2e jaar orthopedagogie
Groepsdynamica
Hogeschool Gent
Lies Poppe
Schooljaar 2022 - 2023
,Inhoud
DEEL 1: GROEPEN EN TEAMS....................................................................................................................................4
1. Groepen en teams.............................................................................................................................................4
1.1. Wat is een groep?.......................................................................................................................................4
1.2. Wat is een team?........................................................................................................................................5
1.3. Wat zijn veerkrachtige teams? Geen leerstof............................................................................................6
1.4. Wat is groepsdynamica..............................................................................................................................6
2. De ontwikkelingsfasen van Tuckman................................................................................................................6
2.1. Bespreking van het model..........................................................................................................................7
2.1.1. Forming...............................................................................................................................................7
2.1.2. Storming..............................................................................................................................................8
2.1.3. Norming...............................................................................................................................................8
2.1.4. Performing...........................................................................................................................................9
2.1.5. Adjouring.............................................................................................................................................9
2.3. Kijk naar model vanuit oplossingsgerichte visie -> geen leerstof............................................................12
DEEL 2: FOCUS OP HET WERKEN IN EEN TEAM......................................................................................................12
3. Samenwerken in een team..............................................................................................................................12
3.1. De zelfdeterminatietheorie......................................................................................................................12
3.2. Bouwstenen van samenwerking..............................................................................................................12
3.3. Misverstanden over samenwerken in teamverband...............................................................................13
3.4. Nadelen en valkuilen van een samenwerkingsverband...........................................................................13
3.5. Teameffectiviteit......................................................................................................................................15
3.5.1. Wat is teameffectiviteit.....................................................................................................................15
3.5.2. Vergroot de teameffectiviteit............................................................................................................17
4. Het team en de teamrollen.............................................................................................................................17
4.1. Wat is een teamcultuur............................................................................................................................17
4.2. het uienmodel van Sanders & Neuijen....................................................................................................17
4.2.1. Het model..........................................................................................................................................18
4.3. Bespreking vd verschillende lagen.......................................................................................................19
4.4. De teamrollen volgens Belbin..................................................................................................................20
4.4.1. Beschrijving vh model.......................................................................................................................20
4.5. Interpersoonlijk gedrag: de roos van Leary.............................................................................................21
4.5.1. Het model..........................................................................................................................................21
.........................................................................................................................................................................22
4.5.2. Kwaliteiten interpersoonlijk gedrag..................................................................................................24
1
, 4.5.3. Omgekeerd interveniëren.................................................................................................................24
5. Communicatie.................................................................................................................................................26
5.1. Algemene factoren die de communicatie in een team beïnvloeden.......................................................26
5.2. Ventileren.................................................................................................................................................27
5.3. Roddelen..................................................................................................................................................27
5.3.1. Definitie.............................................................................................................................................27
5.3.2. oorzaken van roddelen......................................................................................................................28
5.3.3. roddel voorkomen en aanpakken.....................................................................................................28
5.4. Feedback in een team..............................................................................................................................29
5.4.1. Inleiding.............................................................................................................................................29
