Doelstellingen
Thema 1
Je kent de belangrijkste vertaal- en tolkvormen en kunt die herkennen en benoemen
Vertaalvormen:
- Financiële vertaling – economische vertaling
- Juridische vertaling: vertaling van teksten die met een juridisch onderwerp te maken hebben
en juridische terminologie omvatten
Voorbeelden: wetten, arbeidscontracten, testamenten, geboorteaktes, diploma’s, patenten…
- Beëdigd vertaling: vertaling van een brontekst met een juridische en/of officiële status die
wordt gebruikt voor officiële doeleinden en die wordt gemaakt door een beëdigd vertaler en
voorzien is van een handtekening en een stempel van die vertaler en een verklaring van een
eensluidendheid
- Medische vertaling: vertaling van teksten die betrekking hebben tot de geneeskunde
Voorbeelden: bijsluiter, handleiding voor medische apparatuur…
- Technische vertaling: vertaling van teksten over techniek, technologie en wetenschap
Voorbeelden: handleiding, wetenschappelijke artikels, patenten…
Behoren allemaal tot de gespecialiseerde vertalingen: vertaler geeft domeinkennis nodig
- Literaire vertaling: een vertaalvorm die het midden houdt tussen gespecialiseerde vertaling
en algemene vertaling. Een literair vertaler hoeft in principe niet gespecialiseerd te zijn in een
specifiek domein, maar dient zich soms in te lezen in een bepaald domein; als de brontekst
domein specifiek woordenschat bevat. Deze vertaalvorm refereert niet echt aan het
thematisch domein maar aan publicatiegenre
Voorbeelden: proza, poëzie, toneelstukken, essays, kinderen jeugdliteratuur, non-
fictieboeken, ...
- Audiovisuele vertaling: mix van communicatiekanalen waar BT en DT op steunen
- Boventiteling
Voorbeelden: theater, opera…
- Ondertiteling: bekendste vorm van audiovisuele vertaling, 2 vormen: intra linguale (in
dezelfde taal als de spreker) en inter linguale ondertiteling (in een andere taal van de
spreker)
Ondertiteling voor doven en slechthorenden (SDH/captioning): geluiden en muziek
weergegeven, verschillende kleuren voor verschillende sprekers, wordt ook via live subtitling
gedaan velotype toetsenbord (in 3 delen) en spraak herinnerde software (eerst
naspreken, dan corrigeren), niet synchroon, intra linguaal
1
, - Dubbing: nasynchronisatie/lipsynchronisatie
Eerst schriftelijk vertaald door vertalers en erna ingesproken door stemacteurs (woorden
moeten overeenkomen met klanken uit mond)
Technische beperkingen: lengte zinnen, ritme, tempo, manier waarop mond beweegt…
- Audioscriptie: beschrijvingen van audiovisuele producten voor blinden en slechtzienden
Oorspronkelijke stemmen hoorbaar en stem beschrijft datgene zichtbaar op het beeld (vb
gezichtsuitdrukkingen…) mogen niet conflicteren met de monologen of dialogen:
ingesproken op stille momenten, niet alles wordt meegedeeld: enkel wat belangrijk is om
verhaal te volgen
- Lokalisatie: vertaling van software, apps, websites, games
Inhoud en visuele en auditieve vorm worden aangepast aan de cultuur waarin DT zal
functioneren
Vertalen = parapluterm voor zowel schriftelijke transferactiviteit als mondelinge transferactiviteit
(tolken)
Tolkvormen:
- Gebarentolken: specifieke tolkvorm waarin een niet-verbaal tekensysteem (gebarentaal)
wordt gebruikt voor tolkprestatie
Gebarentaal: gebaren zijn tekens die niet door het menselijk spraakorgaan worden
voorgebracht => niet-verbaal tekensysteem
- Sociaal tolken: community interpreting: vindt plaats in een sociale setting
Voorbeelden: ziekenhuis, schoolcontext, OCMW… (consecutief)
Doel: iemand die de taal van de gemeenschap niet beheerst toch toegang geven tot publieke
dienstverlening
Vb: politiezorg, gerechtelijke bijstand..
