Resume
samenvatting filosofie eerste jaar sociaal werk
- Cours
- Filosofie
- Établissement
- Hogeschool Gent (HoGent)
Samenvatting van filosofie. zowel het boek als de lessen
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
InhoudsopgaveHoofdstuk 1: de oorsprong van de filosofie.........................................................................4
1. omschrijving en indeling van de filosofie...................................................................................5
Tussen religie en wetenschap (Luciano de Crescenzo)...................................................................................5
Drie grote vragen en domeinen:.....................................................................................................................6
Het huis van de filosofie..................................................................................................................................6
De pre- socratische filosofie..........................................................................................................8
Thales van Milete:............................................................................................................................................8
Anaximander van Milete:................................................................................................................................8
Pythagoras:......................................................................................................................................................9
Parmenides:.....................................................................................................................................................9
Herakleitos:......................................................................................................................................................9
Democritos:.....................................................................................................................................................9
Doel van filosofie binnen het hoger onderwijs............................................................................10
Ken jezelf: Gnothi Seauton..........................................................................................................10
Hoofstuk 2: Socrates en de sofisten...................................................................................11
Situering......................................................................................................................................11
De sofisten..................................................................................................................................11
Rondtrekkende leraars..................................................................................................................................11
Protagoras: de mens is de maat....................................................................................................................11
Kritiek van plato op de sofisten.....................................................................................................................12
Socrates (469 – 399 v.Chr.)................................................................................................13
De socratische gespreksvoering....................................................................................................................13
Mensbeeld.....................................................................................................................................................14
Thema: waarheid........................................................................................................................15
De ‘dictatuur’ van het relativisme?...............................................................................................................15
Kinderen van Apate.......................................................................................................................................15
Universalisme, relativisme en waarachtigheid..............................................................................................16
Ken jezelf: “ik weet dat ik niets weet”.........................................................................................17
Hoofdstuk 3: de grot van Plato..........................................................................................18
Situering......................................................................................................................................19
Zijn en schijn...............................................................................................................................20
De wereld van de vormen.............................................................................................................................20
De allegorie van de grot.................................................................................................................................20
Kennisleer en ethiek ...................................................................................................................21
Drie soorten van weten:................................................................................................................................21
Ethiek: ‘het goede kennen is het goede doen’..............................................................................................22
Mensbeeld en politiek.................................................................................................................22
Menner en paarden: visie op de menselijke ‘ziel’.........................................................................................22
Mensbeeld en politieke utopie......................................................................................................................23
Thema: de aard van de werkelijkheid..........................................................................................24
Ken jezelf : de verschijnselen verduisteren de waarheid.............................................................25
Hoofdstuk 4: de teleologie van Aristoteles........................................................................26
1
, Situering......................................................................................................................................26
Hilomorfisme: de vorm zit ‘in’ de dingen.....................................................................................26
De vorm in de dingen.....................................................................................................................................26
De teleologische visie: entelechie.................................................................................................................26
Trapgewijze opbouw van de natuur..............................................................................................................27
Ethica: deugdenleer.....................................................................................................................29
Eudaimonia....................................................................................................................................................29
Ethische en intellectuele deugden................................................................................................................29
Deugdenleer: de weg van het midden..........................................................................................................30
Het begrip catharsis.......................................................................................................................................30
