INHOUDSOPGAVE ETHIEK 2
1. Duurzaamheid ................................................................................................................................................1
1.1 Definitie ....................................................................................................................................................1
1.2 Historisch ..................................................................................................................................................1
1.3 Probleemstelling.......................................................................................................................................1
1.4 Duurzame ontwikkeling............................................................................................................................1
1.5 Brundtland-commissie .............................................................................................................................1
1.5.1 antropocentrische insteek.................................................................................................................2
1.6 Vragen bij duurzame ontwikkeling ...........................................................................................................2
1.7 Maatschappelijk verantwoord ondernemen ...........................................................................................3
1.7.1 MVO...................................................................................................................................................3
1.7.1.1 Triple bottom line .......................................................................................................................3
1.8 Duurzaamheid ..........................................................................................................................................3
1.8.1 Zwakke duurzaamheid VS. sterke duurzaamheid .............................................................................3
1.8.2 Efficiëntieparadox .............................................................................................................................4
1.8.3 Duurzaamheid VS. duurzame ontwikkeling ......................................................................................4
2. Milieu-ethiek ..................................................................................................................................................4
2.1 De wortels van de milieuproblematiek ....................................................................................................4
2.1.1 Invalshoeken......................................................................................................................................4
2.1.1.1 Technisch – economisch.............................................................................................................4
2.1.1.1.1 Mattheus-effect ..................................................................................................................5
2.1.1.2 Lynn White .................................................................................................................................5
2.1.1.2.1 Joods-Christelijke denken vs. Grieks-Romeins denken .......................................................5
2.1.1.2.2 Oosters Christendom vs. Westers Christendom .................................................................5
2.1.1.3 John Passmore ............................................................................................................................5
2.1.1.4 Thomas Malthus .........................................................................................................................6
2.1.1.5 Garrett Hardin ............................................................................................................................6
2.2 Bescherming en ethiek voor milieu, klimaat en dieren............................................................................6
2.2.1 Referentiekader.................................................................................................................................7
2.2.2 Afweging mens vs. natuur .................................................................................................................7
2.2.3 Traditionele kaders............................................................................................................................7
2.2.4 Andere ethische kaders .....................................................................................................................7
2.2.4.1 Lifeboat ethics ............................................................................................................................7
2.2.4.2 Antropocentrische milieubescherming ......................................................................................8
, 2.2.4.3 Niet-antropocentrische milieubescherming ..............................................................................8
2.2.4.4. Personalistische ecologie ..........................................................................................................8
3. Klimaatverandering en de dierenwereld........................................................................................................8
3.1 Inleiding ....................................................................................................................................................8
3.2 Klimaatverandering ................................................................................................................................10
3.2.1 Stijgende temperaturen ..................................................................................................................10
3.2.2 Stijgende zeespiegel ........................................................................................................................10
3.2.3 Smeltend zee-ijs ..............................................................................................................................10
3.2.4 Veranderende neerslagpatronen ....................................................................................................10
3.2.5 Verzurende oceanen .......................................................................................................................11
3.2.6 Menselijke impact ...........................................................................................................................11
3.2.7 Andere specifieke bedreigingen voor dieren in het wild ................................................................11
3.3 Impact klimaatverandering op dieren ....................................................................................................12
3.4 Negen dieren getroffen door klimaatverandering .................................................................................12
3.4.1 Eland ................................................................................................................................................13
3.4.2 Zalm .................................................................................................................................................13
3.4.3 Sneeuwschoenhazen .......................................................................................................................13
3.4.4 Amerikaans Pika’s ............................................................................................................................13
3.4.5 Zeeschildpadden..............................................................................................................................13
3.4.6 Papegaaiduikers ..............................................................................................................................14
3.4.7 Alaskan kariboe ...............................................................................................................................14
3.4.8 Pijpplevieren ....................................................................................................................................14
3.4.9 IJsberen............................................................................................................................................14
3.5 Invloed klimaatverandering op dieren ...................................................................................................14
3.6 Holocene Glacial Retreat ........................................................................................................................15
3.7 Doggerland .............................................................................................................................................16
3.8 Huidige effecten klimaatverandering op dieren ....................................................................................16
3.8.1 Klimaatverandering en habitatverandering ....................................................................................16
