Resume
Samenvatting Etiologische criminologie
- Établissement
- Universiteit Gent (UGent)
Samenvatting van het vak Etiologische criminologie: powerpoint en zeer uitgebreide lesnotities.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
InhoudsopgaveHoofdstuk 1: Inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie ................................................... 7
1.1 Waar houdt de etiologische criminologie zich mee bezig? ........................................................... 7
1.2 Criminaliteit definiëren: een heet hangijzer ................................................................................. 8
1.3 Enkele grote vraagstukken in de criminologie ............................................................................ 10
1.4 Niet alle risicofactoren en beschermingsfactoren zijn oorzaken ................................................ 11
1.5 Wat is een etiologische theorie? ................................................................................................. 12
1.6 Gescheiden theoretische ontwikkeling in de etiologie ............................................................... 14
1.7 Theorieën van middellange reikwijdte versus algemene theorieën ........................................... 14
1.8 Microtheorieën, macrotheorieën of macro-microtheorieën ...................................................... 15
1.9 Etiologisch onderzoek doorheen de tijd...................................................................................... 15
1.10 Slotbeschouwingen ................................................................................................................... 16
1.11 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 16
Hoofdstuk 2: De vroege etiologische benaderingen in een notendop ................................................. 17
2.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 17
2.2 Het classicisme in de criminologie .............................................................................................. 17
2.3 Empiriscisme als voorloper van de vroege etiologische benaderingen ...................................... 18
2.4 Kritiek op het empiricisme .......................................................................................................... 18
2.5 Kenmerken van de vroege positivistische etiologie .................................................................... 18
2.6 Diversificatie in het vroege positivisme ...................................................................................... 18
2.7 Het vroege biologische positivisme ............................................................................................. 18
2.8 Het vroege psychologische positivisme ...................................................................................... 20
2.9 Het vroege sociologische positivisme ......................................................................................... 20
2.10 Is het onderscheid tussen vroeg positivisme en classicisme artificieel? ................................... 21
2.11 Globale kritieken op de positivistische benadering .................................................................. 21
2.12 Samenvattend overzicht van (conflicterende) paradigma’s ..................................................... 21
2.13 Slotbeschouwingen ................................................................................................................... 22
2.14 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 22
Hoofdstuk 3: Over de zin van het zoeken naar oorzaken ..................................................................... 23
3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 23
3.2 Etiologie als noodzakelijk onderdeel van de criminologie .......................................................... 23
3.3 Over verklaren en oorzaken ........................................................................................................ 24
3.4 Statistische assumpties en causaliteit ......................................................................................... 24
3.5 Predictie versus causaliteit .......................................................................................................... 25
3.6 Over noodzakelijke voldoende en contributieve oorzaken ........................................................ 25
1
, 3.7 Oorzaken versus mechanismen................................................................................................... 25
3.8 Causale mechanismen ................................................................................................................. 25
3.9 Causale keten-denken en causale wisselwerkingen ................................................................... 26
3.10 Het belang van tegenfeitelijk denken ....................................................................................... 26
3.11 Causal modelling aan de hand van niet-experimentele data.................................................... 26
3.12 Samenvattend overzicht van het etiologische jargon ............................................................... 27
3.13 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 27
Hoofdstuk 4: Sociaalecologische theorieën voor criminaliteit.............................................................. 28
4.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 28
4.2 De 19de -eeuwse studies .............................................................................................................. 28
4.3 De vroege denkers van de Chicago school en de zonale theorie ................................................ 28
4.4 Frederic Thrasher over jeugdbendes en gedesorganiseerde buurten ........................................ 30
4.5 Het sociale desorganisatiemodel van Shaw en McKay ............................................................... 30
4.6 Buurtkenmerken en de geografische concentratie van delinquente jongeren .......................... 30
4.7 Sociale desorganisatie als overkoepelend mechanisme ............................................................. 31
4.8 Kritieken op de klassieke sociaalecologische benadering ........................................................... 32
4.9 De context van heropleving van de sociale desorganisatietheorie............................................. 32
4.10 Omgaan met de ecologische fout en bias in officiële statistieken ............................................ 32
