Inleiding tot de pedagogische wetenschappen -
Psychologie
module 1: terrein van de pedagogische wetenschappen
1a: terreinverkenning
etymol ogie → educatie heeft een andere betekenis gehad, dan de betekenis die we nu hebben
etymologie betekent = het bestuderen ban de herkomst van woorden uit een
andere taal
- educatie [opvoeding] {1650} < frans éducation < latijn educationem, 4e nv. van educatio
[idem], van educare (verl. deelw. educatum) [grootbrengen, opvoeden], van educere [naar
buiten brengen, oprichten, opvoeden], van ex [uit, omhoog] + ducere [leiden].
- pedagogie [opvoeding] {1495}. Grieks paidagōgíā ‘opvoeding’, afleiding van paidagōgós
‘opvoeder, leraar’, eerder al ‘slaaf die toezicht houdt op de kinderen en ze naar school
brengt’, gevormd uit paĩs (genitief paidós) ‘kind’ en agōgós ‘gids, brenger, leider’.
- agogie [optreden] {1490}, Latijn agere ‘handelen, doen, in beweging zetten’. Latijn agere is
verwant met Grieks ágein ‘drijven, leiden’.
rood → niet intentioneel iets aanleren.
bijvoorbeeld: als je een pwp presenteert en je
op een bepaald letter drukt, dan gebeurd er
iets met je pwp; dat leer je niet tijdens je
inleiding, maar eerder door "ongeluk"
oranje → leidt niet tot een getuigschrift of
diploma, soms wel sprake van een certificaat.
overlappen met elkaar
de pluraliteit van de (ped)agogiek
(ped)agogiek = integratieve wetenschap
integratieve wetenschap * zo veel als mogelijk gebruikt gemaakt van andere disciplines, namelijk:
psychologie, filosofie, sociologie. naast die drie hoofddisciplines, heeft de pedagogiek gebruikt
gemaakt van een aantal andere disciplines
● <bende luieriken bij elkaar= die waar mogelijk, waar nodig en zo veel als mogelijk inzichten
proberen te winnen van andere wetenschapsdisciplines zoals
○ psychologie
■ <leren=, <rijping=, <ontwikkeling=, en <motivatie=
■ leerpsychologie
● aard van het leren
● beïnvloedende factoren zoals aanleg en intelligentie
■ ontwikkelingspsychologie
● inzichten over de cognitieve ontwikkeling van kinderen en jongeren
● filosofie
○ wijsgerichte pedagogiek, opvoedingsfilosofie
○ reflectie over waarden
● sociologie
○ onderwijs als maatschappelijk instituut
,1
, ○ maatschappelijke verankering en consequenties m.b.t. opvoedingsprojecten bv.
kansenongelijkheid
meervoudigheid van (ped)agogiek (diachroon vs synchroon)
dia hroon * opeenvolgend in de tijd
c
synchroon * samenvallend in de tijd
Alles wat met educatiewetenschappen te maken zou kunnen hebben omvat 3 niveaus:
● (ped)a gogische wer kelijkheid: niveau van de prak tijk
→ praktijken die zich voordoen in gezinnen scholen, jeugdbeweging, ...
waar er sprake is van een vorm van educatie
○ Niveau van werkelijkheid waar d ingen gebeuren: thuis, op straat, … gebeurt er
iets wat m et educatie te maken zou kunnen hebben.
● (Ped)agogische theorieën: objecttheoreti sche ni veau
* uitspraak over wat er in de veelvoud aan pedagogische praktijken gebeurd.
○ theoretisch niveau van die discipline
■ Proberen om te a nalyseren en verklaren wat er in de werkelijkheid gebeurt
→ systematisch verzamelen van informatie om op een bepaald moment te
kunnen beschrijven (op een bep. moment of in sommige gevallen onder
bepaalde condities verklaren) wat er gebeurt in de werkelijkheid.
■ Theorieën → meervoud:
● We krijgen inleiding tot de psychologie van een bepaalde prof → zij
maakt een selectie van wat zij allemaal belangrijk acht van bestaande
theorieën om ons aan te leren.
● Idem met geschiedenis 3
● Theorieën groeien uit de analyse van de werkelijkheid
● Er is nooit, voor geen enkel verschijnsel, op pedagogisch niveau 1
verklaring.
● Wetenschapstheorie: metatheoretisch niveau
○ Theorievorming over en onderzoek naar opvoeding.
meervoudigheid
● Werkeli jkheid : praktijk van educatie (opvoeding, onderwijs, vorming, opleiding en
training…), beïnvloeding van werkelijkheid gericht op ontwikkeling, leerprocessen en
gedragsverandering; toch gebaseerd op theorie (evt. persoonlijk en niet getoetst, maar
opvattingen, regels, principes...)
● Ped. Theorie : verworven inzichten om (ped)agogische praktijk te veranderen; resulteert in
(ped)agogische theorieën die inzicht verschaffen in complexe relaties tussen handelingen en
educatie-effecten
● Wet. eorie : meta-theorieën (theorie over theorieën);
○ Relatie met praktijk? Moet wetenschap zich enkel bezighouden met feiten
(empirische discussie) of mag (moet?) ze ook uitspraken doen over wenselijkheden?;
Aard van de wetenschapstak…
○ Moet (ped)agogiek de opvoedingswerkelijkheid verhelderen, verklaren, voorspellen,
veranderen? Welke methoden gebruiken?
pedagogische verscheidenheid
● Pedagogische theorie:
○ én wetenschap van opvoeding?
○ én dienstbaar voor opvoeding?
● Pedagogische verantwoordelijkheid
○ beschrijven wat er in opvoeding gebeurt
2
, ○ ook opvoeding ‘optimaliseren’
dienstbaarheid
● • Verschillende opvattingen
○ wat ‘opvoeding’ is en zou moeten zijn
○ wetenschappelijkheid van pedagogische theorie
● Verschillende wetenschapsopvattingen
● Verschillende visies op educatie
● 3 verschillende tradities >>>
○ (ondertussen meer dan drie)
→ 3 traditionele stromingen
- geesteswetenschappelijke pedagogiek, empirisch-analytisch pedagogiek,
kritisch-emancipatorische pedagogiek
- ondertussen meer: bv. cultuurhistorische school, taalanalytische pedagogiek, Franse
school, Pragmatische pedagogiek, …
dienstbaarheid: opvattingen
● empiri sch-anal ytis che theori eën
→ zijn geïnteresseerd in het beschrijven en verbanden
detecteren
○ Waarheid
○ ‘Wetenschap streeft naar ware kennis’
■ objectieve kennis
■ werkelijkheid weergeven zoals werkelijkheid is
○ Descriptieve opvoedingswetenschap:
■ Zuiver beschrijven wat opvoeding feitelijk is → nadruk op
causale wetmatigheden
■ Niet wat mensen moeten doen
■ → hoogstens wat mensen doen, in welke omstandigheden en wat de gevolgen
zijn
● ←→normatieve pedagogische theorievorming
● ←→praktische pedagogische experimenten
● Zuivere objectieve beschrijving
werkelijkheid beschrijven a.d.h.v. metingen en ervaringen bv. motivatie op een vrijdagnamiddag om
naar de les te gaan/ te luisteren vergelijken met de motivatie op een maandagnamiddag (voor
hetzelfde vak)
* alle metingen samennemen in de hoop de werkelijkheid zoals ze is te kunnen beschrijven.
* zeer beschrijvend, niets veranderen of wijzigen.
=meten
● handelingsgerichte
○ Bruikbaarheid
○ Spanningsveld empirische opvoedingswetenschap versus normatieve en praktische
pedagogiek
○ Handelingstheorie:
■ Integratie elementen empirische opvoedingswetenschap
■ Naast informeren ook en vooral adviseren
■ Meedenken met de praktijk en bruikbare kennis aanreiken
○ Bruikbare kennis:
■ Niet toepassen van ‘zuiver wetenschappelijke’ inzichten
■ Verworven door het inbouwen van wetenschappelijk onderzoek in de
praktijk zelf
● →Onderzoeker denkt mee met opvoeder in de praktijk
● → Vnl. optimalisatiepogingen
3