Communicatiewetenschappen II
Les 1: Een verhaal in meervoud: inleidende beschouwingen
Doelstellingen
- Reflectie rond studieveld en eigen positie als wetenschapper: van waar komen we,
waar staan we, waar gaan/willen we naartoe? – sterktes en zwaktes
- Waarop bouwen we verder? Interdisciplinariteit! Communicatiewetenschappen I,
sociologie, filosofie, politicologie, mediageschiedenis, ...
→ Theoretische en conceptuele voedingsbodem leggen en versterken,
methodologische en empirische operationalisering verkennen
Voorafgaande opmerkingen
Een verhaal over communicatiewetenschappen? 3 I’s:
- Interdisciplinariteit → heel veel termen in de comwet komen vb. uit de
sociologie, rechten, exacte wet … + geen lineaire constante
- Internationaal → niet enkel Vlaanderen of België
- Intersectoreel → ‘over het muurtje kijken’
Wetenschap als slingerbeweging: geen lineaire vooruitgang, geen waarheidsaanspraken, er
zijn breuklijnen
En/en-benadering en niet of/of-benadering
Reflectie rond eigen positie als wetenschapper: wie spreekt / kijkt naar maatschappelijke
fenomenen? Westerse blik, mannelijke blik, Brusselse blik …
‘Scientia vincere tenebras’ (door wetenschap duisternis
overwinnen):
- Communicatiewetenschappen om levensverhalen te
beantwoorden
- Door kennis te verzamelen zodat we vrij onderzoek
kunnen voeren en kritisch nadenken
- We bouwen hierop voort via verlichting en humanisme
- Slogan VUB → wetenschap (comwet,
interdisciplinair), duisternis (Verlichting,
humanisme), kritisch element
- Vb. Corona, ook opkomen voor personen die in duisternis zitten
Verlichting, humanisme & postmodernisme
Moderniteit → postmoderniteit
Modernisme:
- Moderniteit als historische fase
- Als cognitief denkkader
- Als artistieke stroming
→ keerzijde en kritische stemmen
Postmodernisme:
- Postmoderniteit als historische fase
1
, - Als cognitief denkkader → stromingen binnen postmodern denken
- Als artistieke stroming (geen vragen op examen hierover)
Moderniteit als historische fase
Moderniteit: historische periode vanaf Europese verlichtingsdenken (17e eeuw) tot ten
minste jaren 1980
- Belang rede (in plaats van geloof), alles moet rationeel zijn
- Levensverhalen werden niet meer met geloof beantwoord, maar met
wetenschap en rede. Alles werd rationeel
- Geloof in de maakbaarheid van de maatschappij, de mens kan degelijk iets
bijbrengen aan de maatschappij, niet enkel God of de Kerk
- Mens kan iets meebrengen aan de maatschappij, niet alleen God of het
geloof die alles bepaald. Niet alleen focus op leven na de dood, we kunnen
ook verandering brengen aan de huidige maatschappij
- Humanisme (de mens staat centraal): vrijheid, gelijkheid, verbondenheid
- In het humanisme staat de mens centraal
- Wereldbeeld verklaard door wetenschap (de rede wordt steeds belangrijker en die
vinden we terug in de wetenschap)
- Deze moderniteit wordt gekenmerkt door verschillende sociologische processen
Sociologische processen:
1) Secularisering:
a) Einde dominantie religieuze autoriteit, macht van God nam af en het werd
vervangen door de wetenschap
b) Werd (langzaamaan) vervangen door rationeel wetenschappelijk denken
2) Rationalisering:
a) Efficiëntie, voorspelbaarheid, controle over proces, berekenbaarheid,…
b) Bv lopende band bij Ford fabrieken, om het proces nog controleerbaarder te
laten verlopen
3) Kapitalisme:
a) Winstmaximalisatie en vrije markt
b) In tegenstrijd met Marxisme
4) Industrialisering:
a) Machines om mens en dier te vervangen
b) Technologische ontwikkelingen → ontginnen fossiele brandstoffen,
staalproductie en – bewerking, …
5) Urbanisering:
a) Door industrialisering grootschalige verhuis van landelijk naar verstedelijkt
gebied
b) Toename bevolkingsdichtheid in steden