3.9 Klimaatverandering aanpakken..............................................................................................................17
3.9.1 Klimaat en energie...........................................................................................................................17
3.10 Afsluiting...............................................................................................................................................18
4. Vertrouwen, betrouwbaarheid en de ethiek van de professional ...............................................................18
4.1 Vertrouwen en betrouwbaarheid ..........................................................................................................18
4.1.1 Klassieke ethische kaders in voedselethiek.....................................................................................18
4.1.2 Er valt meer te zeggen .....................................................................................................................18
4.1.3 Is reflectie voldoende, of echt ethiek? ............................................................................................19
, 4.1.4 Waarom nu? ....................................................................................................................................19
4.1.4.1 Drie ontwikkelingen .................................................................................................................19
4.1.4.1.1 Veranderende vragen/verwachtingen ..............................................................................19
4.1.4.1.2 Afstand ..............................................................................................................................19
4.1.4.1.3 Voeding en gezondheid .....................................................................................................20
4.1.5 Vertrouwen .....................................................................................................................................20
4.1.5.1 Vertrouwensproblemen oplossing ...........................................................................................20
4.1.5.1.1 Van vertrouwen naar betrouwbaarheid ...........................................................................20
4.1.5.1.2 Van risico naar vertrouwen ...............................................................................................21
4.1.5.1.3 Van voorspelbaarheid naar betrouwbaarheid ..................................................................21
4.1.5.1.4 Van competentie en motivatie naar respect voor autonomie..........................................21
4.1.5.1.5 Van arbitraire compromissen naar betrouwbaar gedrag .................................................21
4.2 De ethiek van de professional ................................................................................................................22
4.2.1 Verantwoordelijkheid ......................................................................................................................22
4.2.1.1 Veranderende verwachtingen ..................................................................................................22
4.2.1.2 Groeiende afstand ....................................................................................................................22
4.2.1.3 Relatie activiteit-resultaat ........................................................................................................22
4.3 Tu quoque, fili mi? ..................................................................................................................................22
4.3.1 Hoe een ‘goede’ professional zijn? .................................................................................................22
5. Technologie, biotechnologie en controversen .............................................................................................22
5.1 Technologie en maatschappij .................................................................................................................22
5.1.1 Technologie speelt een steeds grotere rol in de maatschappij ......................................................22
5.1.2 Technowetenschap .........................................................................................................................23
5.1.3 Innovatiegolven ...............................................................................................................................24
5.1.4 Overtuigende technologie ...............................................................................................................24
5.1.5 Visies over samenleving & technologie ...........................................................................................24
5.1.5.1 Technologisch determinisme ...................................................................................................24
5.1.5.2 Technologisch instrumentalisme .............................................................................................24
5.1.5.3 Technologisch substantivisme..................................................................................................24
5.1.5.4 Sociaal constructivisme ............................................................................................................25
5.2 Biotechnologie........................................................................................................................................25
5.2.1 Ethiek over biotechnologie..............................................................................................................25
5.2.2 Wat is biotechnologie? ....................................................................................................................25
5.2.3 Ethische bekommernissen klonen van dieren ................................................................................25
5.2.3.1 Uit de EGE opinie ......................................................................................................................25
5.2.3.2 Ethische bekommernissen .......................................................................................................25
, 5.2.3.3 Een algemene bedenking .........................................................................................................26
5.2.4 Genetische manipulatie ..................................................................................................................26
5.3 Controversen begrijpen..........................................................................................................................26
5.3.1 Argumenten en discussie bevinden zich op diverse vlakken ..........................................................26
5.3.1.1 Focus op risico’s .......................................................................................................................26
5.3.1.2 Focus op sociale aspecten ........................................................................................................26
5.3.1.3 Focus op verhouding tussen mens en dier/milieu/voeding/… ................................................26
, ETHIEK 2
1. DUURZAAMHEID
1.1 DEFINITIE
Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die tegemoetkomt aan de levensbehoeften van de huidige
generatie, zonder die van de toekomstige generaties tekort te doen. Het gaat hierbij om economische, sociale
en leefomgevingsbehoeften. Voorbeelden zijn een schoon milieu, biodiversiteit in de natuur, een
hoogopgeleide en gezonde bevolking, goed werkende sociale netwerken en maatschappelijk vertrouwen.
1.2 HISTORISCH
De eerste echte definitie van ‘duurzame ontwikkeling’ werd beschreven in 1987 in ‘Our Common Future’ van
het WCED (World Commission on Environment & Development). Hierin werd voor de eerste keer de definitie
van ‘duurzame ontwikkeling’ beschreven. De definitie ging als volgt; “sustainable development is
development that meets the needs of the present without compromising the ability of future generations to
meet their own needs”.
1.3 PROBLEEMSTELLING
Het probleem is dat we tegen grenzen aanlopen, op het gebied van voedsel, industrie, energie … Dit komt
doordat de bevolking en de welvaart stijgt, maar we leven wel in een wereld die niet kan meegroeien.
Bijgevolg lopen we tegen klimaat-, energie-, water- en milieugrenzen aan. We kunnen bijvoorbeeld niet
oneindig veel energie blijven produceren, en al zeker niet op de manier waarop we nu bezig zijn. Business-
as-usual (BAU) is dus geen optie meer, en dit stond ook beschreven in ‘Our Common Future’.
1.4 DUURZAME ONTWIKKELING
We gaan dit dus op een andere manier moeten aanpakken, die werkt, en die blijft werken (volhoudbaar).
Hiervoor gaan we moderne technologie nodig hebben, zegt de Brundtland-commissie. Echter moeten we
hiervoor ons volledig systeem gaan herorganiseren, want men is daar niet op voorbereid. Het vernieuwende
aspect is hierbij dat men een koppeling legt dus milieuproblematiek en sociale problematiek.
