goederenrecht
§ BOEK 4: nalatenschap, schenkingen en testamenten
§ BOEK 5: verbintenissenrecht
§ BOEK 6: bijzondere overeenkomsten
§ BOEK 7: zekerheden
§ BOEK 8: het bewijsrecht
§ BOEK 9: verjaring
§ (BOEK 10:) buiten-contractuele aansprakelijkheid: veel controverse er is plaats voorzien in
boek 5 indien het niet apart komt.
5
,WAT IS EEN VERBINTENIS?
Een contract is geen synoniem van een verbintenis. Dat zijn twee verschillende begrippen. Een
verbintenis kan ontstaan uit een contract. Een verbintenis kan nog uit vele andere bronnen ontstaan.
Er zijn twee definities:
§ Traditionele betekenis: ‘’Een verbintenis is een rechtsband tussen twee of meerdere personen
namelijk een schuldeiser en schuldenaar. De schuldenaar moet een prestatie leveren aan de
crediteur (schuldeiser) die in rechte afdwingbaar is mocht de debiteur (schuldenaar) niet
vrijwillig uitvoering willen geven.’’ Die definitie is overgenomen in het wetsvoorstel.
§ Oneigelijke, populaire betekenis: De tweede definitie focust zich louter op de passief zijde van
de verbintenis met andere woorden de schuld van de schuldenaar. (>< actief zijde van de
schuldeiser van de schuldvordering of het persoonlijk recht op een prestatie)
//Huurovereenkomst met huurder en verhuurder. De huurder (schuldenaar) moet als prestatie een huurprijs
betalen, het goed onderhouden. Verhuurder heeft de prestatie om het goed te beschikking te stellen. Uit dit
contract ontstaan dus verschillende verbintenissen langs beide kanten.
Een contract, eenzijdige rechtshandelingen (opzegging, in gebreke stelling), onrechtmatige
daden,…maken deel uit van een groter algemeen begrip ‘rechtshandeling’. Een rechtshandeling is een
handeling die iemand stelt met het oog op de rechtsgevolgen die er aan vast kleven.
DCFR: draft common frame of reference: met 6 boekdelen en een verkorte versie. Is een bundeling
van alle regels rondom burgerlijk recht en notities bij door meer dan 200 academici’s. Met de hoop om
er een Europees burgerlijk wetboek van te maken maar dat was en is net onrealistisch omdat er te veel
verzet was uit de lidstaten.
De DCFR geeft zelf ook een definitie aan een verbintenis de aanleunt bij de tweede vanuit de prestatie
van de pasief zijde. ‘’An obligation is a duty to perform which one party to a legal relationship, the
debtor, owes to another party, the creditor’’
BRONNEN VAN VERBINTENISSENRECHT
1. CONTRACTEN
Het gedrukte boek houdt zich bezig met het contractenrecht. Er zijn heel veel soorten contracten en
die worden onder verschillende categorieën geduwd:
//huurovereenkomst, koopovereenkomst, aannemingsovereenkomst,..
Om te weten in welke categorie het behoort is het belangrijk te weten welke wezenlijke bestandsdelen
nodig zijn in die categorie. Bij een koop is er een overdracht van goed nodig en een betaling van een
koopprijs. Een aannemingscontract heeft als wezenlijke bestanddelen het betalen van een prijs in ruil
voor een bepaalde prestatie (materieel en intellectueel) Wanneer een contract niet kan worden
gecategoriseerd wordt het een contract sui generis. Het is noodzakelijk te weten tot welke categorie
een contract hoort omdat elke categorie ook zijn eigen specifieke regels heeft.
6
,Een contract of overeenkomst is een wilsovereenstemming. De wil van de ene partij stemt overeen
met de wil van de andere partij en dat wordt geuit aan elkaar, dan heb je een contract.
Je mag het niet verwisselen met een contractueel document dat je ondertekent. Dat is slechts de
documentatie van het contract in de abstracte zin van het woord. In dat document ga je die
wilsovereenstemming tot uiting brengen, het is een veruiterlijking van een wilsovereenstemming. Er
is niet noodzakelijk een documentatie nodig om van een contract te spreken al is dat moeilijk te
bewijzen. (getuigenverklaring, vermoedens is een mogelijkheid)
2. ONRECHTMATIGE DAAD
Synoniem: buitencontractuele aansprakelijkheid (1382-1383 oud BW). Voor van een onrechtmatige
daad te spreken moet er een fout zijn, schade zijn en een causaal verband tussen beide. Dit leidt tot
buiten contractuele aansprakelijkheid en ben je gehouden tot schadeherstel en dus meestal
schadevergoeding.
Niet elke fout leidt tot schade en dus aansprakelijkheid. Ook een schending van de
zorgvuldigheidsnorm is een fout.