4.11 De theorertische herinterpretatie van Ruth R. Kornhauser ...................................................... 33
4.12 Koerswijzigingen in de sociaalecologische theorie ................................................................... 33
4.13 Van desorganisatie naar sociale cohesie (1990-2000) .............................................................. 34
4.14 Naar een theorie over de collectieve weerbaarheid van buurten ............................................ 34
4.15 Slotbedenkingen ........................................................................................................................ 34
4.16 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 5: Criminaliteit als sociaal leerproces .................................................................................. 36
5.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 36
5.2 De cultuurconflicttheorie als voedingsbodem voor leertheorieën ............................................. 36
5.3 De voedingsbodem voor de differentiële associatietheorie ....................................................... 36
5.4 Hoe de differentiële associatietheorie vorm kreeg..................................................................... 37
5.5 Sutherlands visie op etiologisch onderzoek ................................................................................ 37
5.6 De differentiële associatietheorie (1939-1947) .......................................................................... 38
5.7 Fundamentele kritiek op de theorie van Sutherland .................................................................. 40
5.8 Van differentiële associaties naar social learning theory............................................................ 40
5.9 Neutralisatietechnieken als aanvulling op Sutherlands model ................................................... 41
5.10 De sociale leertheorie van Ronald Akers ................................................................................... 41
5.11 Social structure and social learning: de geïntegreerde theorie van Akers ............................... 44
2
, 5.12 Reflecties over het verband tussen criminaliteit en delinquente associaties ........................... 44
5.13 Slotbedenkingen ........................................................................................................................ 45
5.14 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 45
Hoofdstuk 6: Sociale structuur en (sub)cultuur, perspectieven op macrostructuur en subcultuur ..... 46
6.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 46
6.2 De klassieke anomietheorieën .................................................................................................... 46
6.3 Kritieken op de klassieke anomietheorieën ................................................................................ 48
6.4 Van absolute naar relatieve deprivatie ....................................................................................... 49
6.5 De subcultuurtheorie van Albert Cohen...................................................................................... 49
6.6 De differentiële opportuniteitstheorie van Cloward en Ohlin .................................................... 50
6.7 Zuiver subculturele verklaringen en de overgesocialiseerde mens ............................................ 51
6.8 Modern gang onderzoek: op zoek naar een geschikte definitie voor een subcultureel fenomeen
........................................................................................................................................................... 51
6.9 Motieven voor toetreding en uittreding bij problematische jeugdgroepen ............................... 52
6.10 Over het verband tussen betrokkenheid bij een problematische jeugdgroep en
regelovertredend gedrag .................................................................................................................. 52
6.11 De straatcode-theorie van Elijah Anderson .............................................................................. 53
6.12 De institutionele anomietheorie van Messner en Rosenfeld.................................................... 54
6.13 Slotbedenkingen ........................................................................................................................ 54
6.14 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 55
Hoofdstuk 7: Criminaliteit als stigma .................................................................................................... 56
7.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 56
7.2 De Chicago school als inspiratie voor de etiketteerbenadering.................................................. 56
7.3 Edwin Lemert en de evolutie van primaire naar secundaire deviantie ...................................... 57
7.4 Howard Becker: outsiders en de labelingbenadering ................................................................. 57
7.5 Kritieken op de klassiek etiketteerbenadering............................................................................ 58
7.6 Hedendaagse etiologisch relevante ontwikkelingen................................................................... 58
7.7 Slotbedenkingen .......................................................................................................................... 58
7.8 Belangrijk overzicht ..................................................................................................................... 59
Hoofdstuk 8: Sociale controleperspectieven, van sociale bindingen naar zelfcontrole ....................... 60
8.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 60
8.2 De maatschappelijke context van sociale controletheorieën ..................................................... 60
8.3 Durkheim en de Chicago school als inspiratiebron voor controletheorieën .............................. 61
8.4 Vroege controletheorieën ........................................................................................................... 61
8.5 De sociale bindingstheorie van Hirschi........................................................................................ 61
8.6 Kritieken op de sociale bindingstheorie van Hirschi ................................................................... 63
3
, 8.7 De zelfcontroletheorie van Gottfredson en Hirschi .................................................................... 63