5.4.2. Drie stappen bij feedback.................................................................................................................30
5.4.3. Feedback werkt niet altijd.................................................................................................................30
5.4.4. Feedback geven in een samenwerkingsverband..............................................................................31
5.5. Deep democracy.......................................................................................................................................32
5.5.1. Besluitvorming in een teamwerking.................................................................................................32
5.5.2. Het ontstaan van deep democracy...................................................................................................32
5.5.3. Het zebramodel van Fanny Matheusen............................................................................................33
5.5.4. de groep als ijsberg...........................................................................................................................34
6. Conflicten........................................................................................................................................................34
6.1. Kenmerken van een conflict.....................................................................................................................34
6.2. Stijlen van conflicthantering.....................................................................................................................35
6.2.1. Besluit................................................................................................................................................36
6.3. Conflicten begeleiden...............................................................................................................................36
6.3.1. Het voorwerk.....................................................................................................................................36
6.3.2. Werken aan de oplossing..................................................................................................................36
7. Leiderschap volgens Blake & Mouton.............................................................................................................37
8. Teambuilding...................................................................................................................................................39
8.1. Wat is teambuilding.................................................................................................................................39
8.2. Bouwen aan een team, meer dan een eendaags project........................................................................39
8.3. Voorwaarden teambuilding (! EXAMEN !)...............................................................................................39
8.4. Te speelse teambuilgingsactiviteiten.......................................................................................................40
8.5. Mogelijke richtvragen voor een oplossingsgerichte nabespreking.........................................................40
8.6. Tips voor het organiseren van een teambuildingsdag.............................................................................41
9. Omgaan met pestgedrag in een groep............................................................................................................42
9.1. Wat is pesten............................................................................................................................................42
9.2. Het gepeste kind/ jongere........................................................................................................................43
2
,9.3. De middengroep.......................................................................................................................................43
9.4. De pestkop................................................................................................................................................44
GROEPSDYNAMICA
3
,DEEL 1: GROEPEN EN TEAMS
1. GROEPEN EN TEAMS
1.1. WAT IS EEN GROEP?
Losse verzameling = verschillende individuen die zich op hetzelfde moment op dezelfde plaats bevinden maar
geen eenheid vormen of een bepaalde overeenkomst vertonen.
Bv. Festivalgangers = geen groep, maar losse individuen, ze hebben geen gemeenschappelijk doel, ene kan gaan
voor de muziek, ander voor het bier, nog een ander voor de schone meiskes…
• Groepen vindt men overal
• De groep heeft invloed op het individu
• De invloed vd groep op het individu kan zowel positief als negatief zijn
• De mogelijkheid bestaat, id groep condities te scheppen om gewenste gedrag vh individu te bekomen
• Een groep heeft een hoge cohesie als er een goede teamgeest of een sterk wij gevoel heerst
• In groepen met een lage cohesie is er weinig wij gevoel of samenhorigheid. Mensen voelen zich niet
erg betrokken. Sommige groepsleden overwegen misschien zelfs op te stappen
Positief/negatief: bv. dansgroep met topprestaties, maar negatieve sfeer men stopt
Kenmerken van een groep volgens Johnson & Johnson:
- Een doel: een groep is een verzameling individuen die hetzelfde doel willen bereiken, men kan lid w
v/e groep omdat men zo een bep doel sneller kan bereiken
- Onderlinge afhankelijkheid: een groep is een verzameling v individuen die allemaal op een bep manier
afhankelijk zijn v elkaar. Als er iets gebeurd beïnvloedt dit niet alleen het individu, maar de gehele
groep.
- Interactie: een groep is een verzameling individuen die directe contacten met elkaar onderhouden.
- Sociale eenheid: een groep is een sociale eenheid die uit 2 of meerdere pers bestaat die zichzelf als lid
ve groep beschouwen. Je kan een groep pas spreken ve groep als de individuen zichzelf als een deel
ervan beschouwen.
- Wederzijdse beïnvloeding: een groep is een verzameling individuen die elkaar beïnvloeden. Zonder
wederzijdse beïnvloeding kan je niet ve groep spreken.
- Normen en rollen: een groep is een verzameling individuen van wie de interacties door een aantal
normen en rollen gestructureerd w (schriftelijk/mondeling).
Enkel wnr aan deze kenmerken voldaan w, spreekt men v/e groep.
niet elke verzameling v mensen vormt een groep
Groepsnormen = (doorgaans onuitgesproken) gedragsregels die voor ieder individu id groep gelden en
aangeven welk gedrag gewenst of ongewenst is.
deze vergemakkelijken het samenwerken en de omgang met elkaar id groep omdat iedereen weet wat er v
hem/haar verwacht w.
Conformiteit = de mate waarin groepsleden zich aanpassen aan de geldende groepsnormen.
4
,Uniformiteit = het met elkaar in overeenstemming zijn, de eenheid, samenhang
Voorbeelden groepen -> hooligans, studentengroepen… want:
• Gemeenschappelijk doel
• Op een bepaalde manier afhankelijk van elkaar.
• Onderhouden directe contacten
• Ze zien zichzelf als een sociale eenheid
• Ze beïnvloeden elkaar
1.2. WAT IS EEN TEAM?
Team = “twee of meer leden die in onderlinge afhankelijkheid en door onderling overleg de uit te voeren taken
verdelen en coördineren, met het oog op of in functie van een extern doel, binnen een breder organisatorisch
verband.”
Verschil groep mensen en een team een team heeft geleerd zich te verbinden, om samen te werken tot een
bepaald doel. Binnen een team is het besef aanwezig dat ze door samen te werken een doel kunnen bereiken
dat groter is dan ieders individuele kracht. Dat gezamenlijke doel bindt en verbindt.
Een groep is een team als volgende kenmerken aanwezig zijn:
- Het teambelang staat voor het eigen belang
- Er is cohesie, verbondenheid, een wij-gevoel
- Iedereen bijdraagt aan het doel
- Er een goede samenwerking is
- Er verantwoordelijkheid wordt opgenomen
- Men elkaar waardeert
- De communicatie goed verloopt
- Successen een gezamenlijk resultaat zijn
1. Twee of meer leden met onderlinge afhankelijkheid:
• Je bent op elkaar aangewezen omdat de taak de individuele mogelijkheden te boven gaat.
• Functionele samenwerkingsrelatie
• Bv. een team id welzijnssector kan de hv v cliënten niet realiseren zonder met elkaar samen te
werken.
2. Een taak vervullen:
• Men is afhankelijk van elkaar om de taak te vervullen.
• Taakafhankelijkheid is de mate waarin een teamlid informatie, materialen en ondersteuning nodig
heeft en daarvoor afhankelijk is v andere teamleden om zijn werk effectief uit te kunnen voeren
• Bv. wnr psycholoog id kinderpsychiatrie bep emoties bij jongere loswerkt, is het nadien aan de
leefgroepbegeleider om de jongere verder te ondersteunen id leefgroep.
3. Een gezamenlijk doel:
• Samenwerking is geen doel maar middel : doel is welzijn van de client !
5
, • In functie van dit doel pogen de leden onderling de verantwoordelijkheden en de taken te
verdelen, de nodige plannen en afspraken te maken en te komen tot werkresultaten.
4. Het organisatorisch verband:
• Een team functioneert altijd binnen de visie en missie vd organisatie, regelgevingen, procedures.
• Team en organisatie beïnvloeden mekaar wederzijds.
5. Een team heeft gedeelde waarden en normen:
• Waarden en normen zorgen voor een zekere gelijkheid in opvattingen, doelstellingen en
gedragingen die het mogelijk maken om beslissingen te nemen van
1.3. WAT ZIJN VEERKRACHTIGE TEAMS? GEEN LEERSTOF
1.4. WAT IS GROEPSDYNAMICA
Groepsdynamica = het wts onderzoeksdomein dat zich richt op het vergroten van inzicht in het functioneren
van groepen. Men kijkt naar het gedrag van groepsleden binnen groepen.
Binnen groepsdynamica kijkt men volgens Johnson naar:
- Het gedrag van groepsleden binnen groepen
- De ontwikkeling van groepen
- De interacties tussen groepsleden, andere groepen en organisaties
- De structuur van groepen
Drie actoren om rekening mee te houden bij het begeleiden v groep cliënten:
- De groep: je cliënten, leeftijd? Mogelijkheden? Welke ondersteuningsnoden hebben ze? Onderlinge
verhoudingen in de groep? …
- Je team: met de verschillende rollen - persoonlijkheden, de mate van werkervaring, de stijl van
communiceren, …
- Jezelf: met je kennis en vaardigheden om in te spelen op een groepsdynamiek, met je W&N die je
gedrag sturen, en met je eigen voorkeurstijlen op vlak van communicatie en begeleiding.
Tijdens het begeleiden v/e groep moet er rekening gehouden w met feit dat groep tegelijkertijd functioneert
op 2 niveaus:
- Het taakniveau: verwijst naar inhoud, de activiteiten, spelvormen en opdrachten binnen een groep.
de wijze waarop de werking gestructureerd w, heeft een invloed op de groep cliënten (bv. grootte
groep, ruimte waarin groep verblijft, materiaal, dagstructuur…)
- Het sociaal-emotionele niveau: verwijst hij naar de verbondenheid tussen de groepsleden.
als begeleider is het belangrijk om zicht te hebben op het relationele aspect vd groep: welke mate v
verbondenheid is er, welke W&N zijn er, kliekjes…
een begeleider beschikt ook over de vaardigheden om de sfeer binnen een groep te verbeteren.
2. DE ONTWIKKELINGSFASEN VAN TUCKMAN
6
,2.1. BESPREKING VAN HET MODEL
Het model was oorspronkelijk een vierfasenmodel, maar er werd een 5 e fase aan toegevoegd, nml afscheid vd
groep, adjouring De eerste fase is belangrijk voor de groepsvorming, maar het afscheid ook! Dit mag als
begeleider niet vergeten worden.
Verschillende fasen:
- Forming
- Storming
- Norming
- Performing
- Adjouring
Groepen/teams houden zich in elke fase met andere thema’s bezig, dat beïnvloedt gedrag vd groep/ team.
In elk stadium heeft de groep/ het team een licht verschillend doel
Een team/ groep moet de verschillende stadia doorlopen om uiteindelijk effectief te kunnen samenwerken
en te functioneren.
Het proces wordt regelmatig verstoord door nieuwe groepsleden.
2.1.1. FORMING
= het vormen, ontstaan vd groep
Kenmerken:
• Teamleden kennen elkaar nog niet en zijn bezig met ‘wie zit er in de groep en wat zijn de taken’
• Teamleden zijn onwennig, onzeker en angstig: ze weten nog niet goed wat er van hen verwacht w
• Ze zijn sterk afhankelijk van de teamleider; ze richten hun aandacht en communicatie meestal
naar hel/haar omdat er nog geen er nog geen verbondenheid is
• Teamleden nemen weinig of geen initiatief;
• Ze communiceren beleefd, houden eigen mening vaak nog voor zich
• Ze voeren de opdrachten netjes uit
• Ze relativeren verborgen of sluimerende conflicten
Voorbeeld forming: anderen bewoners nieuwe bewoners laten rondleiden, koffietafel organiseren, foto’s op
de deuren hangen zodat ze elkaar leren kennen…
7
, Begeleiders kunnen best nieuwe bewoners en ouders rondlopen ipv de directeur, leidinggevende… zij
kennen de groep namelijk het beste
Laagdrempelige activiteiten zijn het beste in deze fase zodat ze zich geleidelijk aan kunnen
identificeren met de groep en elkaar
Focussen op overeenkomsten: bv. ik heb een hond, wie nog en je bent vertrokken. Een overeenkomst
die iedereen ook heeft is de ervaring v een eerste keer in een groep terecht te komen, hier kan ook
over gebabbeld worden.
Een einde aan de ‘vormfase’ wnr je vaststelt dat teamleden de afwachtende houding loslaten en spontaner
reageren naar elkaar. De leden beginnen zichzelf te zien als een onderdeel vd groep
2.1.2. STORMING
= het team w hechter en de teamleden winnen aan vertrouwen, ze durven zich tegenover elkaar uit te spreken
waardoor conflicten kunnen ontstaan.
In deze fase proberen de leden hun positie in de groep in te nemen.
