Etiologische criminologie
H1: Inleidende bedenkingen (over criminologie & etiologie)
WAAR HOUDT DE ETIOLOGISCHE CRIMINOLOGIE ZICH MEE BEZIG?
- Wat ‘normaal’ is hangt af van tijd en ruimte → invloed op wat als deviant wordt gezien
- Centraal: Oorzaken van criminaliteit!
・Criminologie als wetenschap
↪ Etiologie was hier lang de grootste component binnen (nu niet meer)
・Sutherland: historisch belangrijke definitie (3 componenten)
1. De sociologische studie van het wetgevende proces
↪ Waarom hebben wij wetten, hoe ontstaan wetten,..
2. De sociologie van de criminaliteit (het breken van strafwetten of de sociale
psychologie van de regelovertreder)
↪ Hoe gaan we om met mensen die deze wetten overtreden
3. De sociologie van de straf en strafsystemen
“The term criminology, refers to all scholarly, scientific and professional knowledge
concerning (1) the explanation, (2) prevention, (3) control and (4) treatment of crime and
delinquency, offenders and victims, (5) including the measurement and (6) detection of
crime, (7) legislation and (8) the practice of criminal law, and law enforcement, judicial,
and correctional systems.”
↪ Etiologie is maar 1 component binnen de brede definitie wat criminologie inhoudt
- Criminologie is dus de wetenschap die zich bezig houdt met de bestudering van het
misdrijf, de dader, het slachtoffer en de maatschappelijke reacties daarop.
↪ Strafrechtelijke definitie: misdrijven zijn handelingen die door het strafrecht strafbaar zijn gesteld
CRIMINALITEIT DEFINIËREN: EEN HEET HANGIJZER
- Verschillende definities/duidingen die belangrijk zijn voor de definiëring van criminaliteit
(kennen!):
・Juristen en historici: tot stand komen en afschaffen van (straf)rechtelijke regels.
・Biologen en psychologen: genetische, moleculaire en psychologische achtergronden van
(individuele) daders. Stress en stresshormoonsysteem. Persoonlijkheid. Antisociaal gedrag.
・Sociologen en culturele antropologen: structurele condities in samenlevingen van
criminaliteit, het sociale klimaat en niveaus van criminaliteit in samenlevingen.
・Tegelijkertijd bestuderen sociologen en antropologen de maatschappelijke reactie op misdaad.
・(Straf)rechtjuristen: toepassing van (straf)rechtsregels (Code pénal)
・Penologen: De uitvoering van straffen (t.o.v. diegene die de strafwet heeft overtreden).
・Evolutionaire biologen, - psychologen (- criminologen): wijzen op adaptieve kenmerken
van conformiteit en stellen zich vragen over hoe niet-adaptieve kenmerken in stand
gehouden worden (bijproducten en maladaptaties)?
- Over definities is al veel inkt gevloeid, vele definities werden gegeven, steeds tussen uitersten:
・Normaal versus abnormaal.
↪ Goed & kwaad is bepaald door mensen
・Consensusvisie versus conflictvisie.
↪ Wordt bepaald door tijdskader & klimaat
↪ Hoe meer schade hoe meer reden tot consensus
1
,- Fishbeins onderscheid tussen crimineel gedrag en antisociaal gedrag
Crimineel gedrag Antisociaal gedrag
Is niet altijd offensief voor iedereen Wordt door de meeste individuen als offensief
gezien
Kan slachtofferloze misdrijven inhouden Omvat geen slachtofferloze delicten
Is steeds een inbreuk op een strafwet Is vaak maar niet altijd strafbaar onder de
strafwet
Kan adaptief & normaal zijn volgens Is niet normaal & wordt niet als adaptief
evolutiepsychologen gezien vanuit de evolutiepsychologie
- Etiologie houdt vaak vast aan wetenschappelijkrealisme (als filosofische stroming)
・De etiologie is immers geïnteresseerd in oorzaken van handelingen die een vorm van
regelovertreding inhouden
↪ Het is nodig dat er een gemeenschappelijke noemer gevonden wordt
・Hedendaagse etiologie hanteert vaak (straf)rechtelijke definities, hedendaags
prototype: de definitie van Per-Olof H. Wikström
1. Een handeling
2. die een overtreding inhoudt
3. van een wet (legaliteitsbeginsel-nullum crimen sine lege)
4. en waartegen een officiële maatschappelijke reactie volgt
↳ DUS: Criminaliteit = bijzondere vorm van morele regelovertreding (“moral rule breaking”)
↪ Opgelet met moralistische fout en naturalistische fout!
- Er zijn kritieken op een te enge strafrechtelijke definitie:
1. Wat is de essentie van de handeling?
2. Geografische en temporele verschillen (bv: heksenvervolging in de Middeleeuwen)
3. Schadelijk gedrag wordt niet altijd bestraft!
4. Strafrechtelijke definitie weerspiegelt niet de opvatting van alle burgers.
5. Wat met slachtofferloze criminaliteit?
↳ Maar: IS DAT NU ZO PROBLEMATISCH VOOR DE ETIOLOGIE?
Antwoord = NEEN. De kritiek is overroepen, hoewel juist vanuit historisch oogpunt!
- Verschillende soorten: Heterotypisch fenomeen
→ Schade ten aanzien van wie
→ Sommige misdrijven zijn schadelijk tov machtige
groepen en sommigen tov meer machteloze groepen
→ Mensen in hoge posities hebben meer macht bepaalde
delicten te plegen dan personen in lagere posities
→ De oorzaken zijn niet perse anders
2
,- Verschillende devianties (niet zo belangrijk):
・‘Core crimes’ (het traditionele werkdomein van de etiologische criminologie).
・‘Unrecognized blameworthy harms’ (sociaal schadelijk gedrag dat op grote schaal als
minder schadelijk worden aanzien, maar toch aanzienlijke gevolgen heeft).
・‘Public-only recognized harms’ (wat de publieke opinie als crimineel ziet).
・‘State-only recognized harms’ (wat enkel door de staat als regelovertredend wordt gezien,
zoals het indruisen tegen de regels in een dictatuur).
・‘Constructed crimes’ (zuivere sociale constructies).
・Constructed deviance’ (geconstrueerde regelovertreding waartegen wel een
sanctie staat, maar geen strafrechtelijke sancties).
・‘Repressive state crimes’ (repressieve misdrijven gepleegd door staten zoals
massamoord, genocide).
- Consensusperspectief.
・Durkheim: onderscheid tussen misdrijven die indruisen tegen basisbewustzijn (vrije
universeel en stabiel) versus hoger bewustzijn (minder universeel en stabiel)
- Conflictperspectief.
・Verzoeningspoging van R. Agnew:
・'Blameworthy harms, condemned by the public, sanctioned by the state.'
- Wanneer behoort nu een regelovertreding tot de ‘mala in se’ groep?
↪ Stel jezelf de vraag: wil je er slachtoffer van worden?
↪ Mala prohibita: is het nodig dat dit in het strafrecht staat?
- Criminaliteit als sociale constructie versus als ‘ontologische categorie van gedrag’?
↪ In technische zin een sociale constructie, maar… de handelingen zijn wel reëel omdat de
gevolgen reëel zijn (cf ‘Theorema van Thomas’-Engels: ‘Thomas Theorem’)
- Definitie van wetenschapsfilosoof Mario Bunge (1919-2019): klemtoon op mensenrechten!
⇒ “A criminal action may be defined as an action that, either deliberately or out of negligence,
causes harm, violates basic rights, or hinders the discharging of basic duties.”
↪ De ‘basic duties’ verschillen van samenleving tot samenleving
3
, ENKELE GROTE VRAAGSTUKKEN IN DE CRIMINOLOGIE
1. Spreidingsvraagstuk (= verdeling criminaliteit in demaatschappij)
↪ Waarom is criminaliteit verdeeld? > Er is altijd variatie in gedrag
- Het geografische spreidingsvraagstuk: hoe en waarom is misdaad geografisch verspreid
over de samenleving?
↪ Er zijn bepaalde hotspots (veel misdaad) & geografische grote ongelijkheid
- Het temporele spreidingsvraagstuk: hoe en waarom is misdaad door de tijd (uren, dagen,
maanden, jaren) verspreid over de maatschappij?
↪ Traditionele vormen van criminaliteit nemen af, vormen van internetcriminaliteit nemen toe
↪ Criminaliteit schommelt erg/is fluctuabel
- Het sociale spreidingsvraagstuk: hoe en waarom is misdaad sociaal (groepen, categorieën)
verspreid over de maatschappij?
↪ Er zijn bv. pieken van misdaad in de adolescentie
2. Etiologische of ontstaansvraagstuk (= oorzaken ontstaan en voortbestaan van
criminaliteit bij mensen)
↪ Waarom-vraag:
・Waarom plegen mensen, groepen, organisaties of overheden misdrijven? Of waarom
verzuimen mensen hulp te bieden (‘schuldig verzuim’?)
↕
・Waarom plegen mensen, groepen, organisaties of overheden net GEEN delicten?
⇒ Men kijkt met een totaal ander beeld tussen deze 2 vragen
3. Reactievraagstuk (= waarom worden gedragingen als criminaliteit ‘benoemd’)
- ‘Etiketteervraagstuk’/labelling/bestempeling/stigma = het reactievraagstuk
・Hoe en waarom reageren mensen, organisaties en instellingen op criminaliteit?
・Criminaliteit bestaat omdat anderen het als dusdanig benoemen. Wie wordt gelabeld?
'The usual suspects' of 'the correct suspects'?
- Wie bepaalt op grond van welke motieven de gedragingen die worden gecriminaliseerd?
4. Bestrijdingsvraagstuk (= ‘oplossingen’ om criminaliteit te bestrijden EN te voorkomen)
↪ Technische preventie, hoe gaan we om met de misdaad, hoe kunnen we preventie best
organiseren
- Hoe werkt het strafrechtelijke systeem en zijn onderdelen als politie, justitie, rechterlijke
macht en gevangeniswezen? - Rechtshandhaving
NIET ALLE RISICOFACTOREN EN BESCHERMINGSFACTOREN ZIJN
OORZAKEN
- 'While a good deal is know about the correlates of delinquency and crime, there is
surprisingly little agreement about the causes' (Farrington, 1988:75)
↪ Er wordt niet genoeg nagedacht wat de risicofactoren zijn
- 'Over the last forty years, criminology has not witnessed any major theoretical innovations'.
(LeBlanc, 1997:215)
↪ Er is veel onenigheid over de interpretatie van risicofactoren, het onbegrip in wat
causaliteit kan betekenen
4
