Recht - 2021
Praktisch burgerlijk recht
Hoofdstuk 1: Algemene inleiding
1 Verantwoording
▪ Recht is een zaak van alle burgers
▪ Iedereen wordt met recht geconfronteerd
▪ Recht ≠ moraal
▪ Recht ≠ godsdienstige regels
VOORBEELDEN UIT HET DAGELIJKS LEVEN:
∙ Wie “geflitst” wordt wegens overdreven snelheid, kan strafrechtelijk vervolgd worden omdat een
inbreuk gepleegd werd op de verkeerswetgeving
Godsdienst Moraal Recht
Opgelegd door: God/opperwezen Jezelf/gemeenschap Overheid
Afdwingbaar? Niet afdwingbaar: Niet-naleving: Afdwingbaar:
- Geen sanctie - gesanctioneerd door - sanctie
slecht geweten
Innerlijk/uiterlijk Innerlijke & uiterlijke Innerlijk Uiterlijk
gedraging
a) Moraal
- Beheersen bedrijvigheid van individuele mens
- Sommige zowel juridisch als moreel: niet doden, niet stelen
- Conflicten tussen wet en morele normen:
∙ abortuswet,
∙ euthanasiewet,
∙ belastingwet.
- Morele begrippen:
∙ goede zeden,
∙ goede trouw.
b) Godsdienstige regels
- Geloof treft innerlijk als uiterlijke gedraging
- Religie beïnvloedt het recht:
∙ zondag wekelijkse rustdag
∙ vele betaalde feestdagen zijn christelijke-kerkelijke feestdagen; Kerstdag
- Recht is neutraal tegenover geloofsaangelegenheden
1
, Recht - 2021
2 Het begrip recht
▪ Een geheel van algemeen geldende normatieve regels
∙ Verbodsbepaling – gebodsbepaling – normen die toelating bevatten – organieke regels
∙ Dwingend recht – aanvullend recht
∙ Algemene normen – individuele normen
▪ Normen die ordening van het maatschappelijke leven beogen
▪ Door staat opgelegde of ontvangen en bekrachtigde normen
▪ Afdwingbare normen
2.1 Algemeen
- Het begrip ‘recht’ is moeilijk te definiëren
- Recht in ‘subjectieve’ zin heeft andere betekenis:
∙ Het woord duidt dan op een bevoegdheid die een rechtssubject in een objectieve
rechtsregel vindt in de zin van “Ik heb het recht om…”
∙ Geheel van aanspraken die persoon tegenover een ander laat gelden en waaruit voor die
ander plichten ontstaan
VOORBEELDEN SUBJECTIEVE RECHTEN:
Subjectieve rechten zijn onder meer het recht om te trouwen, om eigenaar te zijn van een
bromfiets, om een schadevergoeding te vorderen omdat er iemand tegen je wagen gereden is….
- Het ‘objectief’ recht:
∙ Een geheel van algemeen geldende normatieve regels, opgelegd of ontvangen en
bekrachtigd door staat, waarvan naleving afdwingbaar is, en die de ordening van het
maatschappelijke leven beogen.
2.2 Een geheel van algemeen geldende normatieve regels
- Het recht: een geheel van regels
- Merendeel van normen: gedragsregels
2
, Recht - 2021
2.2.1 Verbods-, gebods-, toelatings- en organieke regels
Regels kunnen bevelen, verbieden, of laten een handelwijze toe.
a) Gebodsbepaling of verbodsbepaling
- Je moet (gebod)
- Je mag niet (verbod)
VOORBEELD GEBODSBEPALING
Belastingen betalen
Jaarlijkse aangifte betalen
VOORBEELD VERBODSBEPALING
Diefstal
Moord
Verkrachting
b) Normen die toelating bevatten
- Je mag
- Het geven van zo’n toelating houdt dan impliciet voor de anderen het verbod in om de
uitoefening van deze bevoegdheid te beperken.