Duurzame ontwikkeling houdt in dat iets volhoudbaar moet zijn op
drie vlakken, namelijk economische ontwikkeling, sociale
ontwikkeling en ecologische ontwikkeling. Dit doen we door
technologische ontwikkeling, rekening houdend met de
productiviteit, efficiëntie en vervuiling. Iets is bijvoorbeeld sociaal
onhoudbaar wanneer de verschillen binnen en tussen
maatschappijen onaanvaardbaar groot worden.
In de realiteit zien we eigenlijk wel dat de pilaar ‘economisch’ wat dikker zal moeten zijn, en dat de sociale
en ecologische ontwikkeling minder belangrijk is. Er is namelijk geld nodig om zich technologisch te kunnen
ontwikkelen.
1.5 BRUNDTLAND-COMMISSIE
De voorzitter van de Brundtland-commissie is Gro Harlem Brundtland, de vrouwelijke Noorse premier. De
Brundtland-commissie is ook de auteur van ‘Our Common Future’, die maar liefst 300 bladzijden telt. In het
rapport staat, als startpunt, beschreven dat de gewenste ontwikkelingstoestand, die men wil bereiken, die
1
, van het Westen is. We moeten er dus voor zorgen dat iedereen in de wereld het even goed heeft als de
mensen in het Westen (in 1987). De enige manier om dit te bereiken is om ervoor te zorgen dat we meer
ontwikkeling hebben. Deze denkwijze is antropocentrisch, ondanks het toch over milieuproblemen gaat.
Echter is dit niet omwille van het milieu, maar omwille van het feit dat de mens er onderdoor gaat als het
milieu niet goed is. We beschermen dus het milieu, omwille van de mens.
Echter hield de Brundtland-commissie geen rekening met de evolutie. De manier van leven van het Westen
in 1987, is al lang niet meer hoe we nu leven. Nu hebben we het materialistisch gezien veel beter dan in 1987.
Er zijn meer auto’s, iedereen heeft een gsm, meer mensen vliegen … We hebben dus eerder een
baselineverschuiving, waarbij de welvaart van het Westen nog meer is gestegen. Echter is de welvaart in
andere delen ook gestegen, maar we blijven dus nog steeds met een groot verschil zitten. Er zijn namelijk
nog steeds landen die het nog niet even goed hebben als het Westen in 1987.
Het doel blijft echter nog steeds om iedereen op het niveau van het Westen te krijgen. Maar als we dit willen,
gaan we de industriële activiteit, op wereldniveau, moeten vermenigvuldigen met 5 à 10. Echter lopen we
nu al tegen de limieten aan, waardoor dit anders zal moeten gebeuren, zonder dat er een impact is op de
toekomstige generaties. We noemen dit ‘decoupling’ (ontkoppeling), het ontkoppelen van de hoeveelheid
activiteit en de hoeveelheid impact. We moeten dus zorgen voor meer industriële activiteit, met minder (of
gelijk) afval, uitstoot … Op die manier zorgen we ervoor dat iedereen heeft wat hij/zij nodig heeft, en dit
binnen en over generaties heen.
Voorbeeld: Het ontkoppelen van gereden kilometers met de uitstoot van CO2, aan de hand van het
gebruik van elektrische auto’s.
1.5.1 ANTROPOCENTRISCHE INSTEEK
Echter kijkt de Brundtland-commissie met een antropocentrische insteek naar het verhaal. Men stelt niet in
vraag dat de mens dominant is ten opzichte van het milieu. Duurzame ontwikkeling is geen pleidooi om het
milieurechten te geven, maar het milieu staat in functie van de mens. Dit is een zeer technologische
optimistische visie, om te zeggen dat we meer kunnen produceren en dat de milieudruk zal dalen. Dit
optimisme zien we op deze moment niet meer, hoewel we wel bezig zijn aan een inhaalbeweging.
Voorbeeld: Momenteel produceren we elektrische auto’s, dit is een technologische vooruitgang. En
door elektrische auto’s wordt de CO2-uitstoot verminderd.
1.6 VRAGEN BIJ DUURZAME ONTWIKKELING
Duurzame ontwikkeling, als concept is zeker goed, maar er zijn wel enkele vragen die men kan stellen. In het
grote geheel kan je duurzame ontwikkeling alleen maar goedkeuren, hiermee willen ze namelijk meer sociale
gelijkheid creëren met minder milieudruk.
Enkele vragen die we kunnen stellen bij duurzame ontwikkeling;
• Eensgezindheid over concrete?
o Om dit ook concreet aan te pakken, wordt moeilijker, omdat er dan keuzes gemaakt moeten
worden. Als het concreet wordt, worden discussies moeilijker.
• Is ‘eco-efficiëntie’ genoeg?
o Ook kan men de vraag stellen of ‘eco-efficiëntie’ genoeg is. Een steenkoolcentrale gebruikt
veel te veel CO2, we moeten dus evenveel gaan produceren met minder CO2-uitstoot.
Daarom zetten we kerncentrales, zij produceren evenveel, maar verbruiken geen CO2. Men
2
