SAMENVATTING TAALKUNDE
1. WAAROM KLEUTERONDERWIJZERS BOEKEN GEBRUIKEN
Kinderboeken kunnen voor erg veel doelstellingen gebruikt worden in de kleuterklas.
• Om taalverwerving te stimuleren
• Om de denk-, redeneer- en onderzoeksvaardigheden te stimuleren
• om op te voeden (waarden en zingeving)
• om gevoelens te leren verwerken
• om te informeren
• om de creativiteit te prikkelen
• omdat ze zo mooi zijn
• om te ontspannen.
1.1 OM DE TAALVERWERVING TE STIMULEREN
Schriftelijke taalontwikkeling:
Ontluikende geletterdheid = vroege fase van schriftelijke taalverwerving, lopend vanaf de geboorte tot het kind
de elementaire lees- en spelhandeling beheerst.
Bij werken met boeken en verhalen stimuleren we 4 aspecten:
A. Verhaalbegrip, begrijpend luisteren
B. Schrijftaal met rijke woordenschat en zinswendingen
C. Boekoriëntatie
D. Relatie tussen gesproken en geschreven taal
A. De kleuters krijgen langzamerhand inzicht in hoe een verhaal is opgebouwd, dat er hoofd- en
nevenpersonages zijn; dat een verhaal is opgebouwd uit een begin, midden en een slot; dat er vaak een
probleem in opgelost wordt; dat een sprookje begint met 'er was eens'; … Ook leren kleuters inzicht te
krijgen in spanning, humor en ironie in verhalen. Bovendien is het begrijpend luisteren van verhalen of
informatieve boeken een belangrijke vaardigheid als voorloper op het later begrijpend lezen van teksten.
B. Kinderboeken bevatten geschreven tekst. Vaak is dit een mooie tekst, met een rijke taal. Deze schrijftaal
bevat vaak nieuwe woorden en zinswendingen die we zelden in gesproken taal gebruiken. Bv. ‘Liefde voel
je vanbinnen, als een storm die door je lijf raast. Je buik lijkt wel zeeziek en je tenen gaan ervan tintelen.
C. Daarnaast werk je ook aan boekoriëntatie. Zo ontdekken kinderen waarvoor een boek dient (het bevat
verhalen, of informatie), hoe je het moet hanteren (van voor naar achter, van links naar rechts), en dat
boodschappen visueel kunnen worden bewaard en daardoor opnieuw kunnen worden opgeroepen
D. Je maakt kinderen ook bewust van de relatie tussen geschreven en gesproken taal. Dit je door
bijvoorbeeld de tekst die je leest ook aan te duiden met jouw vinger. Zo kan je de kaft van het boek tonen
en wijzen naar de titel. Je leest de titel terwijl jouw vinger de woorden tonen.
Mondelinge taalvaardigheden:
Spreken stimuleren:
• antwoorden op vragen over het boek
• prent beschrijven
• voorspellingen maken en verantwoorden
• verhaal samen (tussendoor) samenvatten
• verhaal (gedeeltelijk) (her)vertellen
• spreken over eigen ervaringen en gevoelens
,1.2 OM DE DENK- , REDENEER- EN ONDERZOEKSVAARDIGHEDEN TE STIMULEREN
Wanneer de kleuters in interactie gaan over een prentenboek of tekst doen kleuters ervaring op met het
vergelijken, ordenen, beredeneren en beargumenteren. Kinderen leren hun mening te verwoorden en de
bedoeling van de schrijver te begrijpen.
De denk- en redeneervaardigheden stimuleert de kleuteronderwijzer niet alleen door het stellen van
denkstimulerende vragen over het verhaal, maar ook door hardop denkend voor te lezen. Dat wil zeggen dat
de kleuteronderwijzer(es) verwoordt wat zij denkt en hoe zij redeneert. Ze modelt als het ware het
denkproces.
Door de kleuters te stimuleren om het antwoord op vragen op te zoeken in de tekst of de prenten van het
boek, of om argumenten af te leiden uit de tekst of prenten, leer je hen ook metacognitieve vaardigheden bij.
Dat wil zeggen dat kleuters leren hoe zij kennis kunnen opdoen. Op die manier leer je hen dus leesstrategieën
om het verhaal beter te begrijpen.