VOORBEELD:
Eigendomsrecht
Vergunningen
c) Organieke regels
- Het zijn regels die iets organiseren, zoals het aantal volksvertegenwoordigers en senatoren,
de soorten rechtbanken die worden opgericht
Normen die toelating
Verbodsbepaling Gebodsbepaling Organieke regels
bevatten
∙ Je mag niet ∙ Je moet ∙ Je mag ∙ Organiseren iets
∙ Belastingen
∙ Diefstal, moord, ∙ Eigendomsrechten, ∙ Straatregels,
betalen, jaarlijkse
verkrachting vergunningen koning
aangifte
2.2.2 Aanvullend of dwingend recht
Voor zowel gebiedende, verbiedende, toelatende als organieke regels is het van belang te weten of je
deze regels moet naleven of ervan mag afwijken. Een onderscheid moet dus gemaakt worden tussen
regels van aanvullend en van dwingend recht.
3
, Recht - 2021
2.2.2.1 Dwingende recht
- Moeten nageleefd worden door elke rechtssubject
- Wetgever laat hen geen keuze
- Bij niet-naleving: sanctie
- Deze regels zijn van dwingend recht
VOORBEELD DWINGEND RECHT:
Echtgenoten zijn jegens elkaar tot samenwoning verplicht, ze zijn elkaar getrouwheid, hulp en
bijstand verschuldigd
Binnen het dwingend recht is er een verdere opdeling:
a) Openbare zeden
b) Goede zeden
c) Zwakkere personen beschermen
4
, Recht - 2021
a) Openbare orde
- Raken de essentiële belangen van staat of van gemeenschap
- Fundamenteel voor onze samenleving
- Overtredingen sanctioneren → voor het algemeen belang
VOORBEELD OPENBARE ORDE:
Je kunt geen arbeidsovereenkomst sluiten waarin je belooft tot aan je dood bij dezelfde werkgever te
blijven omdat dit in strijd is met een fundamenteel beginsel uit ons recht, namelijk de vrijheid van een
persoon.
b) Goede zeden
- Fundamentele principes van een in een bepaalde maatschappij algemeen aanvaarde moraal
- Geen afwijkende overeenkomsten sluiten
VOORBEELD GOEDE ZEDEN:
Prostitutie, huurmoordenaar, wildplassen, openbaar dronkenschap
c) Ter bescherming van de zwakken
- Rechtsregels: moeten nageleefd worden
- Sanctionering hangt af van de vraag of de beschermde persoon de nietigheid vraagt
- Als beschermd persoon niet om sanctionering vraagt, zal rechter de overtreding niet sanctioneren
VOORBEELD TER BESCHERMING VAN DE ZWAKKEN:
Minderjarigen, onbekwaam verklaarde geesteszieken, consument, huurders, arbeiders,…
Dwingend recht
Openbare orde Goede zeden Ter bescherming van de zwakken
Afdwingbaar? ✔ ✔ ✔
Altijd Altijd Ja, tenzij beschermde geen sanctionering
Sanctionering?
vraagt
2.2.2.2 Aanvullend recht
- Regels gelden enkel voor zover zij geen andere regeling getroffen hebben
- Vullen overeenkomst van partijen aan als deze hier niets over bepaald hebben
- Je hebt keuze om aanvullende bepalingen van wet te volgen of afwijkende overeenkomst
sluiten
VOORBEELD AANVULLEND RECHT:
Indien bij het aangaan van de koop niets daaromtrent bedongen is, moet de koper
betalen op de plaats en op het tijdstip voor de levering bepaald.
5
, Recht - 2021
2.2.3 Algemene of individuele normen
- Algemene normen: gelden voor alle rechtssubjecten
Bv. huurders; de woninghuurwet
Bv. koning in functie kan nooit in een rechtszaak betrokken worden
- Individuele normen: weinig individuele normen die betrekking hebben op bepaald rechtssubject
2.3 Door de staat opgelegde of ontvangen en bekrachtigde normen
- Het recht vormt normenstelsel van staat
- Staat kan omschreven worden als een entiteit die beschikt over bevolking, grondgebied en
regering die gezag uitoefent en die soeverein afhankelijk is.
- Staat soeverein = het recht geldt boven elk ander normenstelsel
2.3.1 Overheid
- Recht opgelegd door staat
↓
merendeel van rechtsregels uitgevaardigd door overheid
2.3.2 Gewoonte
- Normen ontstaan door toedoen van rechtssubjecten zelf
- Om van gewoonte te spreken, twee elementen aanwezig:
een herhaaldelijke gedraging,
een door de overheid erkende of opgelegde sanctie.