8.8 Kritieken op de originele versie van de zelfcontroletheorie ....................................................... 65
8.9 Empirische kritiek ........................................................................................................................ 65
8.10 Theoretische herziening ............................................................................................................ 65
8.11 Besluit ........................................................................................................................................ 66
8.12 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 66
Hoofdstuk 9: De calculerende dader – over rationele en voorspelbaar irrationele keuzes ................. 68
9.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 68
9.2 De rationele keuzebenadering van Cornish en Clarke ................................................................ 68
9.3 Deterrence theory ....................................................................................................................... 70
9.4 De theorie van gepercipieerde afschrikking en diens empirische status .................................... 71
9.5 Problemen bij het mensbeeld van de enge versie van de RCT ................................................... 71
9.6 De brede versie van de rationele keuzetheorie van Karl-Dieter Opp ......................................... 72
9.7 Hoe keuzes gemaakt worden: de rol van de gedragseconomie ................................................. 73
9.8 Slotbedenkingen .......................................................................................................................... 73
9.9 Belangrijk overzicht ..................................................................................................................... 74
Hoofdstuk 10: Gelegenheidsbenaderingen, omgevingscriminologie, dagelijkse routines en
criminaliteitspatronen ........................................................................................................................... 75
10.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 75
10.2 Wat verklaart de omgevingscriminologie ................................................................................. 75
10.3 The routine activity theory van Marcus Felson ......................................................................... 75
10.4 Kritieken .................................................................................................................................... 77
10.5 De patroontheorie van Paul en Patricia Brantingham .............................................................. 77
10.6 Broken windows theory ............................................................................................................ 79
10.7 The law of crime concentration van David Weisburd ............................................................... 79
10.8 Bedenkingen bij de opportuniteitstheorieën ............................................................................ 79
10.9 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 80
Hoofdstuk 11: Persoonlijkheid en criminaliteit ..................................................................................... 81
11.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 81
11.2 De theorie van Hans Eysenck .................................................................................................... 81
11.3 De constitutionele leertheorie van Wilson en Herrnstein ........................................................ 82
11.4 Zelfcontrole als wilskracht versus onmiddelijke gratificatie ..................................................... 83
11.5 Empathie en prosociaal gedrag ................................................................................................. 83
11.6 Conduct disorder – antisociale persoonlijkheid en criminaliteit............................................... 84
11.7 Psychopathie en de theorie van Blair ........................................................................................ 84
11.8 De dark triad .............................................................................................................................. 84
4
, 11.9 Belangrijk overzicht ................................................................................................................... 85
Hoofdstuk 12: De biosociale benadering .............................................................................................. 86
12.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 86
12.2 Criminaliteit in biosociaal en evolutionair perspectief ............................................................. 86
12.3 Wat is dan de rol van de evolutie? ............................................................................................ 87
12.4 De affaire Buikhuisen en de science wars ................................................................................. 87
12.5 Hormonale factoren .................................................................................................................. 88
12.6 De psychofysiologie van antisociaal gedrag .............................................................................. 88
12.7 Het brein .................................................................................................................................... 89
12.8 Stoornissen en beschadigingen in de prefrontale cortex.......................................................... 91
12.9 Genen en gedragsbeïnvloeding onder de loep ......................................................................... 92
12.10 Gedragsgenetica en diens methoden ..................................................................................... 93
12.11 Bevindingen uit de moderne gedragsgenetica........................................................................ 94
12.12 De biosociale theorie van Adrian Raine .................................................................................. 95
12.13 Slotbedenkingen ...................................................................................................................... 96
12.14 Belangrijk overzicht ................................................................................................................. 96
Hoofdstuk 13: Van een veelheid aan theorieën naar geïntegreerde theorieën ................................... 98