- Conferentietolken: bij officiële conferenties en vergaderingen
Simultaan tolken = de tolk tolkt gelijktijdig met de spreker en wacht niet tot hij is
uitgesproken, de spreker last geen pauze in (vooral zo op internationale conferenties; zonder
vertraging vertalen naar meerdere talen) via koptelefoons en micro vanuit tolkcabine (geen
contact tussen spreker en luisteraar)
consecutief tolken = spreker spreekt in korte sessies waarna tolk het naar de doeltaal
tolkt (vooral in het bedrijfsleven of internationale onderhandelingen en discussies)
Als er geen tolk is die beide talen spreekt via een derde bemiddelde taal getolkt => relay
interpreting
- Verbindingstolken/ liaison interpreting: binnen een kleinschalige context zoals in een
ziekenhuis, overheidsdiensten, informele gesprekken…
Meestal consecutief en in direct contact met spreker en luisteraar
2
, - Chuchotage/ fluistertolken: tolk naast de luisteraar simultaan en op fluistertoon tolkt wat er
gezegd wordt (direct contact met luisteraar)
- Gerechtstolken: in een gerechtelijke setting, soms gerekend tot sociaal tolken
Voorbeelden: in een rechtbank, gevangenis…
- Taptolken: tolken van telefoon-, Skype, en FaceTimegesprekken tussen verdachten en
derden die zijn afgetapt door de politie
Vertaalt inhoud en nuances (toon, nadruk, metaforen) van relevante delen en typt dit
Geen contact tussen spreker, luisteraar en tolk
- Schrijftolk: tolk die simultaan alles intypt wat door de spreker gezegd wordt en ook andere
auditieve informatie (stemverheffingen, lachen…)
Met velotype toetsenbord (lettergrepen typen ipv letters)
Voor doven en slechthorenden (men kan op de pc meevolgen wat er gezegd wordt)
Typ tolk is aanwezig en in direct contact met de doven en slechthorenden
- Bladvertaling/ sight translation: vertaling op het zicht waarbij een brontekst mondeling
vertaald wordt
Je kunt uitleggen waarom het criterium schriftelijke vs. mondelinge output niet altijd gebruikt kan
worden om vertalen van tolken te onderscheiden en die uitleg illustreren met voorbeelden van
vertalen tolkvormen
Vb audiovisuele vertalingen (niet schriftelijk)
Vb gebarentolken en schijftolken
Vertaling is niet altijd schriftelijk en tolken is niet altijd mondeling
Je kunt uitleggen wat Roman Jakobson bedoelde met intralinguïstische, interlinguïstische en
intersemiotische vertaling, en kunt voorbeelden daarvan herkennen en geven
1. Intralinguale vertaling = vertaling waarbij brontaal en doeltaal varianten zijn van dezelfde
taal
Vb: Baantjer ondertiteling (Vlaamse ondertiteling bij Nederlandse televisie)
2. Interlinguale vertaling/ Translation proper = vertaling waarbij de brontaal en doeltaal twee
verschillende talen zijn
Vb: van Nederlands naar Engels, Spaans…
3. Intersemiotische vertaling = vertaling waarbij BT en DT zijn opgebouwd uit andere
tekensystemen en waarbij verbale tekens (BT) naar niet-verbale tekens (DT) worden omgezet
Verbale tekens noet-verbale tekens
Vb: Engelse handleiding (BT) braille (DT), Spaanse speech (BT) gebarentaal (DT)
3
, Je kunt uitleggen wat Henrik Gottlieb bedoelt met intrasemiotische en intersemiotische vertaling, en
kunt voorbeelden daarvan herkennen en geven:
- Intrasemiotische vertaling: zelfde tekensysteem bij BT en DT
Verbaal tekensysteem verbaal tekensysteem
Vb interlinguaal: Franse vertaling van Oorlog en terpentijn
Vb intralinguaal: Vlaamse ondertiteling van Baantjer
Niet-verbaal tekensysteem hetzelfde niet-verbaal tekensysteem
Vb: tolken tussen Vlaamse en Britse gebarentolk, heavymetalvertolking van Beethovens Für
Elise
- Intersemiotische vertaling: verschillende tekensystemen bij BT en DT
Verbaal tekensysteem niet-verbaal tekensysteem
Vb: vertaling Engelse handleiding in Braille, schilderij gebaseerd op een literair werk
Niet-verbaal tekensysteem verbaal tekensysteem
Vb Morsecode vertaald naar het Nederlands, radioverslag van een voetbalwedstrijd
Niet-verbaal tekensysteem ander niet-verbaal tekensysteem
Vb: balletdans vertaald in balletnotities
Je kunt uitleggen waarom de classificatie van Henrik Gottlieb een ruimere interpretatie van vertalen
inhoudt dan de classificatie van Roman Jakobson m.b.v. voorbeelden
Jakobson: voor hem bestaat intersemiotische vertaling enkel uit vertaling waarbij we van een verbaal
naar een niet-verbaal tekensysteem gaan
Gottlieb: interpreteerde dit breder door ook vertalingen te includeren die van niet-verbale naar
verbale tekensystemen gaan of vertalingen waarbij BT meer tekensystemen kent dan de DT
Enge en brede definitief van vertalen, ze in verband brengen met de socioculturele ontwikkeling, van
de maatschappij in het algemeen en de evolutie van de vertaalwetenschap:
Enge definitie: (wat Jakobson bedoelde met inter/intralinguale vertaling) van de ene naar de andere
taal overbrengen.
Deze definitie ligt aan de grond van de vertaalwetenschap en wordt ook steeds gegeven als
de definitie van vertalen
Bredere definities: (inter- en intrasemiotische vertaling) in een andere, duidelijkere vorm
weergegeven (vb statistische gegevens over uitstoot ‘curieuze neuzen’ en bolletje op geografische
kaart intersemiotische vertaling)
Deze definities worden de laatste 30 jaar vaker gegeven als definities van vertalen, omdat ze
rekening houden met de toegenomen diversiteit van vertaalvormen onder invloed van technologie
en het feit dat er meer aandacht is voor noden van minderheidsgroepen
4
