YAM
Fysische geografie 1 – weer en klimaat
Inhoudsopgave
1 BASISBEGRIPPEN WEER EN KLIMAAT ................................................................................................................................................................... 3
1.1 WEER EN KLIMAAT.................................................................................................................................................................................................. 3
1.2 DE STUDIE VAN WEER EN KLIMAAT ........................................................................................................................................................................ 3
2 DE ATMOSFEER .................................................................................................................................................................................................... 5
2.1 EEN GELAAGDE GASLAAG ....................................................................................................................................................................................... 5
2.2 INDELING VAN DE AARDSE ATMOSFEER................................................................................................................................................................. 5
3 PROBLEMEN IN DE ATMOSFEER ........................................................................................................................................................................... 9
3.1 GEOBSERVEERDE VERANDERINGEN ....................................................................................................................................................................... 9
3.2 OORZAKEN VAN DE OPWARMING VAN DE AARDE................................................................................................................................................. 9
3.3 KLIMAATVERNADERING IN DE TOEKOMST ........................................................................................................................................................... 11
3.4 KLIMAATBELEID .................................................................................................................................................................................................... 12
3.5 HET GAT IN DE OZONLAAG ................................................................................................................................................................................... 13
4 TEMPERATUUR .................................................................................................................................................................................................. 14
4.1 DE TEMPERATUUR, OBJECTIEF GEMETEN EN VOORGESTELD .............................................................................................................................. 14
4.2 VERWERKING VAN TEMPERATUURGEGEVENS ..................................................................................................................................................... 14
4.3 TEMPERATUURBEGRIPPEN ................................................................................................................................................................................... 14
4.4 JAARISOTHERMENKAART...................................................................................................................................................................................... 15
4.5 ENERGIEBALANS VAN DE AARDE .......................................................................................................................................................................... 15
4.6 FACTOREN DIE DE TEMPERATUURSVERDELING OP AARDE BEPALEN .................................................................................................................. 16
5 LUCHTVOCHTIGHEID, WOLKEN EN NEERSLAG .................................................................................................................................................... 20
5.1 DE LUCHT BEVAT WATERDAMP IN WISSELENDE HOEVEELHEID .......................................................................................................................... 20
5.2 VOCHTIGHEIDSGRAAD METEN ............................................................................................................................................................................. 20
5.3 ATMOSFERISCHE STABILITEIT ............................................................................................................................................................................... 20
5.4 WOLKEN ................................................................................................................................................................................................................ 21
5.5 NEERSLAG ............................................................................................................................................................................................................. 25
5.6 NEERSLAGVERDELING OVER DE WERELD ............................................................................................................................................................. 26
6 LUCHTDRUK EN WINDEN ................................................................................................................................................................................... 28
6.1 DRUK EN WINDEN, GEMETEN EN VOORGESTELD ................................................................................................................................................ 28
6.2 WINDEN ZIJN NIET ALLEEN HET GEVOLG VAN DRUKVERSCHILLEN ...................................................................................................................... 28
6.3 DRUK- EN WINDVERDELING OVER DE WERELD .................................................................................................................................................... 30
6.4 DE ALGEMENE LUCHTCIRCULATIE, COMPLEXER DAN VERWACHT ....................................................................................................................... 30
6.5 PLAATSELIJKE WINDEN MET EEN EIGEN NAAM.................................................................................................................................................... 31
6.6 MOESSONCIRCULATIE ........................................................................................................................................................................................... 31
7 DE WEERKAART ................................................................................................................................................................................................. 33
7.1 METEN VAN DE TOESTAND VAN DE ATMOSFEER ................................................................................................................................................. 33
7.2 DE WEERKAART LEZEN .......................................................................................................................................................................................... 34
7.3 VOORSPELLER AAN HET WERK ............................................................................................................................................................................. 35
1
,YAM
7.4 LUCHTSOORTEN .................................................................................................................................................................................................... 35
7.5 ONS WEER WORDT BEÏVLOED DOOR DRUKKERNEN ............................................................................................................................................ 36
7.6 HET WEER VOORSPELLEN ..................................................................................................................................................................................... 38
8 KLIMAAT EN VEGETATIE IN DE WERELD ............................................................................................................................................................. 40
8.1 VAN WEER NAAR KLIMAAT ................................................................................................................................................................................... 40
8.2 KLIMAAT EN VEGETATIE ....................................................................................................................................................................................... 40
8.3 KLIMAATZONES IN DE WERELD EN IN EUROPA .................................................................................................................................................... 43
8.4 TROPISCHE STORMEN ........................................................................................................................................................................................... 45
2
,YAM
1 BASISBEGRIPPEN WEER EN KLIMAAT
1.1 WEER EN KLIMAAT
Weer = de toestand van de atmosfeer op een bepaalde plaats en op een bepaald moment.
Het weer heeft grote invloed op het gedrag van de mens: o.a. door…
- Het gevaar dat bepaalde weersomstandigheden kunnen veroorzaken
- Landbouw en zeevaart moeten hier ook mee rekening houden, want de levensomstandigheden kunnen
plots veranderen.
- Belangrijke elementen: wind, neerslag en temperatuur.
Klimaat = de gemiddelde toestand van het weer, berekend over een langere periode.
- Meestal een periode van 30 jaar om het klimaat vast te stellen, adhv: wind, neerslag, temperatuur,
vochtigheid en bewolkingsgraad.