13.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 98
13.2 De theoretische fragmentatie volgens Bruinsma ...................................................................... 98
13.3 Waarom integratie en integratief pluralisme relevant zijn ....................................................... 98
13.4 Denken over theoretische integratie ........................................................................................ 99
13.5 Types van theoretische integratie ........................................................................................... 100
13.6 De logische plaats van disciplines in cross-level geïntegreerde theorieën ............................. 101
13.7 Strategieën en theoretische vereisten voor theoretische integratie ...................................... 102
13.8 Slotbedenkingen ...................................................................................................................... 102
13.9 Belangrijk overzicht ................................................................................................................. 102
Hoofdstuk 14: Enkele geïntegreerde theorieën .................................................................................. 103
14.1 Inleiding ................................................................................................................................... 103
14.2 Criminaliteit en beschaming .................................................................................................... 103
14.3 De algemene routine-activiteitentheorie van criminaliteit en slachtofferschap .................... 105
14.4 De algemene spanningstheorie van Robert Agnew ................................................................ 106
14.5 Control balance theory ............................................................................................................ 107
14.6 Besluit ...................................................................................................................................... 108
14.7 Belangrijk overzicht ................................................................................................................. 109
Hoofdstuk 15: Van criminele carriéres naar de levensloopcriminologie ............................................ 110
15.1 Inleiding ................................................................................................................................... 110
5
, 15.2 Tien belangrijke inzichten uit de ontwikkelingsbenadering .................................................... 110
15.3 Belangrijke pioniers ................................................................................................................. 111
15.4 Alfred Blumstein sticht het criminele carrièreparadigma ....................................................... 111
15.5 Samenvatting van begrippen en bestuurde kenmerken ......................................................... 111
15.6 De ontwikkelingspaden naar ernstige en persisterende regelovertreding van Loeber .......... 112
15.7 Van criminele carrières naar een levensloopbenadering........................................................ 113
15.8 De assumpties van populatieheterogeniteit versus toestandsafhankelijkheid ...................... 114
15.9 Het beëindigen van een criminele carrière als procesmatig gegeven .................................... 115
15.10 Interactionele theorie van Thornberry.................................................................................. 115
15.11 De duale theorie van Moffitt ................................................................................................. 116
15.12 De leeftijdsgebonden informele controletheorie van Sampson en Laub ............................. 117
15.13 De cumulatieve kwetsbaarheidstheorie van Sampson en Laub ........................................... 118
15.14 De antisocial propensity theory van Lahey en Waldman ...................................................... 118
15.15 Integrated cognitive antisocial potential (ICAP) theorie van David Farrington .................... 119
15.16 Benaderingen van desistance................................................................................................ 120
15.17 Slotbedenkingen bij de levensloop- en ontwikkelingscriminologie ...................................... 120
15.18 Belangrijk overzicht ............................................................................................................... 120
Hoofdstuk 16: Situationele actietheorie: een cross-level geïntegreerde benadering (SAT) ............... 122
16.1 Inleiding ................................................................................................................................... 122
16.2 Ontwikkeling vanuit kritieken op de etiologie ........................................................................ 122
16.3 Mensbeeld en sociale orde in de situationele actietheorie .................................................... 122
16.4 Strafwetten als inbreuken op morele handelingen ................................................................ 123
16.5 Het situationele mechanisme als directe oorzaak van menselijk handelen ........................... 123
16.6 De specifieke wisselwerking tussen propensity en exposure ................................................. 124
16.7 Morele regels van settings ...................................................................................................... 125
16.8 De rol van motivatie in het handelingsproces......................................................................... 125
16.9 Over de morele filter, morele correspondentie en conditionele effecten van
controlemechanismen..................................................................................................................... 126
16.10 Continuïteit, stabiliteit en verandering vanuit SAT ............................................................... 127
16.11 De macro-micro integratie in SAT ......................................................................................... 127
16.12 De neurobiologie van rationele en gewoonte gebaseerde/intuïtieve beslissingen in SAT... 128
16.13 Onderzoek vanuit SAT en kritieken op SAT ........................................................................... 128
16.14 Belangrijk overzicht ............................................................................................................... 129