Politiek: de mens is een politiek dier...........................................................................................31
Thema: over doel en zingeving....................................................................................................31
Ken jezelf: de deugd is het midden tussen twee uitersten...........................................................32
Hoofdstuk 5: de Tuin van Epicurus.....................................................................................33
Situering: de Hellenistische en Romeinse periode.......................................................................33
Het Epicurisme............................................................................................................................33
Kosmologie: materialisme.............................................................................................................................34
Het hedonisme van Epicurus.........................................................................................................................34
Thema: geluk...............................................................................................................................35
Het verhaal van koning Midas.......................................................................................................................35
Verschillende betekenissen van geluk...........................................................................................................36
Een gedachte- experiment: de ‘ervaringsmachine’ van Nozick....................................................................36
Ken jezelf: leef verborgen............................................................................................................37
Hoofdstuk 6: de stoïcijnenn en het Lot...............................................................................38
Situering......................................................................................................................................38
Het stoïcisme...............................................................................................................................38
Kosmologie: pantheïsme...............................................................................................................................38
Alles is bepaald, het lot bepaalt....................................................................................................................39
Filosofie als levenskunst................................................................................................................................40
Thema: vijheid.............................................................................................................................41
Handelingsvrijheid en wilsvrijheid.................................................................................................................41
Vrijheid en verantwoordelijkheid..................................................................................................................42
Spinoza en libet omtrent vrije wil..................................................................................................................42
Het liberalisme...............................................................................................................................................43
Ken jezelf: het zijn niet de feiten die ons in verwarring brengen, maar onze interpretatie van de
feiten...........................................................................................................................................43
Hoofdstuk 7: Michel de Montagne, kind van de renaissance.............................................45
Situering: de middeleeuwse filosofie als ‘dienstmaagd’ van de religie........................................45
De renaissance of wedergeboorte van de oudheid......................................................................46
....................................................................................................................................................46
Economische groei en nieuwe ontdekkingen................................................................................................46
Nieuw wereldbeeld........................................................................................................................................46
Nieuw mensbeeld..........................................................................................................................................47
Michel de Montaigne..................................................................................................................47
De essays........................................................................................................................................................47
2
, De Montaigne als troost voor het gevoel van onvolkomenheid...................................................................48
Thema: reflectie..........................................................................................................................48
Ken jezelf: “ik ben een mens en niets menselijks is me vreemd”.................................................49
Hoofdstuk 8: rationalisme, empirisme en de wetenschappelijke revolutie.........................50
René descartes............................................................................................................................50
Baruch de Spinoza.......................................................................................................................51
3
, Filosofie
Hoofdstuk 1: de oorsprong van de filosofie
Filosofie komt van het Griekse filein en sophia:
- Filein= houden van
- Sophia= verwijst naar de Griekse godin van de wijsheid.
De oorsprong van de filosofie kan op twee manieren beantwoord worden:
- De filosofie is zo oud als de mens zelf
Iedereen dat zich vragen diepzinnige vragen stelt, zelf een kind dat vraagt ‘Moeder,
waarom leven wij?’, doet aan filosofie.
Volgens Plato begint filosofie met verwondering.
Verwondering -> de bron van onze zoektocht om te begrijpen wat er zich
voordoet in onszelf en de wereld.
- Filosofie is een manier van denken die ontstaan is in een bepaalde periode en binnen
een bepaalde cultuur.
De Westerse filosofie kent zijn oorsprong in de zesde eeuw v.Chr. in de streek rond de
Egeïsche zee, op het kruispunt van verschillende sterk ontwikkelde culturen.
Dit ontstaan van de Westerse filosofie wordt doorgaans beschreven als de overgang van
mythos naar logos
m.a.w. van een wereldbeeld gebaseerd op mythen (meestal gekleurd door een tal
van goden en fantastische verhalen) naar een wereldbeeld dat haar fundering
zoekt in een meer ‘rationele’ verklaring.
Deze rationaliteit verwijst naar het toenemende belang van observatie en argumentatie en
naar het feit dat de natuur uit de natuur wordt verklaard en niet meer te verwijzen naar
Goden en hun gemoedstoestanden.
Mythische wereldbeelden treffen we aan in alle culturen en tijden, en ze vormen een geliefd
onderzoekdomein van antropologen.
Logos in het Oosten:
India:
Upanishaden, Boedha,
Mahahira
4
, China :
Confusius en Lao Tzu
(Taoïsme)
Mythen uit de westerse cultuur:
Links: Zondeval
Ze eten van de appel uit
de boom van de kennis
goed of kwaad. Hierdoor
zijn we uit het
continuüm van de
natuur gevallen en is
lijden ons lot
Rechts: Odysseus en de sirenen
Kan gelezen worden als
de weg die de mens
Deze mythen spreken nog steeds tot de verbeelding. Ze aflegt in het leven om
behandelen diepmenselijke vragen a.d.h.v. metaforen en zichzelf terug te vinden,
tegen alle verlokkingen
van het leven in.