- Klimaat w weerspiegeld in de vegetatie van het landschap
- Klimaatverschillen id wereld w bepaald door een aantal klimaatfactoren:
1. Breedteligging: hoe dichter bij de evenaar (lage breedte), des te warmer, omdat de zonnestralen
meer loodrecht invallen en een kortere weg door de dampkring hoeven af te leggen.
2. De ligging bij of op grote afstand van de zee: de zee heeft een matigende invloed op het klimaat. In
de zomer geeft het verkoeling, in de winter verwarming. Bij de zee kunnen frontale regens ontstaan.
3. Hoogteligging: hoe hoger, hoe kouder. In de buurt van bergen kunnen stuwingsregens ontstaan.
4. Wind- en zeestromen: moessons1, passaten2 en zeestromen kunnen warmte of koude en vochtige
of droge lucht van elders aanvoeren, dit kan klimaat in een gebied sterk beïnvloeden.
5. Reliëf: gebieden kunnen beschut worden door gebergtes tegen koude of warme winden.
1.2 DE STUDIE VAN WEER EN KLIMAAT
HET WEER
Meteorologie (weerkunde): studie van de verschijnselen in de atmosfeer. De belangrijkste
onderzoeksdomeinen zijn de factoren die het weer bepalen: luchttemperatuur, luchtdruk,
vochtigheidsgraad, bewolking, neerslag, windsterkte en windrichting. Ook verschillende processen die zich
afspelen in de atmosfeer w bestudeerd: elektromagnetische verschijnselen in de lucht (bliksem, poollicht...);
optische verschijnselen (regenboog, halo’s…), akoestische verschijnselen en interactie van de atmosfeer met
kosmische straling.
KMI of Koninklijk Meteorologisch Instituut van België: houdt ononderbroken waarnemingen bij om inzicht
te krijgen in de meteorologie en de veranderingen hierin. Het KMI werd in 1833 opgericht en ingericht als
sterrenwacht. Op 31 juli 1913 werd de meteorologische dienst van de Koninklijke sterrenwacht een
autonoom nationaal wetenschappelijk instituut: het Koninklijk Meteorologisch Instituut van België.
Meteo Wing van de luchtmacht houdt zich ook bezig met meteorologie als publieke dienst. Dit is een
operationele steuneenheid die deel uitmaakt van de Luchtcomponent. Hun belangrijkste opdracht is om de
militaire oefeningen en operaties in binnen-en buitenland te ondersteunen. Deze stuurt ook
waarschuwingsberichten voor potentieel gevaarlijke fenomenen zoals zware neerslag, hevige winden of
brandgevaar. Verder is men gespecialiseerd in het voorspellen van de staat van de Belgische wegen tijdens
zwaar winterweer (hulpmiddel voor regionale ruim-en strooidiensten).
1De moesson is de periodieke wind in tropische gebieden die een halfjaar lang uit een bepaalde richting waait om dan ongeveer 180°
van richting te veranderen. Deze overgang tussen deze moessons is de kentering.
2 De passaat is een zeer bestendige oostelijke wind die het hele jaar waait tussen de subtropische hogedrukgebieden en de intertropische
convergentiezone met lage druk. Op noorderbreedte wordt deze de noordoostpassaat genoemd en op zuiderbreedte de zuidoostpassaat
naar de meest voorkomende windrichting
3
, YAM
De meteorologische dienst van Belgocontrol op de luchthaven van Zaventem heeft als hoofdopdracht om
meteorologische inlichtingen te verschaffen voor de luchtvaart. Men richt zich op de luchtverkeersleiding, in
de controletoren, de en-route en de nadering, en tot alle luchtstroomgebruikers (internationale luchtvaart,
General Aviation, zweefvliegers en ballonvaarders). Ze heeft ook een belangrijke internationale rol: het is een
van de drie beheerders van een Europese centrale database met meteorologische gegevens.
De WMO of Wereld Meteorologische Organisatie (internationaal) is de overkoepelende gespecialiseerde
meteorologische organisatie van de Verenigde Naties op gebied van weer, klimaat en water, opgericht in
1950. Weersverwachtingen zijn gebaseerd op waarnemingen van heel de wereld. Eén van de belangrijkste
taken is het in stand houden van een mondiaal waarnemingsnetwerk.
Instrumenten
Meteorologische waarnemingen kunnen met of zonder instrumenten w verricht.
- Thermometer: temperatuur
- Barometer: luchtdruk
- Psychrometer: luchtvochtigheid
- Hygrometer: relatieve vochtigheid
- Windmeter of anemometer: windsnelheid
- Pluviometer: neerslag
- Zonneschrijver: zonlicht
HET KLIMAAT
Klimatologie is de wetenschap die zich bezighoudt met de beschrijving en de verklaring van
klimaatkenmerken. Hierbij richt men zich op het klimaat van een bepaalde plaats, op vergelijkingen tussen
klimaten op verschillende plaatsen en het bestuderen van klimaatveranderingen.
Belangrijke termen:
- Temperatuur: vorst, dagtemperatuur, maandtemperatuur, jaartemperatuur, gemiddelde temperatuur,
temperatuurschommeling, isotherm
- Neerslag: neerslagvormen, maandelijkse neerslagsom, jaarneerslag, gemiddelde neerslag, isohyeet
- Luchtdruk: isobaar
- Wind: windrichting, windsnelheid, windroos
- Klimatogram
4