c) Meer individualisme WANT mensen in grote aantallen leven op kleinere
plekken (ze worden individualistischer)
6) Bureaucratisering:
a) Hiërarchische organisatie op basis van geschreven regels, procedures en
aanspreekpunten
b) Voorbeelden: Overheid; als je een document nodig hebt van de overheid
moet je bepaalde procedures doorlopen / Openbaar vervoer; Je moet 1
minuut voor het vertrek van de trein aan de trein staan, maar vaak staan de
2
, deuren nog open en kan de conducteur je nog binnen laten, maar volgens de
regels mag dat eigenlijk niet
c) Onpersoonlijk door gestandaardiseerde procedures die in de regel geen
uitzonderingen toelaten bv. 1 min voor de trein vertrekt mag er niemand meer
op
7) Democratisering:
a) Inspraak en medezeggenschap, in het begin was dit enkel voor mannen
vrouwen mochten pas later stemmen
b) Parlementair stelsel
c) Vrijheid van meningsuiting, vrouwenstemrecht, democratisering onderwijs,
etc. Feminisme belangrijk moment in de moderniteit
8) Globalisering:
a) Samenlevingen bestaan minder in isolatie
b) Transnationale productie, handel en consumptie
c) Personen zijn ook meer mobiel (makkelijke verplaatsing via vliegtuig, wagen,
etc), zelfs over de landsgrenzen heen
9) Consumentisme:
a) Verlangen naar consumptie wordt als positief beschouwd (persoonlijke
voldoening)
b) Materialisme en massaconsumptie
c) Streven naar gevoel van vervulling, aangewakkerd door
marketingcommunicatie
d) Media is een middel om onze status en identiteit uit te drukken (bij
postmodernisme ook om te creëren, stapje verder)
Modernisme als cognitief denkkader
Verlichting en vooruitgangsdenken: klemtoon op universele, rationele, ware kennis en rede
Wetenschap en waarheidsvinding: waarheid leidt tot vrijheid
→ Op zoek naar de ware kennis WANT leidt tot vrijheid, denkt men vooral te
vinden via de wetenschap
Grote ideologieën (staan allemaal voor versch. waarheden): liberalisme,
socialisme, communisme, christendom, marxisme, democratie, kapitalisme →
mensen gingen hiervoor nog op de barricades staan (d.w.z. actie voeren om iets
voor elkaar te krijgen of juist tegen te houden)
We streven naar de waarheid, maar er zal niet 1 waarheid zijn
Modernisme als artistieke stroming
- Kritisch en experimenteel
- Kritisch kijken naar maatschappelijke problemen en experimenteel te werk
gaan, alles niet zomaar overnemen (zaken werden mogelijk die daarvoor niet
mogelijk waren)
- Herdefiniëren kunst en originaliteit: belang van kleur en vorm
- Bij de kunst werd er experimenteel gewerkt, zaken die voordien niet mogelijk
waren, werden nu wel mogelijk. Bv: Toen er tubes verf waren, konden
schilders ook buiten werken en moesten ze niet enkel portretten of
fruitmandjes schilderen
3
, - Niet langer nodig om enkel de werkelijkheid weer te geven, te illustreren MAAR ook
belangrijk om de werkelijkheid te vatten in haar kern (met emoties)
- Er kwam een vernieuwing in de kunststroming, er werd meer belang gehecht
aan kleur en vorm en het was niet meer belangrijk om enkel de werkelijkheid
weer te geven zoals een fruitmand of portret, maar het was ook belangrijk om
de werkelijkheid te vatten in haar kern. Dus expressies naar voor laten
komen, toevoegen van angst dus bv echt duidelijk de angst tonen.Post-
impressionisme, expressionisme, kubisme, abstracte kunst,
- Post-impressionisme, expressionisme, kubisme, abstracte kunst … (geen verwijzing
meer naar iets)
(Post)-impressionisme → Expressionisme
De persoon is geen echte weergave van de werkelijkheid MAAR de expressie wordt wel
goed weergegeven
- Geen exacte weergaven van de werkelijkheid, maar de expressies worden wel goed
weergegeven aan de hand van de kleurenen vormen
- Geometrische vormen komen terug
4