6
, Etiologische criminologie
Hoofdstuk 1: Inleidende bedenkingen over criminologie en etiologie
Wat ‘normaal’ is varieert in tijd en ruimte – dit heeft een
invloed op wat als deviant gedrag gezien word
1.1 Waar houdt de etiologische criminologie zich mee bezig?
Etiologie
o Centraal de oorzaken van criminaliteit
o Basis voor het ontstaan van de criminologie als wetenschap
Etiologie was de belangrijkste component binnen de criminologie voor ongeveer jaar
(gelukkig nu niet meer)
o Historisch belangrijke definitie – Sutherland
De sociologische studie van het wetgevende proces
• Waarom hebben we wetten?
• Waarom worden bepaalde gedragingen verankert in wetten?
• Law making – hoe ontstaan wetten binnen culturen?
De sociologie van de criminaliteit
• Het breken van strafwetten of de sociale psychologie van de regelovertreder
De sociologie van de straf en strafsystemen
• Hoe gaan we om met mensen die wetten overtreden?
Definitie criminologie ESC
= “De term criminologie verwijst naar alle kennis verzamelt uit hoge scholen, universiteiten,
wetenschappelijk onderzoek, professionele organisaties en beroepen over
1. Het verklaren van criminaliteit etiologie (oorzaken van criminaliteit)
2. Het voorkomen van criminaliteit (preventie)
3. Criminaliteitsbeheersing
4. Behandeling van misdaad, slachtoffers, dader en delinquentie
5. Het meten van criminaliteit
6. Het opsporen van criminaliteit
7. De wetgeving, het recht
8. De strafrechtsbedeling”
Criminologie is dus de wetenschap die zich bezig houdt met de bestudering van het misdrijf, de
dader, het slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop (etiologie is slechts een klein
onderdeel hiervan)
7
,1.2 Criminaliteit definiëren: een heet hangijzer
We verklaren maar wat we definiëren als criminaliteit
o Juristen en historici
Tot stand komen en afschaffen van (straf)rechtelijke regels
o Biologen en psychologen
Genetische, moleculaire en psychologische achtergronden van (individuele) daders
Stress en stresshormoonsysteem
Persoonlijkheid
Antisociaal gedrag
o Sociologen en culturele antropologen
Structurele condities in samenlevingen van criminaliteit
Het sociale klimaat en niveaus van criminaliteit in samenlevingen
De maatschappelijke reactie op misdaad
o (Straf)rechtjuristen
Toepassing van (straf)rechtsregel (Code pénal)
o Penologen
De uitvoering van straffen (t.o.v. diegene die de strafwet heeft overtreden)
o Evolutionaire biologen, psychologen en criminologen
Adaptieve kenmerken van conformiteit
Vragen stellen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand gehouden worden
(bijproducten en maladaptaties)?
Continuüm tussen normaal en abnormaal
o In de natuur bestaat dit niet
o Goed en kwaad zijn door mensen ingegeven begrippen
Veel criminologen kijken naar component: schade
o Hoeveel schade berokkent een handeling?
o Verschillen van schade maakt dat men een
verschil ziet tussen goed en kwaad
o Kijken naar de meest schadelijke zaken en
waarom mensen dit doen
Fishbein’s onderscheid tussen crimineel gedrag en antisociaal gedrag:
Crimineel gedrag Antisociaal gedrag
Is niet altijd offensief voor iedereen Wordt door de meeste individuen als offensief
gezien
Kan slachtofferloze misdrijven inhouden Omvat geen slachtofferloze delicten
Is steeds een inbreuk op een strafwet Is vaak, maar niet altijd, strafbaar onder de
strafwet
Kan adaptief en normaal zijn volgens Is niet normaal en wordt als niet-adaptief
evolutiepsychologen gezien vanuit de evolutiepsychologie
8
,Etiologie
o Houdt vaak vast aan wetenschappelijk realisme (als filosofische stroming)
o Interesse in oorzaken van handelingen die een vorm van regelovertreding inhouden
Belangrijk om een gemeenschappelijke noemer te vinden om iets te zeggen over de
oorzaken van criminaliteit
o Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijke definities
o Criminaliteit omvat
(1) een handeling
(2) die een overtreding inhoudt
(3) van een wet (legaliteitsbeginsel – nullem crimen sine lege)
(4) en waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
dus criminaliteit is een bijzondere vorm van morele regelovertreding (opgelet met moralistische
fout en naturalistische fout)
