POLITIEK EN BELEID
Sociaal werk
SCHOOLJAAR 2022-2023
,Inhoud
Wat is politiek? ................................................................................................................................................................. 7
1. Inleiding ..................................................................................................................................................................... 7
Politiek is een containerbegrip en een contested concept (= omstreden begrip) ....................................................... 7
2. De oorsprong van het begrip politiek ....................................................................................................................... 7
2.1. Politiek als moreel streven ................................................................................................................................ 7
2.2. Politiek als een techniek om macht te verwerven ............................................................................................ 8
2.3. Politiek als ideeën om de samenleving te organiseren .................................................................................... 8
3. De aspect- en domeinbenadering volgens Marsh en Stoker .................................................................................... 8
3.1. Aspectbenadering ............................................................................................................................................. 8
3.2. Domeinbenadering ........................................................................................................................................... 9
3.3. Aspect- vs. domeinbenadering ......................................................................................................................... 9
4. Het politiek systeem van David Easton ..................................................................................................................... 9
4.1. Input / invoer: ................................................................................................................................................. 10
4.2. Omzetting........................................................................................................................................................ 11
4.3. Output / uitvoer: ............................................................................................................................................. 11
4.4. Kritiek op Easton ............................................................................................................................................. 11
5. ‘een’ werkdefinitie .................................................................................................................................................. 11
Ideologieën in Vlaanderen – deel breuklijnen ................................................................................................................ 12
1. Wat zijn breuklijnen? .............................................................................................................................................. 12
2. De traditionele breuklijnen. .................................................................................................................................... 12
2.1. De politieke of nationale revolutie. ................................................................................................................ 12
2.1.1. Scheiding kerk-staat ................................................................................................................................ 12
2.1.2. Centrum en periferie............................................................................................................................... 13
2.2. De economische of industriële revolutie ........................................................................................................ 13
2.2.1. Tegenstellingen tussen rurale belangen en de nieuwe industriële sector ............................................. 13
2.2.2. Tegenstellingen tussen arbeid en kapitaal.............................................................................................. 14
2.3. De 3 traditionele breuklijnen .......................................................................................................................... 14
3. Nieuwe breuklijnen ................................................................................................................................................. 14
3.1. Sociaal-culturele breuklijn.................................................................................................................................... 15
3.2. Materialisme versus postmaterialisme ................................................................................................................ 15
4. Doorkruisende breuklijnen ..................................................................................................................................... 16
5. Verzuiling................................................................................................................................................................. 16
Politieke ideologieën in Vlaanderen – deel ideologieën................................................................................................. 17
1. Wat is een ideologie? .............................................................................................................................................. 17
2. Positionering van ideologieën ................................................................................................................................. 17
2.1. Positionering van links naar rechts of van rechts naar links? .............................................................................. 17
2.2. Links rechts........................................................................................................................................................... 17
1
, 2.4. Multidimensionale indelingen ........................................................................................................................ 18
3. Politieke ideologieën in Vlaanderen ....................................................................................................................... 19
3.1. 3 grote ideologieën .............................................................................................................................................. 19
4. Conservatisme......................................................................................................................................................... 20
5. Einde van de ideologieën? ...................................................................................................................................... 21
Kernbegrippen in de politiek........................................................................................................................................... 21
1. Definitie politiek ...................................................................................................................................................... 21
1.1. Keuze voor een brede definiëring ................................................................................................................... 21
2. Inhoud ..................................................................................................................................................................... 22
3. Conflict en samenwerking....................................................................................................................................... 22
3.1. Inhoudelijk en gedragsaspect ......................................................................................................................... 22
4. Politieke participatie en socialisatie........................................................................................................................ 23
4.1. Politieke participatie ....................................................................................................................................... 23
4.1.1. Conventionele participatie...................................................................................................................... 23
4.1.2. Onconventionele participatie ................................................................................................................. 23
4.1.3. Indeling participatie (Verba & Nie) ......................................................................................................... 24
4.1.4. Naar een hybride democratie? ............................................................................................................... 24
4.2. Politieke socialisatie ........................................................................................................................................ 25
5. Macht en invloed .................................................................................................................................................... 25
5.1. Vormen van macht .......................................................................................................................................... 26
5.2. Machtsbronnen ............................................................................................................................................... 26
5.3. Structurele macht ........................................................................................................................................... 27
5.4. Pluralisme........................................................................................................................................................ 27
5.5. Elites ................................................................................................................................................................ 27
6. Democratie.............................................................................................................................................................. 28
6.1. Democratie – begripsbepaling ........................................................................................................................ 28
6.1.1. Liberale parlementaire démocratie ........................................................................................................ 28
6.1.2. Het volk ................................................................................................................................................... 28
6.1.3. België: een pacificatiedemocratie ........................................................................................................... 29
6.1.4. Pacificatiedemocratie - eigenschappen .................................................................................................. 29
6.1.5. Pacificatiedemocratie op de helling? ...................................................................................................... 29
7. Politieke partijen ..................................................................................................................................................... 30
7.1. Rekrutering van verkiezingskandidaten .......................................................................................................... 30
Politieke ideologieën in Vlaanderen ............................................................................................................................... 31
1. Liberalisme .............................................................................................................................................................. 31
1.1. Vrijheid ............................................................................................................................................................ 31
1.2. Pluralisme........................................................................................................................................................ 32
1.3. Tolerantie ........................................................................................................................................................ 32
2
, 1.4. Organisatie van de samenleving ..................................................................................................................... 32
1.5. Klassieke en moderne liberalen ...................................................................................................................... 34
2. Socialisme................................................................................................................................................................ 34
2.1. Sociare of hoe het socialisme verbindt ........................................................................................................... 34
2.2. Collectiviteit .................................................................................................................................................... 35
2.3. Gelijkheid leidt tot vrijheid ............................................................................................................................. 35
2.4. Een klasseloze samenleving ............................................................................................................................ 36
2.5. Internationale solidariteit ............................................................................................................................... 36
3. Christendemocratie ................................................................................................................................................ 36
3.1. Personalisme ................................................................................................................................................... 36
3.2. Een christendemocratische ‘volks’-partij ........................................................................................................ 37
3.3. Constanten en veranderingen in de christendemocratie ............................................................................... 37
3.4. Is de christendemocratie conservatief of heeft ze een emancipatorische roeping? ..................................... 38
4. Vlaams-nationalisme............................................................................................................................................... 38
4.1. Nationalisme en de natie ................................................................................................................................ 38
4.2. Nationalisme als ideologie: zes axioma’s ........................................................................................................ 38
4.3. Natievorming in onze gewesten tot aan de Eerste Wereldoorlog ................................................................. 39
4.4. Vlaams-nationalisme tussen de wereldoorlogen ........................................................................................... 40
4.5. Na de Tweede Wereldoorlog .......................................................................................................................... 40
5. Ecologisme .............................................................................................................................................................. 41
5.1. Kritisch-modern .............................................................................................................................................. 41
5.2. Ontstaan.......................................................................................................................................................... 41
5.3. Ecologische economie ..................................................................................................................................... 42
5.4. Ecologische crisis als rechtvaardigheidsprobleem .......................................................................................... 42
5.5. Mensvisie ........................................................................................................................................................ 42
5.6. Groene pijlers .................................................................................................................................................. 42
5.6.1. De duurzame samenleving. ..................................................................................................................... 42