1.3 OM OP TE VOEDEN (WAARDEN EN ZINGEVING)
Als een boek of verhaal een opvoedende functie geeft, dan bedoelen we dat via dit verhaal bepaalde waarden,
ideeën en/of normen worden meegegeven. Kleuteronderwijzers gebruiken boeken vaak om de kleuters te
leren hoe ze zich moeten gedragen, wat goed en wat slecht is. Een verhaal met een opvoedende functie wilt
dus een opvoedende boodschap of een wijze les meegeven. Bv. een vriendschap is belangrijker dan een duur
cadeau.
Een verborgen boodschap. Bv. in "Kleine Kangoeroe" wil een kleine kangoeroe niet uit de buidel van zijn
moeder tot hij uiteindelijk een vriendje tegenkomt. De achterliggende boodschap of wijze les van het verhaal
is dat je het vertrouwde achter je moet durven laten om de wereld te verkennen.
Vaak komen er in prentenboeken ook levensvragen aan bod waarop niet zomaar een antwoord te geven valt.
Een voorbeeld hiervan is het prentenboek "Waarom jij er bent."
Bovendien is het belangrijk om ons te realiseren welk maatschappijbeeld er weergegeven wordt, bijvoorbeeld
over beeldvorming rond al dan niet traditionele gezinnen en rollenpatronen, een ‘witte’ of een multiculturele
samenleving, of mensen met een beperking.
In sommige boeken is de multiculturele samenleving weergegeven door hoofdpersonages die niet blank zijn.
In andere boeken staan niet-Westerse culturen centraal.
In ‘Anna en haar lieve papa’ maakt Kathleen Amant komaf met de stereotiepe rollenpatronen en lees je hoe
Anna samen met papa strijkt, het gras afmaait, naar de winkel gaat en spaghetti klaarmaakt.
In het boek ‘Dat is toch heel gewoon’ wordt de boodschap meegegeven dat niet elk gezin bestaat uit een
papa, mama en twee kinderen.
Ook mensen met een beperking komen aan bod in (een beperkt gamma van) prentenboeken.
Daarnaast kan een kleuteronderwijzer prentenboeken waarbij een godsdienstige waarde aan bod komt,
inzetten om de godsdienstige ontwikkeling te stimuleren.
1.4 OM GEVOELENS TE LEREN VERWERKEN
• Gevoelens herkennen/inleven in iemand anders
• Leren omgaan met gevoelens
• Ook negatieve gevoelens: bang, boos, jaloezie, …
• Ook gevoelens in negatieve omstandigheden: ziekte, echtscheiding, overlijden, …
,1.5 OM TE INFORMEREN
Je gebruikt informatieve boeken om kennis over te brengen over tal van onderwerpen: boeken over de
natuur, techniek, geschiedenis, de samenleving zoals beroepen, de stad, vervoer, …. .
Maar ook in verhalende boeken zit heel wat kennis verborgen. Bijvoorbeeld in het boek ‘Ijsbeer in de Tropen’
ontdekt de ijsbeer Lars, en met hem de kleuters, dat de levensomstandigheden heel anders zijn in de Tropen
dan op de Noordpool: het is er warm, er lopen andere dieren rond (zoals een kameleon), er zijn andere planten
(het oerwoud), …
Tot slot kan je, zowel met verhalende als met informatieve boeken, de begripsontwikkeling bij rekenen en
wiskunde stimuleren.
1.6 OM DE CREATIVITEIT TE PRIKKELEN
Verhalen prikkelen de verbeelding, al was het maar omdat je nog heel wat lege plekken met je eigen
verbeelding moet vullen – veel meer dan bij een film het geval is. Bv het verhaal ‘het circusschip’.
Fantasieverhalen zijn extra prikkelend voor de verbeelding doordat ze een nieuwe werkelijkheid scheppen,
bijvoorbeeld een wereld waarin spoken, draken en heksen bestaan. Ze stimuleren de kleuters om creatief te
denken. Fantasie maakt alles mogelijk, zoekt naar alternatieven en uitwegen. Ze wrikt de lezer los uit vaste
patronen.