1. omschrijving en indeling van de filosofie
Tussen religie en wetenschap (Luciano de Crescenzo)
1. wetenschap
=bestudeert op systematische wijze de ‘objectieve’(=gebaseerd op feiten)
verschijnselen of fenomenen. Datgene wat objectief, zichtbaar en meetbaar is.
= bestudeert verschijnselen in de natuur
o Domein: de materiële (waarneembare) werkelijkheid.
o natuurfilosofie werd fysica (1543: Copernicus en Vesalius), later ook andere
natuurwetenschappen en sociologie/psychologie.
o Ratio (rede, verstand) en empirie (zintuigelijke waarneming)
2. Religie
= zoekt naar iets absoluuts en biedt troost en zingeving.
= zoekt naar tegemoetkoming aan de innerlijke drang van de menselijke geest.
o Domein: zingeving, waarden, bewustzijn.
o “voorbij” zintuigen en verstand.
5
,Drie grote vragen en domeinen:
Immanuel Kant:
Grote filosoof van de verlichting. Bracht alle filosofische vragen
terug tot drie essentiële vragen:
- Wat kan ik weten? (ons denken)
- Wat moet ik doen? (ons handelen, ethiek en sociale
filosofie)
- Wat mag ik hopen? (onze verwachtingen)
Deze drie vragen kunnen volgens kant teruggebracht worden tot
één vraag:
- Wat is de mens?
De hedendaagse filosoof Luc Ferry zegt het nog kernachtiger: filosofie houdt zich bezig met:
Kennis, ethiek en wijsheid.
Kennis (werkelijkheid):
= gaat over objectieve feiten of objectiveerbare begrippen en
richt zich op het weten hoe die objecten verschijnen en hoe ze
op elkaar inwerken.
Ethiek (rechtvaardigheid):
= kritische bezinning over het juiste handelen.
Wijsheid (heil of geluk):
= heeft te maken met de manier waarop we in het leven staan
en hoe we erin slagen om te gaan met wisselvalligheden van
het leven.
Het huis van de filosofie
Je kan de filosofie het best indelen aan de hand van het soort vragen dat men stelt. In het
model hieronder vertrekt men van het fundamentele onderscheid tussen ‘feiten’ en
‘waarden’.
Feiten verwijzen naar ‘dat wat is’ -> de ontologie (de leer van het zijn)
Kunnen worden opgedeeld in wereld, bovenwereld, mens.
Waarden kunnen worden teruggevoerd naar drie waarden of oervormen van Plato:
Goede, waar een schoon.
Op die manier kan je het huis van de filosofie zien als een gebouw van twee verdiepingen
met telkens 3 kamers.
6
,Ontologische vragen: vragen naar het ‘zijnde’:
Het zijnde kan opgedeeld worden in drie grote domeinen: de wereld (kosmos), de
bovenwereld (metafysica) en de mens, die als onderdeel van de natuur toch een bijzondere
plaats inneemt:
- De kosmologie :
= vraagt naar de (oorsprong van de) kosmos, de natuur, de krachten van de natuur.
Deze tak van de filosofie ontwikkelde zich in de fysica, astronomie, de biologie…
- De metafysica:
= ‘boven de fysica’
= stelt de vraag naar de achterliggende principes.
Als dit achterliggende principe God genoemd wordt= theologie
- De antropologie
= houdt zich bezig met de mens (Wie ben ik?, wat drijft mij?) en ging als wetenschap
over in de sociologie, de psychologie, de culturele antropologie en de agogiek.