Kritieken op een te enge strafrechtelijke definitie
1. Wat is de essentie van de handeling?
2. Geografische en temporele verschillen (bv. de heksenvervolging in de Middeleeuwen)
3. Schadelijk gedrag wordt niet altijd bestraft
4. De strafrechtelijke definitie weerspiegelt niet de opvatting van alle burgers
5. Wat met slachtofferloze criminaliteit?
niet problematisch voor de etiologie: kritiek is overroepen (hoewel juist vanuit historisch oogpunt)
Heterotypisch fenomeen – verschillende soorten
o Schade ten aanzien van wie?
Schade tegenover machtige groepen
versus schade tegenover machtelozen
groepen
• Macht moet ook in rekening
gebracht worden bij welke
soorten van delicten gepleegd
worden (verschillende soorten
van criminaliteit die gepleegd
worden)
• Macht kan een versterkt effect
hebben op de componenten –
oorzaken zijn daarom niet
anders
9
, Onderscheid tussen:
o Core crimes
Het traditionele werkdomein van de etiologische criminologie
o Unrecognized blameworthy harms
Sociaal schadelijk gedrag dat op grote schaal als minder schadelijk worden aanzien –
maar toch aanzienlijke gevolgen heeft
o Public-only recognized harms
Wat de publieke opinie als crimineel ziet
o State-only recognized harms
Wat enkel door de staat als regelovertredend wordt gezien – zoals indruisen tegen
de regels in een dictatuur
o Constructed crimes
Zuivere sociale constructies
o Constructed deviance
Geconstrueerde regelovertreding waartegen wel een sanctie staat, maar geen
strafrechtelijke sancties
o Repressive state crimes
Repressieve misdrijven gepleegd door staten – zoals massamoord en genocide
Consensusperspectief
o Durkheim onderscheid tussen misdrijven die indruisen tegen basisbewustzijn (vrij
universeel en stabiel) versus hoger bewustzijn (minder universeel en stabiel)
Conflictperspectief
o Verzoeningspoging van Agnew
‘Blameworthy harms, condemned by the public, sanctioned by the state.’
Definitie van wetenschapsfilosoof Bunge (1919-2019)
o “A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of negligence,
causes harm, violates basic rights, or hinders the discharging of basic duties.”
Klemtoon op mensenrechten
Er zijn niet enkel misdrijven door iets dat je doet (crimes of commission) maar ook
misdrijven door iets niet te doen (basic duties: hulp bieden wanneer nodig)
1.3 Enkele grote vraagstukken in de criminologie
Spreidingsvraagstuk
o = de verdeling van criminaliteit in de maatschappij waarom is criminaliteit verdeeld? (er is
altijd variatie in gedrag)
o Geografisch spreidingsvraagstuk
Hoe en waarom is misdaad geografisch verspreid over de samenleving?
Gaf aanleiding tot het ontstaan van de sociaal ecologische school
o Temporele spreidingsvraagstuk
Hoe en waarom is misdaad door de tijd (uren, dagen, maanden, jaren) verspreid over
de maatschappij?
• Criminaliteit is fluctuabel (schommelt erg)
• Patroon ziet er anders uit naargelang de tijdsas
• Traditionele vormen van criminaliteit nemen af – nieuwe vormen zoals
internetfraude, phishing, ... zitten in de lift
o Sociale spreidingsvraagstuk
Hoe en waarom is misdaad sociaal (groepen, categorieën) verspreid over de
maatschappij?
10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur maaikevwx. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €6,89. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
80467 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans