SPP – januari 2023 1
KINDEREN EN JONGEREN MET GEDRAGS- EN
EMOTIONELE PROBLEMEN
= alle kinderen die zich zichtbaar ongewoon of abnormaal gedragen of die zichtbaar ongewone of abnormale
reacties vertonen, en dat afgezien van de ernst, de oorzaak of de context van het gedrag of de emotie
- Ook kinderen met (functionele) lichamelijke klachten die onvoldoende verklaard kunnen worden door een
lichamelijke ziekte
- Deze problemen worden ernstig wanneer ze langdurig of blijvend worden, in combinatie voorkomen met
andere problemen en/of ernstig lijden tot gevolg hebben bij het kind en/of directe omgeving
Aandachtspunten bij het definiëren van gedrags- en emotionele problemen:
Ontwikkelingsperspectief Kinderen ontwikkelen; hou rekening met wanneer gedrag en/of emoties wel of
niet aangepast zijn aan de leeftijd, bv. woedebuien bij een kleuter
Continuümgedachte We plaatsen gedragingen en emoties op een continuüm naargelang oa. ernst,
intensiteit en chroniciteit
- Wij als psychologisch consulent doen eerstelijnswerk en preventief werk om
verergering te voorkomen
Context Belangrijk om het gedrag en emoties van het kind te bekijken in de situatie(s)
waarin ze voorkomen, want setting, activiteiten en pedagogische aanpak hebben
een grote impact
Informant Wie ons info geeft speel ook een rol – soms worden er verschillende /
tegenstrijdige beelden geschept, bv. gescheiden ouders, ouders vs leerkracht
CLASSIFICATIE VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
= systematisch ordenen en groeperen van gedragsproblemen obv gelijke eigenschappen en onderlinge relaties
- Doel: gemeenschappelijke taal creëren tussen hulpverleners (niet naar cliënten toe), bv. hoe verwijzen we
naar dezelfde gedragskenmerken wanneer we spreken van aandachtsproblemen?
- 2 soorten classificatiesystemen:
KLINISCH-PSYCHIATRISCHE CLASSIFICATIE-SYSTEMEN
DSM-5: Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders of the American Psychiatric Association
= overzicht van alle in de westerse wereld erkende klinische geestelijke gezondheidsstoornissen en andere
aandoeningen die een reden voor zorg kunnen zijn
- Stoornissen worden geoperationaliseerd dmv criteria; wordt er voldaan aan een bepaald aantal criteria van
een stoornis en kunnen criteria van andere stoornissen worden uitgesloten?
- Kritiek:
Soms te veel los gezien van omgeving en context van het kind; let dus op voor labels en stigmatisering!
Elke cliënt en zijn systeem is uniek, dat vereist maatwerk
Is het wel valide voor andere culturen?
§ Is opgemaakt door vooral oude, blanke, Amerikaanse mannen en dus weinig vertegenwoordiging
van andere culturen
§ Andere culturen hebben misschien andere mentaliteit naar problemen en moeilijkheden, bv.
geloof in religie of magie, problemen gewoon laten meeslepen …
EMPIRISCH-STATISCHE CLASSIFICATIESYSTEMEN (NIET KENNEN)
EPIDEMIOLOGISCH ONDERZOEK NAAR GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
BIJ KINDEREN EN JONGEREN
,SPP – januari 2023 2
= systematische studie naar de prevalentie en de verspreiding van een ziekte of toestand in een bepaalde
bevolkingsgroep, alsook naar de factoren die het voorkomen en de verspreiding beïnvloeden
Uit onderzoek blijkt…
- Prevalentie van gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren ligt hoog
- Gedrags- en emotionele problemen hangen nauw samen met:
Geslacht: jongens > meisjes, en ook verschillen in problematieken, jongens vertonen vaak meer
externaliserende problemen, bv. agressie, druk gedrag
Leeftijd: jongere kinderen laten andere gedragsproblemen zien dan oudere – bij jongere kinderen
komen eerder lichamelijke klachten, bij ouderen eerder cognitieve klachten voor
SES: kinderen uit zwakke sociale milieus > kinderen uit sterkere sociale milieus, want zij vormen een
groter risico op al bestaande, gegeneraliseerde problemen
- Gedragsproblemen van kinderen zijn vrij stabiel: blijven aanwezig en nemen vaak in frequentie en
intensiteit toe wanneer er niet tijdig ingegrepen wordt
- Zijn er nu meer gedragsproblemen dan vroeger? Sommige studies tonen lichte stijging aan, maar dient erg
genuanceerd te worden
ETIOLOGIE VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
= verklaringsmodellen voor gedrags- en emotionele problemen bij kinderen en jongeren – belangrijk want …
- Problemen zijn divers in frequentie, ernst, duur en uitgebreidheid
- Als je kinderen met deze problemen goed wil begeleiden, moet je eerst begrijpen waarom sommige
kinderen deze problemen ontwikkelen en anderen niet
Ontwikkelingspsychologie = de wetenschappelijke studie van groei, verandering en stabiliteit doorheen de
verschillende levensfasen
Ontwikkelingspsychopathologie = de wetenschappelijke studie naar het ontstaan en het beloop/ontwikkeling
van psychische stoornissen – de problemen waarvoor men hulp komt zoeken zijn het product van een lange
voorgeschiedenis, waarvan verschillende factoren elkaar hebben beïnvloed
- Hierin wordt vaak gekeken naar de niet-klinische voorlopers – de tussenfase tussen het “normale” en het
“pathologische”, waar wij als PC vaak ook zitten
- Uitgangspunten van verklaringsmodellen voor psychopathologie:
Multicausaliteit van gedragsproblemen: verschillende factoren spelen
altijd tegelijkertijd mee
Operationalisering in termen van risicofactoren en protectieve factoren –
daar willen wij als PC op in zetten!