De teamleider heeft een begeleidende rol. Hij moet teamleden stimuleren om vrijuit te spreken en open te
staan voor elkaar het is essentieel dat teamleden zelf conflicten kunnen oplossen, dan pas kan er
overgegaan w naar de volgende fase
Kenmerken:
• Rollen worden bepaald en afgebakend
• Er ontstaan onderlinge irritaties en conflicten
• Leden komen op voor hun eigen belangen
• Het ‘ik’-gevoel is sterker aanwezig dan het ‘wij’-gevoel
• De teamleider wordt bekritiseerd
• Grenzen worden uitgetest
• Er worden coalities gevormd om de eigen belangen te verdedigen
• Er groeit verzet tegen het uitvoeren van taken of tegen het leiderschap
• Er wordt onderlinge kritiek geuit
• Gebeurtenissen worden in kleine groepjes besproken.
• Er komt een einde aan de stormfase wanneer er een formele structuur en/of hiërarchie ontstaat
Voorbeeld storming: gesprekken voeren, andere begeleiders inlichten, grenzen stellen en bewaken, beseffen
dat het normaal is om grenzen af te tasten
Het is belangrijk om als nieuwe begeleider de afspraken goed te kennen, een mogelijke manier om dit
te weten te komen is door aan de cliënten zelf te vragen om de regels eens te zeggen, indien ze hier
over liegen of kantjes van af lopen, zal dit snel blijken en zullen ze consequenties ervan moeten dragen
Belangrijk om te verklaren waarom je afwijkt v/e bepaalde regel bv. vandaag is het zo, maar morgen
terug zo
Ruimte geven voor dialoog: leg eens uit wat je niet leuk vindt….
2.1.3. NORMING
= het team leert op een volwaardige manier samen te werken.
kritiek w niet meer als persoonlijke aanval gezien, maar als constructief en taakgericht
8
, teamleden staan open voor elkaars ideeën
team werkt gezamenlijk aan W&N
het team krijgt een eigen identiteit
het leven in groep bereikt een evenwicht
de teamleider kan het team meer autonomie geven waardoor het zelfstandig aan de slag kan
Kenmerken:
• Bewust van elkaar nodig hebben om resultaten te bereiken
• Bereid om van elkaar te leren
• Het werk wordt vlot afgehandeld
• Leden stellen meer vragen aan elkaar in plaats van te oordelen
• Talenten worden benut
• Er worden duidelijke afspraken gemaakt
• Procedures om met afwijkend gedrag om te gaan worden opgesteld
• Groepsbinding komt op gang
• Gevaar van groepsdenken treedt op
• Er ontstaat een ‘wij-gevoel’
• Leden beschouwen zichzelf als een groep
• Deze derde fase is voltooid als er in de groep duidelijke afspraken en normen vastgelegd zijn en er
cohesie is in de groep
Voorbeeld norming: Zaken tot stand laten komen samen met de bewoners/cliënten
2.1.4. PERFORMING
= het team functioneert als een eenheid. Alle teamleden weten perfect wat er van hen verwacht w en ze
werken gezamenlijk naar doelen toe.
het team is perfect in staat om zonder teamleider, zelfstandig en autonoom beslissingen te nemen
er is een goede sfeer in het team
conflicten kunnen op een goede manier opgelost worden
Kenmerken:
• Grote betrokkenheid onder elkaar
• Grote inzet voor doelen en taken
• Ontstaan van creatieve ideeën
• Zelfstandig werken
• Aanvaarding van normen, doelen en leiding
• Aanvaarding van individuele verschillen, zowel de sterktes als zwaktes
• Positieve benadering van conflicten
• Flexibiliteit bij het inspelen op veranderende vragen aan de groep
Voorbeeld performing: tegen een groep zeggen dat ze samen moeten uitzoeken wie welke taakjes doet in de
week, als de taken volbracht zijn, krijgen ze beloning bv. frietjes eten, naar de cinema gaan
2.1.5. ADJOURING
9