Een boek kan ook aanzetten tot zelf creatief bezig te zijn, zoals tekenen en schilderen, iets construeren,
elementen uit het boek integreren in het (hoeken)spel, het verhaal of enkele scenes naspelen, of passende
geluiden/muziek bij een scene bedenken. . Een open einde daagt kinderen uit om zelf een vervolg te verzinnen.
1.7 OMDAT ZE MOOI ZIJN
Je brengt verhalen in de klas omdat het soms echte kunstwerkjes zijn: de inhoud van het verhaal is op een
bijzonder geslaagde manier vertaald in woorden en illustraties. In de mooiste teksten heb je het gevoel dat het
verhaal met geen andere woorden geschreven had kunnen worden. Er is geen woord te veel of te weinig en elk
woord staat op de juiste plaats. Je wordt geraakt door de bijzondere zeggingskracht van de tekst.
Laat jouw kleuters dus maar proeven van deze schoonheid, en zelf hun smaak ontwikkelen. Bied dus niet enkel
boeken aan die jouw voorkeur als kleuteronderwijzer genieten, maar laat kleuters kennismaken met goede
boeken in heel verschillende stijlen, zowel qua tekst als qua vormgeving.
1.8 OM TE ONTSPANNEN
Soms vertel je een verhaal gewoon om even te ontspannen. Verhalen zitten vaak vol humor, herkenbare
gevoelens, spanning en fantasie, en dat geeft kinderen een prettig gevoel.
Bovendien is het lekker knus om samen te zitten luisteren. Het geeft een warm gevoel, vergelijkbaar met het
gevoel dat een kind heeft wanneer het ‘s avonds bij moeder of vader op schoot een boekje leest.
Ten slotte is het een echt groepsgebeuren: jullie zijn samen aan het lachen, of aan het griezelen, of mee aan
het leven met de personages.
, 1.9 OVER BOEKEN EN LEREN
1.10 WAAROM KLEUTERS GRAAG NAAR VERHALEN LUISTEREN
Humor:
Populaire verhalen zijn vaak humoristisch. Ze tonen een vader met een tut in zijn mond, een extreem dikke
moeder, een worm die met een appelauto rijdt,... Alles wat ongewoon of afwijkend is, vinden kinderen
grappig. Bv. superioriteitsgevoel (beter voelen dan het personage), over ontlasting, afwijken v/h normale,…
Kleuters genieten ook al een beetje van grappige taal: van rijm, van nonsenswoorden, van klanknabootsingen.
Avontuur:
Kleuters houden vaak van avontuurlijke verhalen, waardoor ze iets nieuws ontdekken. Voor hen kan dat nog
heel veel zijn: een tocht naar de winkel of een bezoek aan de tandarts.
Sommige kleuters griezelen erg graag. Ze vinden het fijn om mee te leven op de gevoelens van angst, te meer
omdat ze weten dat het verhaal toch goed afloopt. Griezelverhalen voor kleuters eindigen meestal met een
terugkeer naar een warme en veilige omgeving.
Gevoelens:
Kleuters vinden het erg fijn om situaties die ze meegemaakt hebben in een verhaal opnieuw te beleven: de
geboorte van een broertje of zusje, gaan logeren, bang zijn in het donker,... Ze genieten ervan om de gevoelens
van de personages te herkennen en opnieuw te beleven.
In de meeste kleuterverhalen wordt er een oplossing geboden voor negatieve gevoelens zoals bang zijn,
verdriet, eenzaamheid, jaloezie. Het verhaal eindigt in een harmonieuze, liefdevolle omgeving.
In sommige boeken staat die harmonieuze, liefdevolle omgeving centraal. Erg populair (vooral bij ouders) is
het verhaaltje “Raad eens hoeveel ik van je hou”.
Fantasie:
Prinsessen, draken, spoken, heksen, pratende dieren, vliegende superhelden... ze doen het bij kleuters heel
erg goed. Fantasievolle verhalen sluiten erg goed aan bij het magisch denken van kleuters.
Sommige fantasieverhalen spelen zich af in een nieuwe werkelijkheid. Andere fantasieverhalen spelen zich af
in onze gewone wereld waarin fantasiepersonages rondlopen zoals pratende dieren, of één eenzame heks. In
andere fantasieverhalen valt de hoofdpersoon in slaap en droomt hij zijn avontuur.