Belangrijk te weten dat bijkomend schade kan worden gedekt door verzekeringen,…
3. QUASI-CONTRACTEN
a. ONVERSCHULDIGDE BETALING
Ook een buitencontractuele aansprakelijkheid. Je bent per ongeluk verrijkt door iemand anders die
een verkeerde of een te hoge betaling heeft gedaan. Je bent gehouden tot terugbetaling vanaf het
moment dat je weet dat de betaling verkeerd en onterecht was, anders ben je te kwader trouw en
zullen de interesten beginnen lopen. Jij hebt geen fout begaan en toch ben je gehouden terug te
betalen.
Indien het bedrag van de betaling niet meer in het eigen bezit is, kan de schuldeiser het goed
gevindiceren in geval van een te kwader trouw zijnde ontvanger. Bij een ontvanger te goeder trouw
kan deze enkel het resterende bedrag of de vruchten terugvorderen.
b. ZAAKWAARNEMING
//Je buur is op reis en het stormt en zijn dak vliegt er af.
Je kan maar hoeft niet, als zaakwaarnemer optreden en een aannemer bellen voor rekening van die
buur die afwezig is. De verbintenis die hier uit volgt is dat de meester van het goed (de buur) gehouden
is tot het terugbetalen van de kosten die jij hebt gemaakt hebt voor hem en het betalen van mogelijke
gesloten overeenkomsten om het dak te herstellen. Essentieël is hierbij dat het NIET gebeurde in
animus donandi, zodat er op geen enkel moment twijfel kan zijn omtrent de beweegredenen.
c. ONGERECHTVAARDIGDE VERRIJKING
//partner A is eigendom van een goed en tijdens de relatie en het samenwonen heeft partner B daar heel veel in
gewerkt en geïnvesteerd. Wanneer ze uit elkaar gaan heeft partner B niks, want is niet zijn goed.
7
,Een partij is verrijkt en daardoor is de andere partij verarmd. Wanneer dat onevenwicht enorm is kan
dat tot het besluit komen dat de ongerechtvaardigde verrijkte een vergoeding betalen aan de
verarmde.
4. EENZIJDIGE WILSUITING
Is een klein deel van het groter geheel van eenzijdige rechthandelingen (waaruit niet noodzakelijk
verbintenissen vloeien, uit eenzijdige wilsuitingen wel)
//je vaardigt een beloning uit voor diegene de je hond vindt.
Je bent gebonden door die wilsuiting en hebt bijgevolg de verbintenis tot het nakomen van de beloofde
prestatie.
5. VERTROUWENSLEER OF DE SCHENDING VAN HET RECHTMATIG VERTROUWEN (schijnleer)
//Een bakker heeft een zelfstandige bankagent aangesproken die werkt voor een bank. Hij bezorgt geld aan die
bankagent. Wat de bakker niet weet is dat die bankagent eigenlijk geen bankagent meer is en dat de
samenwerking tussen bank en hem gestopt is. De bakker krijgt zelf officiële documentatie. Die bankagent gaat
lopen met het geld.
Wat kan de bakker doen? De bakker kan de bankagent contractueel aanspreken maar stel dat dat niet
werkt omdat de bankagent niemand vertelt waar hij het geld heeft gelegd. De vraag is of de bakker de
bank kan aanspreken.
Op contractuele basis kan dit in principe al niet want hoewel de bakker dacht van wel is er eigenlijk
geen contract tussen de bakker en de bank of ook geen meer tussen bank en bankagent. Er is dus geen
sprake van een vertegenwoordigersbevoegdheid.
Op buiten-contractuele aansprakelijkheid dan? Hier moet wel fout worden bewezen…
Op basis van de vertrouwensleer zou dit wel kunnen. Men zou kunnen zeggen dat de bank de officiële
documentatie moest terugvragen en had moeten weten dat die bankagent nog opereerde omdat daar
foutief de schijn werd gewekt dat die bankagent nog een vertegenwoordiger was (lichtreclame, papier
met hoofding, toegang tot accounts etc.). Bij de vertrouwensleer is er een foutloze aansprakelijkheid.
De bank moet niet eens een fout hebben begaan en wordt toch aansprakelijk gesteld voor de schade
die de bankagent heeft veroorzaakt omdat het gedrag van de bank schijn heeft opgewekt dat er nog
een contract was tussen de twee.
De bakker zal enkel moeten aantonen dat hij er rechtmatig kon op vertrouwen dat die bankagent nog
werkte voor die bank. Die schijn moet opgewekt zijn door bepaalde gedragen van de bank (het niet
wegnemen van de documentatie)
De bank is uiteraard wel nog steeds houder van een vordering van het verduisterde bedrag t.a.v. de
(voormalige) vertegenwoordiger
6. DE WET
Ook de wet kan een bron zijn van verbintenissen.
//fiscale schuld die je ontstaat als je bepaalde gedragingen stelt
8
,HET LEVEN VAN EEN VEREENVOUDIGD CONTRACT
FASE 1: DE PRECONTRACTUELE FASE
De onderhandelingsfase. Er
is nog geen sprake van een contract dus er kan geen gebruik gemaakt worden van contractuele
aansprakelijkheid. Wanneer problemen zich vormen in de precontractuele fase wordt gebruik gemaakt
van buiten-contractuele aansprakelijkheid.
Buiten-contractuele aansprakelijkheid is gekenmerkt door het frequent gebruik van de
zorgvuldigheidsnorm: “normaal, zorgvuldig en redelijk persoon” of de bonus pater familias (de goede
huisvader). Al deze termen betekenen het zelfde: hoe zou een normaal, redelijk persoon handelen in
dezelfde situatie? Art. 1382 en 1383 oud BW spelen een aanzienlijke rol omtrent schade bij buiten-
contractuele aansprakelijkheid.
Aangezien er nog geen contract is kan er in deze fase nog geen contactbreuk of wanprestatie
plaatsvinden.
Welke mogelijke problemen doen zich voor in deze fase?
1. INFORMATIEPLICHT (art. 5.16 BW): Soms komt het voor dat je in later stages van een contract
pas door hebt dat bepaalde informatie verzwegen of achtergehouden is tijdens het
onderhandelen. Informatie die cruciaal is en misschien een contract gehinderd had. Wat dan?
Er is informatieplicht. Verkopers hebben de plicht om alle cruciale informatie te verschaffen. Maar
welke informatie is nu cruciaal?
Allereerst zijn er bijzondere wetten. Dat zijn specifieke wetten over specifieke contracten die
informatieplicht handelen voor een specifieke situatie.
Het is niet omdat er geen bijzondere wet zou bestaan voor jou situatie dat je geen informatie hoeft te
verschaffen. Dan maakt men gebruik van het principe van de redelijke persoon. Zou een redelijke
persoon deze informatie verschaffen?
Heel belangrijk is dat je nagaat of de fout omtrent informatieplicht begaan is in de onderhandelingsfase
want dan zal men gebruik maken van buiten-contractuele aansprakelijkheid.
// een verkoper vertelt niet dat de bouwgrond vroeger afvalbelt was
2. ONDERHANDELINGEN AFBREKEN (art. 5.17 BW): Rekening houdend met de contractvrijheid is
het in principe mogelijk om onderhandelingen te verbreken omdat er nog geen bindend contract
is.
Al kan er sprake zijn van foutieve afbreking. Dit is zo wanneer er geen duidelijke reden is om de
onderhandelingen af te breken of wanneer de onderhandelingen zo goed als klaar zijn maar enkel de
9
, handtekening ontbreekt. Opnieuw zal de redelijke persoon of zorgvuldigheidsnorm voor de rechter
essentieel zijn. Zou een redelijk persoon in de zelfde omstandigheden de onderhandelingen hebben
afgebroken? (Culpa in contrahendo)
3. ONGELDIG CONTRACT SLUITEN: Ongeldige contracten kunnen worden gesloten door
middel van niet te voldoen aan de geldigheidsvereisten (zie later).
Opnieuw zal de rechter beslissen aan de hand van de zorgvuldigheidsnorm want ook redelijke
personen kunnen ongeldige contracten sluiten. Dit kan wanneer er in een contract immens veel
ongeldige clausules staan. De rechter zal rekening houden met de hoedanigheid. (Zijn de
contractpartijen professionals of niet)
De precontractuele fase kan zeer kort of onbestaand zijn (//kopen van een broodje bij de bakker) of
soms zelf jaren duren.
‘’Voor contracten’’: Het kan zo zijn dat voor het sluiten van het finaal contract nog andere contracten
worden gesloten. Bijvoorbeeld het optiecontract waarbij de verkoper en koper van een onroerend
goed tot besluit komen het goed aan de kant te zetten, voor te behouden voor de koper, voor een
bepaalde periode. De verkoper mag aan niemand anders verkopen. Dit wordt gedaan omdat de koper
vaak nog financiële zaken moet in orde maken voor de definitieve koop. Of bij
confidentialiteitscontracten waarbij men belooft commerciële informatie gegeven tijdens
onderhandelingen geheim te houden. Wanneer er problemen komen, regels worden geschonden in
deze contracten wordt wel contractuele aansprakelijkheid gehanteerd.
4. Wilsgebreken
-Dwaling, bedrog, geweld: determinerend om contract te sluiten.
FASE 2: HET ONTSTAAN
1. Hoe komt het contract tot stand?
Het beginsel van contracten is consensualisme, solo consensu. Wat wil zeggen dat een loutere
wilsovereenstemming voldoende is om te spreken van een bindende afspraak. Een contract komt tot
stand wanneer het aanbod aanvaard is. (A=A=ctt) (art. 5.18, 5.28 BW)
// een tandarts heeft een pand aan de zee. Een projectontwikkelaar heeft interesse en doet via aangetekende
brief met ontvangstbevestiging. De tandarts aanvaardt op dezelfde manier. Geldig? Ja want A=A=ctt
2. Is het contract geldig?
Een contract is geldig als het voldoet aan de hieronder opgelijste geldigheidsvoorwaarden (art. 1108
Oud BW; art. 5.27 Bw)
§ WIL OF TOESTEMMING: Een contract is pas geldig als het de werkelijke wil van de partijen
vertegenwoordigd. Die wil kan verstoord worden door bedrog of dwaling.
10