Cumulatiehypothese: de kans op ontwikkeling of bestendiging van
gedragsproblemen wordt groter naarmate er meer risico- en minder
protectieve factoren aanwezig zijn – die factoren vermenigvuldigen en
versterken elkaar, is niet enkel de optelsom
2 factoren spelen mee op de ontwikkeling:
- Risicofactoren: deze vergroten de kans op het ontstaan of in stand houden van gedragsproblemen
- Protectieve factoren (of beschermende factoren): factoren die het ontstaan of instandhouden van
gedragsproblemen verhinderen of beperken, bv. een super oma
De aanwezigheid van een groot aantal risicofactoren is niet altijd schadelijk voor de ontwikkeling van kinderen,
tenminste wanneer er compenserende protectieve factoren in het kind, gezin of bredere omgeving zijn
- ‘Chronic adversities’ = chronisch negatieve levensomstandigheden, bv. kindermishandeling, gedwongen
migratie …
- Sommige van deze factoren zijn niet (meer) te veranderen, bv. factoren tijdens de zwangerschap en
geboorte, maar anderen zijn wel veranderbaar, bv. sociale netwerkgroep, zelfbeeld …
,SPP – januari 2023 3
Deze factoren zijn te situeren op verschillende niveau’s:
Genetisch en biologische factoren Omgevingsfactoren / -beïnvloeding
- Meerdere genen spelen een rol Factoren in het kind zoals leefstijl, bv. vroeg
- Verworven biologische factoren, bv. prenataal beginnen roken, energiedrank
zoals middelengebruik en luchtvervuiling of Factoren in het gezin, bv. te strenge of
perinataal zoals prematuriteit hebben een overbeschermende opvoeding, relatieproblemen,
invloed stabiliteit in het gezin …
(neuro)biologische factoren Factoren in de bredere omgeving, bv. sociaal
= hoe functioneren de hersenen? netwerk, school, cultuur, SES …
= cognitief niveau
gedragsmatige uiting, het enige dat wij kunnen zien en observeren
DIAGNOSTIEK VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
Onderkennende of = classificeren van de problematiek bij het kind of de jongere – er wordt gekeken
classificerende naar de signalen en kenmerken en of er daarbij sprake is van een stoornis, want
diagnostiek men wilt weten wat er aan de hand is
+ vergemakkelijkt communicatie tussen hulpverleners
+ neemt schuldgevoelens weg bij ouders en kind
- men heeft nog geen zicht op de oorzaken of welke behandeling het meest
aangewezen is of wat de prognose op langere termijn is
Verklarende diagnostiek = waardoor ontstaat het probleem, wordt het in stand gehouden en/of
versterkt?
(Be-)handelingsgerichte = weten wat er aan de hand is en wat er dient te worden veranderd, maar ook
diagnostiek hoe die verandering het beste kan worden aangebracht
- Indicatieinstelling = het zoeken naar de meest gepaste behandeling voor de
problematiek van een cliënt
BEHANDELING VAN GEDRAGS- EN EMOTIONELE PROBLEMEN
Doel: lijdensdruk bij kind en omgeving verminderen en kwaliteit van leven voor alle betrokkenen verbeteren
door een blijvende verandering in:
- Vermindering van frequentie van problemen
- Hanteerbaar maken van problemen voor kind en omgeving
ð als PC ben je vertrouwenspersoon en ga je samen op zoek
Hoe: ‘evidence-based-behandelingen’, behandeling die steunt op empirisch vastgestelde effecten zoals:
- Cognitief-gedragstherapeutische behandelingen
- Psychofarmacologische behandelingen
- Gezinsgericht werken
Door complexiteit van problemen en hun samenhang met meerdere factoren in kind, gezin en omgeving dringt
meervoudige of multimodale behandeling op, waardoor behoefte in integratie aan behandelingsvormen groeit,
bv. medicatiebehandeling in combinatie met gesprekstherapie
Behandeling van gedragsproblemen wordt ook meer en meer een zaak voor specialisten, want nodige kennis
neemt toe en hulpverleners moeten zich vaak laten bijscholen
ð Meeste hulpverleners specialiseren zich in het behandelen van specifieke problemen
, SPP – januari 2023 4
TWEE GROTE KADERS VOOR BEGELEIDING IN
HET SPP WERKVELD
INTEGRALE JEUGDHULP (IJH)
- Laatste jaren een stijging van kinderen/jongeren in jeugdzorg, waarvan het grote merendeel opgroeit in
een verontrustende opvoedingssituatie (VOS)
- Kinderen/jongeren die in kansarmoede leven komen vaker in contact met IJH
DOELSTELLINGEN
1. Vermaatschappelijking van de jeugdhulp
= sterk inzetten op het zorgen voor kinderen en jongeren binnen de hele maatschappij en niet enkel in de
context van het gezin, maar ook bv. de buurt, de familie, het netwerk, de school
Netwerk opbouwen of een bestaand netwerk uitbreiden en versterken, zodat gezin daar op kan
steunen
2. Organiseren van tijdige toegang tot rechtstreekse en niet-rechtstreekse hulpverlening
3. Hulpcontinuïteit waarborgen
= vermijden van continuë doorverwijzing en eindeloos start- en stop-proces in de jeugdzorg
= zorgen dat er zo weinig mogelijk verschillende hulpverleners zijn
4. Gepast omgaan met verontrustende situaties
5. Voorzien in crisisjeugdhulp
6. Maximale participatie van de minderjarige en zijn context
OPBOUW
RECHTSTREEKS TOEGANKELIJKE JEUGDHULP (RTJ)