5.6.2. Sociale rechtvaardigheid ......................................................................................................................... 43
5.6.3. Democratie.............................................................................................................................................. 43
5.6.4. Mondiale ecologische rechtvaardigheid ................................................................................................. 43
Hoofdstuk 4: de welvaartsstaat en sociaal overleg ........................................................................................................ 43
1. De welvaartsstaat als context voor politiek en beleid ............................................................................................ 43
1.1. Situering .......................................................................................................................................................... 43
1.1.1. Definiëring ............................................................................................................................................... 43
1.1.2. Doel ......................................................................................................................................................... 44
1.1.3. Constructie .............................................................................................................................................. 44
1.1.4. Sociale markteconomie ........................................................................................................................... 44
1.2. Mechanismen van de welvaartsstaat ............................................................................................................. 44
3
, 1.2.1. Inkomensherverdeling ............................................................................................................................ 45
1.2.2. Sociale uitkeringen .................................................................................................................................. 45
1.2.3. Sociale voorzieningen ............................................................................................................................. 46
1.2.4. Arbeidsverhoudingen .............................................................................................................................. 46
1.3. Types ............................................................................................................................................................... 46
1. Institutionele welvaarsstaat............................................................................................................................ 46
2. Residuaire welvaartsstaat ............................................................................................................................... 47
3. Corporatistische welvaartsstaat ..................................................................................................................... 47
2. Neocorporatisme .................................................................................................................................................... 47
2.1. (neo)Corporatisme: omschrijving ................................................................................................................... 47
2.2. Van corporatisme naar neocorporatisme ....................................................................................................... 48
2.3. Neocorporatisme ............................................................................................................................................ 48
2.4. Neocorporatisme: rol van de staat ................................................................................................................. 48
2.5. Neocorporatisme en democratie .................................................................................................................... 48
2.6. De welvaartsstaat: uitdagingen ...................................................................................................................... 48
3. Sociaal overleg ........................................................................................................................................................ 48
3.1. Syndicalisme in België ..................................................................................................................................... 48
3.2. De vakbonden en de werkgeversorganisaties ................................................................................................ 49
3.2.1. 3 representatieve werknemer organisaties ............................................................................................ 49
3.2.2. Werkgeverorganisaties op Vlaams niveau .............................................................................................. 49
3.3. Het Belgisch overlegmodel ............................................................................................................................. 50
3.3.1. Overlegeconomie .................................................................................................................................... 50
3.3.2. Sociale partners....................................................................................................................................... 50
3.3.3. Het Belgisch Overlegmodel ..................................................................................................................... 50
3.4. De uitdagingen ................................................................................................................................................ 52
3.4.1. Ontwikkelingen die het sociaal overleg ‘kleuren’ ................................................................................... 52
Hoofdstuk 5: beleid ......................................................................................................................................................... 53
1. Situering beleid ....................................................................................................................................................... 53
2. Een definitie ............................................................................................................................................................ 53
3. Een beleidsprobleem .............................................................................................................................................. 54
3.1. Beleidsprobleem: een politieke en sociale constructie .................................................................................. 54
4. Overheidsbeleid ...................................................................................................................................................... 55
4.1. Overheid.......................................................................................................................................................... 55
4.2. Overheidsbeleid .............................................................................................................................................. 56
5. Politiek en beleid..................................................................................................................................................... 56
5.1. De beleidscyclus .............................................................................................................................................. 57
5.1.1. Agendavorming ....................................................................................................................................... 57
5.1.2. Beleidsvoorbereiding .............................................................................................................................. 59
4
, 5.1.3. Beleidsformulering .................................................................................................................................. 60
5.1.4. Beleidsuitvoering .................................................................................................................................... 60
5.1.5. Beleidsevaluatie ...................................................................................................................................... 60
6. Interactief beleid ..................................................................................................................................................... 61
6.1. Situering interactief beleid.............................................................................................................................. 61
6.2. Interactief beleid vanuit het perspectief van de burger/ het middenveld ..................................................... 61
6.3. Interactief beleid en democratie .................................................................................................................... 62
6.4. Rol sociaal werk............................................................................................................................................... 63
De politiek versus het politieke....................................................................................................................................... 63
1. De politiek of het politieke? .................................................................................................................................... 63
1.1. Politieke interesse bij millennials .................................................................................................................... 63
1.2. Het politieke .................................................................................................................................................... 64
1.3. Heeft de meerderheid altijd gelijk? ................................................................................................................ 64
1.4. Agonistische democratie................................................................................................................................. 65
1.4.1. Postpolitiek tijdperk ................................................................................................................................ 65
1.4.2. Actief pluralisme ..................................................................................................................................... 66
1.4.3. (Ant)Agonisme ........................................................................................................................................ 66
De politieke opdracht van het sociaal werk.................................................................................................................... 66
1. Politieke opdracht sociaal werk? ............................................................................................................................ 66
1.1. Sociaal werk als middenveldspeler ................................................................................................................. 67
1.2. Deliberatieve benadering: beleidsbeïnvloeding ............................................................................................. 69
1.3. Deliberatieve benadering: beleidsparticipatie................................................................................................ 70
1.4. Agonistische benadering: politiserend werken .............................................................................................. 72
1.4.1. Politisering als tegenspraak .................................................................................................................... 73
1.4.2. Politisering als bewustmaking ................................................................................................................. 73
1.4.3. Politisering als verstoren van de bestaande orde ................................................................................... 73
1.5. Subpolitiek ...................................................................................................................................................... 74
Burgerschap in meervoud ............................................................................................................................................... 74
1. Wanneer ben je een burger? .................................................................................................................................. 74
2. Historische roots ..................................................................................................................................................... 75
3. Liberale dimensies / aspecten van het burgerschap .............................................................................................. 75
3.1. Het SW krijgt in de liberale opvatting van burgerschap een dubbele opdracht: ........................................... 76
4. Communautaristische dimensies / aspecten van burgerschap .............................................................................. 76
4.1. Het SW krijgt in de communautaristische dimensies van burgerschap een dubbele opdracht: .................... 77
5. Relationele dimensies / aspecten van burgerschap ............................................................................................... 77
5.1. Het SW krijgt in de relationele dimensies van burgerschap een dubbele opdracht: ..................................... 77
Gastcollege politiek en beleid ......................................................................................................................................... 78
Zijn jullie gestart met SW door interesse voor politiek? Of omgekeerd? ................................................................... 78
5
, Blij mee achteraf? ................................................................................................................................................... 78
Steeds minder interesse bij jongeren voor de politiek, toch enkele die het nog interessant vinden → vaak impact
van politiek op maatschappij onderschatten, hoe ervaren jullie dit? ........................................................................ 78
Gemeentelijk niveau veel realiseren, hoe beïnvloeden jullie hogere overheden? .................................................... 79
Hoe is het voor jou om op die manier aan politiek te doen? ..................................................................................... 79
Nu het politieke ipv de politiek, als we naar de kunst van het onmogelijk in vraag stellen en structurele problemen
vorm geven, hoe kunnen we eraan werken als SW? .................................................................................................. 79
Signaleren brengt niet veel bij, vooral bij structurele veranderingen. Maar ook op niveau van gemeente kan wel
veel teweegbrengen. Geef voorbeelden: ................................................................................................................... 80
Structureel verandert niet veel, hoe kijken naar het pleidooi van wouter? .............................................................. 80
Kansen van SW om meer op structurele veranderingen werken, laten kansen liggen? ............................................ 81
Hoe kan je clienten politiek engageren organiseren? ................................................................................................ 81
Politieke voorkeur invloed op hoe je aan SW doet? ................................................................................................... 81
Hoe vaak botsen waarden met wat je moet doen in politiek? ................................................................................... 81
Als SW ook advocaat van de duivel, vaak met mensen met andere politieke visie. Hoe stel je je op? ..................... 82
Hoe zet je concreet stappen naar de politiek? ........................................................................................................... 82
Thema wonen (belangrijke hefboom in kader van armoedebestrijding) ................................................................... 82
Hoe zit het in kleinere gemeenten? ............................................................................................................................ 82
Stijging in energieprijzen, huurprijzen… 1/3de van de loon gaat naar vaste kosten, nu al meer! Dit is niet houdbaar.
Wat gaan jullie hieraan doen en mee aan de slag gaan? ........................................................................................... 83
Wrap-up: ..................................................................................................................................................................... 83
6
,Samenvatting politiek en beleid
Wat is politiek?
1. Inleiding
Openbaar vervoer, veiligheid… Leerkrediet / studiepunten
• Op welke manier het mogelijk is om naar school te • Politiek bepaald hoeveel leerkrediet je krijgt, om
komen. levenslang studeren tegen te gaan omdat dit ook
• Thema ‘veiligheid’ is een groot politiek thema, het geld kost voor de overheid. Politiek beslist hoeveel
wordt door de politiek bepaald hoe je komt. we moeten betalen.
• Hoeveel een ticket kost, waar er fietsstraten zijn,
hoe ene ticket wordt verkocht…
Campagne ‘hier fix je nix’ Jeugdbeweging
• Politiek beslist wie wel en geen alcohol mag drinken • Men draagt daar uniformen, politiek beslist dit NIET
of verkopen. → de leiding, scouts zelf… beslist dit!
• Maar deze organisatie wil geen alcohol onder de Waar zit het verschil tussen dit en vorige voorbeelden?
18. • Regels zijn anders dan de wetgeving. We hebben de
keuze om naar bv een jeugdbeweging te gaan,
maar de eerste voorbeelden hebben we geen keuze
(bv waar fietspaden liggen en waar niet).
Politiek is een containerbegrip en een contested concept (= omstreden begrip)
Het beantwoorden van deze vraag is op zich al zeer moeilijk en wordt in de literatuur dan ook zeer divers
omschreven. Politiek is een containerbegrip, met veel verschillende definiëringen en indelingen. Politiek kan
verwijzen naar macht, het beheer van een territorium, de strijd om belangen, het nemen van collectieve
beslissingen…
•
Politiek: beslissingen die op iedereen van toepassing zijn
•
Organisatie: er kan beslist worden wanneer de lessen vallen → enkel van toepassing op studenten van
HoGent (dus niet op iedereen)
➔ We kunnen dit allemaal politieke beslissingen noemen
Contested concept: geen eensgezindheid over dit begrip!
Wij moeten weten hoe politiek in elkaar zit en hoe dit overeenkomt met sociaal werk.
2. De oorsprong van het begrip politiek
2.1. Politiek als moreel streven
• Griekse ‘politika’ = zaken die met de polis te maken hebben.
• De polis = stadsstaten = een geordende samenlevingsvorm, gericht op autonomie
en zelfbestuur
o Voor Aristoteles de hoogste vorm van gemeenschap
• De mens is als sociaal wezen lid van een polis en kan alleen tot volle ontplooiing
komen door deelname aan de publieke zaak.
• Het goede leven kon alleen geleefd worden in een stadstaat, door vrije burgers
• Politiek = de zoektocht naar de goede samenleving, het nastreven van het goede
leven.
• Directe democratie als waarde en doel
7
,2.2. Politiek als een techniek om macht te verwerven
Politieke daadkracht. Een sterke vorst of overheid nodig om de samenleving te ordenen
Machiavelli, omschrijft in zijn boek Il Principe, politiek als de techniek van de macht, de
middelen die nodig zijn om de staat te beschermen tegen binnen- en buitenlandse vijanden.
Politiek verwijst hier naar het begrip ‘staat’ en de techniek om de macht te verwerven.
Middelen die nodig zijn om de staat te beschermen tegen binnen- en buitenlandse vijanden.
Verschil Aristoteles
Aristoteles Machiavelli
Bedachtzame, deugdelijke, weloverwogen vorm van Sluwe techniek om met macht om te gaan
bestuur op basis van wijsheid en inzicht
2.3. Politiek als ideeën om de samenleving te organiseren
• Na de Franse revolutie ontstaan verschillende nieuwe politieke stromingen.
• Politiek gaat over tegenstellingen tussen verschillende ideeën over hoe de samenleving moet georganiseerd
worden.
3. De aspect- en domeinbenadering volgens Marsh en Stoker
2 manieren om politiek te definiëren: de aspect- en domeinbenadering
3.1. Aspectbenadering
• Politiek is een sociaal proces, een aspect van de menselijke interactie
• Kenmerkend: ongelijke verdeling, machtsstrijd, welvaart en besluitvorming in het oplossen van
belangenconflicten en het verdelen van schaarse goederen
• Een zeer brede benadering – komt overal voor waar mensen samenleven: kerk, buurt, school,
vereniging…
Heywood (1997): “the activity through which people make, preserve and amend the general rules under which they
live.” – aspectbenadering, politiek als gedrag, politiek is overall in de samenleving, diverse levenssferen
Aspectbenadering van politiek: politiek is een aspect van de menselijke interactie en heeft te maken met macht en
besluitvorming in het oplossen van belangenconflicten en het verdelen van schaarse goederen
• Wie krijgt wat, wanneer en hoe?
• Geen organisatorisch verband nodig (bv parlement)
• Vb. Feministische benadering opteert duidelijk voor deze omschrijving van politiek.
Guido Dierickx – zesfasenmodel
1. Een probleem. Politiek vindt zijn oorsprong in een probleem = een onwenselijk beschouwde toestand
2. Het probleem aanpakken. Het doel van politiek is om via het voeren van beleid of het inzetten van
middelen dat probleem aan te pakken
3. Conflict. Het aanpakken van een probleem brengt conflicten met zich mee
4. Macht. Er wordt macht ingezet om tot een besluit te komen
5. Gemeenschappelijke besluiten
6. Een gemeenschappelijk beleid
8
, 3.2. Domeinbenadering
• Het studieveld van de politiek refereert aan een bepaalde set van instituties: de overheid
• Beperkt zich tot afgebakend geheel van organisaties, instellingen en actoren die ‘gespecialiseerd’ zijn in
het besturen van de samenleving: regering, parlement, politieke partijen, administratie….
• Conflicten op het niveau van de staat
Sodaro (2004): “the process by which communities pursue collective goals and deal with their conflicts
authoritatively by means of government.”
• Politiek is zichtbaar in een afgebakende sfeer, de staat
• De nadruk ligt op de inhoud van beleid/ beleidskeuzes en proces van politieke besluitvorming
Evenwel is er geen glasheldere consensus over deze afbakening → vage grens tussen overheid en de samenleving
Hoogerwerf haalt aan dat wie de politieke arena bestudeert, een studie maakt van de inhoud, de processen en de
effecten van het overheidsbeleid en dus per definitie ook nadenkt over wezenlijk aspecten van politiek, zoals
machtsuitoefening, verdelingsvraagstukken, politieke cultuur…
3.3. Aspect- vs. domeinbenadering
Aspectbenadering: Domeinbenadering
• Ruimer dan politieke instellingen. • Het zijn de politieke instellingen die besluiten
• Naar menselijke interacties en het functioneren van nemen die bindend zijn voor de samenleving.
organisaties kunnen kijken vanuit een politieke • De afbakening van het territorium roept veel
benadering. vragen op.
• NADEEL: focust te veel op de processen en weinig
op de inhoud
4. Het politiek systeem van David Easton
Politiek als een maatschappij-omvattend systeem van het gezaghebbende toedelen van materiële en immateriële
waarden in de samenleving. David Easton (1953- ‘The political system)
Belangrijkste inzicht van Easton is evenwel zijn politiek systeem.
• Doel van het systeem bestaat uit de realisatie van de bindende allocatie.
• Het model van Easton sluit aan bij het systeemtheoretisch denken.
• De kringloopgedachte staat centraal in het systeem.
9