Vragen naar de ‘drie waarden’
De drie grote waarden van Plato zijn het Ware, het Goede en het Schone. Ze houden zich
immers niet louter bezig met wat is, maar met wat ‘behoort’ te zijn:
1. Waarheid:
o De epistemologie of kennisleer houdt zich bezig met de vragen over
waarheid en kennis. Voorbeelden van zulke vragen zijn: "wat is kennis?", "wat
is waarheid?", "wat is het verschil tussen waarheid en mening?"; "waarop is
ware kennis gefundeerd"; wat zijn de grenzen van de kennis en "hoe kunnen
we zekere kennis bereiken?".
o De logica houdt zich bezig met de vraag: ‘wat is geldig redeneren?’
o De wetenschapsfilosofie buigt zich over de grondslagen van de kennis van de
afzonderlijke wetenschap. Methoden, grondstellingen, begrippen en doelen
worden hier verhelderd en aan kritisch onderzoek onderworpen.
o De taalfilosofie behandelt het ontstaan, de ontwikkeling, de betekenis en de
functie van de taal en verband tussen taal en dingen en taal en denken.
2. Goedheid en rechtvaardigheid
o De ethiek onderzoekt het goede. Ze vraagt wat goedheid en rechtvaardigheid
is, of en hoe het goede kan gefundeerd worden, of normen en waarden een
universele grond hebben, dan wel relatief zijn aan mens en cultuur.
o Toegepast op de maatschappij vertaalt de vraag naar het goede zich in de
vraag: "hoe dient een rechtvaardige maatschappij te worden georganiseerd?"
Dit soort vragen behoort tot het domein van de politieke en/of sociale
filosofie.
o De rechtsfilosofie: een apart vakgebied waarbinnen onder meer de vraag
wordt gesteld naar de aard en de oorsprong van recht en haar verhouding tot
ethiek.
7
, 3. Schoonheid
o De esthetica houdt zich bezig met de vraag naar wat schoonheid en kunst is.
De pre- socratische filosofie
De pre- socratische filosofie is de filosofie van voor Socrates. Van die pre- socratische
filosofen is weinig bewaard gebleven.
Wat we weten is dat deze pre- socratische filosofen de eerste stappen hebben gezet naar
een nieuw soort denken. Ze gingen vooral opzoek naar de oorsprong van de kosmos en de
principes van verandering.
We bespreken zes belangwekkende figuren:
Thales van Milete:
Thales van Milete (624-545 v.Chr.) werd beschouwd als de ‘eerste filosoof’
door Plato omwille van volgende drie redenen:
- Hij was de eerste die de complexe werkelijkheid terugbracht tot één
beginsel of archè. Volgens hem is de oorsprong van alles water: alles
ontstaat uit water en keert ernaar terug. Hij kwam wellicht tot deze
bevinding door observatie en het besef dat men niet kan leven
zonder water.
- Stelling van Thales: A/B = D/C. Deze stelling werd onder meer
gebruikt om de hoogte van piramiden te meten. Hij wist ook een
zonsverduistering te voorspellen.
- De uitspraak ‘ken jezelf’ werd aan hem toegeschreven. Wie ben ik?,
wat is de mens? -> blijft fundamenteel thema in de filosofie.
Anaximander van Milete:
- Leerling van Thales
- Hij betwijfelde of water het arché was, wellicht omdat hij ervan uitging dat water op
zijn beurt uit iets moest zijn ontstaan.
- Hij kwam op een abstracter eerste beginsel -> het apeiron (= onbepaalde of
onbegrensde)
- Hij beschouwde de wereld als een platte schijf en tekende een wereldkaart en
waagde zich aan een eerste kosmogonie (het ontstaan en de evolutie van de wereld).
- Één citaat is bewaard:
Waaruit de bestaande dingen hun geboorte hebben, daarin vinden ze ook hun
ondergang, zoals het hoort: ze geven elkaar immers recht (diké) en boete voor
onrecht (adikia) overeenkomstig de verordening van de tijd.
Hij beschrijft hier de veranderingen in de wereld in termen van rechtvaardigheid
en onrechtvaardigheid, dus in menselijke termen.
