Sociologie van de stad: Stad en stedelijkheid
Les 1
à Literatuuropdracht en syllabus!
Voorkeur naar: stadsleven: een visie op de metropool van de toekomst
Wat roept het woord STAD bij jullie op?
- Weinig privacy
- Drukte
- …
Mondialisering is verstedelijking
- Meerderheid van bevolking woont in steden
- Naar 80% midden 21ste eeuw
Wat is een stad?
- Hoogbouw?
• En Brugge dan?
- Historisch centrum?
• En Amerikaanse steden? Dubai?
Er zijn ontelbare definities, 3 kernelementen komen terug in elke definitie
- Een stad is een plaats waar veel mensen wonen
- Op een beperkte opp
- Met een grote dichtheid/ densiteit
à : aantal inwoners/km2
Een stad heeft veel functies
Een aantal functies zijn evident
- Een plek waar mensen wonen
- Economische functie: plek waar veel mensen werken (ook van buiten de stad)
• Waar een belangrijk deel van bruto nationaal product wordt geproduceerd
• Ook de winkels deel van de economische functie
- Bestuurlijke functie: ze huisvesten ‘de instellingen’, zoals het parlement, de regering, ...
- Culturele functie:
• (Cultuur-) historische binnensteden, met stedenbouwkundig erfgoed, musea,
operahuizen, theaters, ...
- Sociale functie:
• Mensen ontmoeten er elkaar, op straten en pleinen, in parken en op café
• Uitgebreide netwerk aan sociale voorzieningen
- Centrumfunctie, voor de bewoners én de economie uit de rand
Steden zijn ook
- Vrijplaatsen, voor denkers, politieke activisten, onderzoekers, ...
• Door interactie & confrontatie van ideeën bieden steden meer vrijheid & creativiteit
- Toevluchtsoorden
• Naast vrijheid vindt men er (meer) anonimiteit
à Wie in sociale problemen zit, zoekt vaak de stad op
- Aankomstplaatsen in de nieuwe wereld voor wie migreert: wijken van aankomst
- Emancipatiemachines, waar mensen opklimmen op de sociale ladder
- Steden vervullen vele functies tegelijk
• Juist die interactie met veel mensen op een beperkte oppervlakte maakt de stad
• Vanuit die interactie ontstaan vormen van stedelijkheid
,In de stad vind je bijna alles
- Steden vervullen vele functies, zo niet alle tegelijk
- Die interactie maakt veel huizen en mensen op een beperkte opp tot een stad
- Vanuit die interactie ontstaat vormen van stedelijkheid
Wat is stedelijkheid?
- Een stad is meer dan haar gebouwen en haar historisch centrum
- Ontstaan vormen van stedelijkheid
• Door de aard van bebouwing en inrichting van openbare ruimte (fysieke stad)
• En door manieren waarop mensen met die ruimte omgaan en met elkaar leven
- Ontstaan vormen van stadscultuur
- Stedelingen ontwikkelen en verwerven een vorm van stedelijkheid
à Die stedelijkheid is moeilijk definieerbaar
Witboek: stedelijkheid is een kwaliteit en een houding die openstaat voor de veelheid aan ervaringen en
ontmoetingen met anderen, vrijheid om eigen levensstijlen te ontwikkelen
Diversiteit en etnisch-culturele diversiteit zijn kenmerken van de geglobaliseerde stad in 21ste eeuw
Stedelijkheid overschrijdt de grenzen van de stad
Vandaag verwijst stedelijkheid niet meer naar de stadscultuur of grenzen van de administratieve stad
- Stedelijkheid niet langer gebonden aan het historische stadshart, noch aan openbare ruimte
- Vele stadsbewoners en (huidige) stadsgebruikers wonen vandaag in de groene rand rond de stad
à Hebben wel een stedelijke levensstijl behouden
- Zij gebruiken de stad & genieten van grootstedelijke functies (werken, studeren, uitgaan)
à Maar leven toch buiten stad
- De stad is een onderdeel van een stadsregio of stadsgewest én van een stedelijk netwerk
à Zie Witboek: idee van de rasterstad
Stadslucht maakt vrij
- Historisch, in feodale samenleving
• Vrijheid en burgerschap binnen de stadsmuren
• Hanzasteden
- Als broedplaatsen voor verandering in een samenleving
- Stad roept ook weerstand op
• Stad als ‘oord des verderfs’: arbeiders, vreemdelingen, criminaliteit, …
• Zeker het conservatieve Vlaanderen worstelt met haar steden
,Vlaanderen worstelt met zijn steden
Vlaanderen kent een traditie van anti-stedelijkheid
- De baksteen in de maag van vele Vlamingen gedijt vaak het beste in het te verkavelen veld
- Voor een deel van Vlaamse middenklasse betekende maatschappelijk succes een
nieuwbouwwoning rond de stad of verder
- Nefast voor Vlaanderen én voor onze steden
à Verkaveling na verkaveling verdween de open ruimte en groeide de automobiliteit
- 1950-2000: selectieve (witte) stadsvlucht van de middenklasse
• Bevolkingsdaling van de steden
• Verarming van de bevolking
Steden groeien opnieuw in 21ste eeuw
We zien een historische kentering in grootste Vlaamse steden
à 3 factoren verklaren de plotse ommekeer in stedelijke bevolkingscijfers:
- De stad voor jongeren en jonge gezinnen opnieuw iets aantrekkelijker als woonplek
- Toename van de migratie àzie les superdiversiteit
- Steden krijgen opnieuw een geboorte- overschot, opmerkelijk in tijden van vergrijzing
• Verjonging én verkleuring van onze steden
• Groeiend aantal kinderen in de Vlaamse steden groeit op in gezinnen met een andere
etnische afkomst
------ nog even slides 36 – 38 bekijken in video les
Waarom groei de bevolking in Antwerpen?
3 componenten
- Natuurlijke groei
- Binnenlandse groei
- Internationale groei
Gevolg: een radicale verjongingskuur van de steden
- Vergroening (meer geboorten)
- Verkleuring (superdiversiteit)
- Verkleurende armoede
Ondanks de bevolkingstoename blijft stadsvlucht van de witte middenklasse
- Achter de stijging aantal inwoners gaat een complexer verhaal schuil
- Men zet meer inwoners op één lijn met einde van stadsvlucht
- Groepen die naar de stad komen, hebben een zwakker inkomensprofiel dan diegenen die de stad
verlaten
• Bij diegenen die zich in de stad vestigen, zijn jongeren, lagere inkomensgroepen én
nieuwkomers oververtegenwoordigd
• Bij wie de stad verlaat, blijven jonge middenklassengezinnen oververtegenwoordigd
, Mechanismen achter stadsvlucht
- Surburbia trekt aan, stad stoot af
- Stad is fysiek & psychisch 'vol'
- Zoeken naar groen & ruimte voor kinderen
- ‘Veilig’ verkeer buiten de stad?
- Onveiligheidsdiscours’ – dat heel vaak tot jongeren- én stadscriminaliteit
- Stad = migratie
• De stad van de 21ste eeuw = stad in diversiteit, met haar kansen en met haar spanningen
• Die diversiteit voedt ten dele ‘witte stadsvlucht’, die daardoor paradoxaal genoeg de
toename van de diversiteit in de stad verder versnelt
- Deze krachten werken samen tegen de aantrekkingskracht van de stad en zorgen voor een
blijvende suburbanisatie
• Met een sociale uitsortering => groeiende ruimtelijkev ongelijkheid (les gentrificatie)