2.3.3 Rechtsspraak
- Rechtsregels gecreëerd door rechtsspraak
↓
doordat de rechterlijke macht op haar terrein een deel van de openbare macht uitoefent
2.4 Afdwingbare normen
- Rechtsregels: hebben tot doel een bepaald gedrag af te dwingen
∙ Meestal: rechtsregels nageleefd
∙ Noodzakelijk voor overheid: systeem van afdwingbaarheid opstellen
Gevolg bij niet-naleving: worden door de overheid gedwongen om deze alsnog na te leven
6
, Recht - 2021
2.5 Normen die de ordening van het maatschappelijke leven beogen
- De ordening van het maatschappelijke leven: gaat over menselijk bedrag
- De mens is in individueel & sociaal wezen
2.6 Casus 1
In het interne reglement van een voetbalvereniging staat dat je wordt uitgesloten als je in een bepaald
seizoen twee of meerdere keren niet naar de training komt zonder te verwittigen. Is dit een voorbeeld
van een rechtsregel? Waarom (niet)? Pas de kenmerken van het objectief recht hierop toe (indien
mogelijk).
▪ Regel/norm
▪ Regel binnen een voetbalclub → geen rechtsregel
▪ Niet maatschappelijk/niet overheid/niet afdwingbaar
7
, Recht - 2021
Hoofdstuk 2: Indeling van het recht
Algemeen
▪ Grote verscheidenheid van regels
▪ Elke rechtstak → eigen principes, bv. verschillende soorten rechtbanken
1 Privaatrecht – publiekrecht
A. Publiekrecht
- Algemeen (=publiek) belang
- Regelt inrichtingen, organisatie en werking van de staat
- Dwingend recht
B. Privaatrecht
- Private belangen
- Aanvullend recht
- Tussen burgers onderling
1.1 Het publiekrecht
Tot het publiekrecht behoren:
1. Grondwettelijke recht
2. Administratief recht
3. Strafrecht
4. Sociale zekerheidsrecht
5. Fiscaal recht
1.1.1 Grondwettelijk recht = constitutioneel recht
- Omvat regels die vestiging, structuur en uitoefening van soevereine gezag betreffen
- Regelt inrichting van staatsmachten, hun onderlinge verhouding en de grondrechten die aan
burgers zijn toegekend.
- Bestaat uit 3 machten:
wetgevende macht
uitvoerende macht
rechterlijke macht
8
, Recht - 2021
1.1.2 Administratief recht = bestuursrecht
- Omvat regels betreffende inrichting en werking van organen van uitvoerende macht (de
regering, de ambtenaren)
- Principes → in het grondwettelijke recht neergelegd
- Bepaalt hoe staat en zijn onderverdelingen functioneren (provincies, gemeentes, openbare
instellingen)
- Administratieve rechtbank = Raad van State
Deelmateries administratief recht:
onteigening milieurecht
ruimtelijke ordening energierecht
stedenbouw recht op natuurbehoud
ambtenarenrecht mediarecht
onderwijsrecht
1.1.3 Strafrecht
Bestaat uit 2 takken:
1. Materiële strafrecht
2. Formele strafrecht
Materiële strafrecht: beschrijft de strafbare feiten (=misdrijven) en de eraan verbonden straffen.
Materiële strafrecht
Afhankelijk van de zwaarte van het strafbaar feit onderscheidt het Belgisch Strafwetboek 3
soorten misdrijven:
Misdrijf: Rechtbank: Straf:
- Gevangenisstraf 1 tot 7 dagen
- Werkstraf van 20 tot 45 uren
1 Overtredingen Politiestraf - Geldboete van ten minste 1 EUR en ten hoogste
25 EUR
- Gevangenisstraf van ten minste 8 dagen en ten
hoogste 40 jaar
2 Wanbedrijven Correctionele straf - Werkstraf van meer dan 45 uren en ten hoogste
300 uren
- Geldboete van ten minste 26 EUR
- Opsluiting of hechtenis (= voor politieke
misdrijven)
3 Misdaden Criminele straffen - Levenslang of tijdelijk, maar ten minste 5 jaar en
niet langer dan 40 jaar
- Geldboete van ten minste 26 EUR
▪ Straffen & strafbare feiten opgesomd in Strafwetboek
9