8
,Pythagoras:
- Heeft het begrip philosophos ontworpen
“ik blijf zoeken en denken, tot ik de werkelijkheid begrijp”
Een persoon die blijft nadenken tot hij weet.
- Stelling van pythagoras:
a²+ b² = c²
- via getallen en onderlinge verhoudingen kan men de wereld/werkelijkheid vatten en
in kaart brengen.
- Hij leefde met zijn leerlingen in een soort commune -> ze waren strikt vegetarisch en
geloofde in de reïncarnatie van de ziel.
Parmenides:
- Centraal staat de vraag naar het zijn, hiermee ligt hij aan de basis van de ontologie
(= de leer van het zijn).
- Beroemdste uitspraak: “Alles (het Zijn) is één en onvergankelijk en aan zichzelf gelijk”
o Al het tijdelijke verschijnt en verdwijnt in het eeuwige zijn.
Herakleitos:
- Vertrekt vanuit de verandering zelf. Wat je ook waarneemt alles is aan verandering
onderhevig.
Vb; eb wordt vloed, dag wordt nacht.
- Kreeg de bijnam van ‘de Duistere’ omwille van volgende uitspraken:
o “Alles vloeit”
o “je kunt nooit tweemaal in dezelfde rivier stappen”
o “oorlog is de vader van alles”
- Logos= de voortdurende verandering werkelijkheid.
- ‘rivier’, ‘vuur’, ‘oorlog’ als metaforen voor verandering.
- Het model van Herakleitos vertoont gelijkenissen met het taoïsme. (Tao is de orde en
de tegenstelling yin yang de dynamiek)
Democritos:
- Voor hem is alles van de werkelijkheid terug te brengen tot ‘ondeelbare’ deeltjes
(atomos)
o Atomen klitten samen en komen los.
o Verschillen in zwaarte
Zwaardere= materie
Lichtere= gedachte
- Materialistische visie: de visie dat de werkelijkheid terug te voeren is tot materiële
basiseenheden.
- Deze visie maakt hem de eerste filosofische materialist.
9
, Doel van filosofie binnen het hoger onderwijs.
Algemeen: verruimende en transformatieve kracht van filosofie
‘Reflective practitioners’: zelfreflectie bij handelen/ beslissen is cruciale competentie als je
met mensen werkt
1. Mentale kracht, ‘geneeskunde van de ziel, bereiken van geluk of
onverstoorbaarheid
2. Zingeving
3. Nuttige vaarheden op vlak van spreken, kritisch denken, argumenteren,
morele keuzes
4. Basisvaardigheden op vlak van zelfreflectie, pluralisme, openheid,
burgerschap en praktische wijsheid
Ken jezelf: Gnothi Seauton
De inscriptie ‘Ken jezelf’ stond gegrift boven de ingang van het orakel van Delhpi, een
heiligdom uit de klassieke Griekse tijd waar mensen van ver naartoe kwamen met
brandende vragen.
Het orakel werd beschouwd als de navel van de wereld, het heiligdom bestond al voor het
jaar 1000 v.Chr. , maar werd pas een heiligdom van Apollo, de god van de zon, in de jaren
700 v.Chr.
Er zijn tal van interpretaties gegeven aan de cryptische uitspraak, maar de meest voor de
handliggende is:
Zelfkennis is belangrijk bij het nemen van goeie beslissingen.
Er zijn elf verschillende invalshoeken/ vertalingen van die vraag. Die verder besproken
worden in de volgende hoofdstukken.
Voorbeeldvragen (later beantwoorden)
1. Geef de indeling van de filosofie met bij elk onderdeel telkens een eigen filosofische
vraag
2. Waarom filosofie in de opleiding?
3. Toon aan de hand van drie van zijn thema’s aan waarom Thales van Milete als
“(eerste) filosoof” kan bestempeld worden
Meerkeuzevraag
“Oorlog is de vader van alles, de koning van alle dingen.” Deze uitspraak komt van
1. Herakleitos
2. Parmenides
3. Homeros
4. Democritos
10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur mauropoelaert. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €6,99. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
73314 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans