Alba Casado V.
Europa : geschiedenis en instellingen
Talen spelen een cruciale rol in de totstandkoming van het
huidige Europa. Om die rol goed te begrijpen, is inzicht in
geschiedenis nodig.
Talen
Taal als ‘distinctief’ kenmerk in Europese cultuur en politiek
Distinctief kenmerk: onderscheidende kenmerken tussen
fonemen (d/t, p/b,…)
Vb.
• Nationale literatuur <-> vreemde literaturen: we denken in nationale literatuur → maar is
‘Franse literatuur’ alleen Frankrijk? Engelse Lit. in niet alleen Engeland maar ook Amerika.
• Staatsgrenzen <-> taalgrenzen: staatsgrenzen zijn gevormd door taalgrenzen
• Taalpolitiek: groepen worden onderscheiden door taal (Franse-sprekende vs. Vlaamssprekende)
Oorsprong
Duitse filosoof J.G. von Herder wilde een definitie geven aan het menselijk bestaan → ‘iedereen is
verschillend, diversiteit is de essentie.’ Het feit dat we allemaal verschillend zijn helpt de mensheid
definiëren. Hij gebruikte toen al taal als een distinctief kenmerk, daardoor onderscheiden mensen
zich van elkaar.
Het idee gebruikt men in de politieke praktijk (19e -20e eeuw) → mensen indelen in
groepen/volkeren/landen/… door taal bv. Rusland wilt Oekraïne bij hen omdat ze een Russisch
dialect spreken.
Verticale & horizontale taalidentiteit
- Verticaal: iedereen heeft het recht om anders te zijn (individuele identiteit)
- Horizontaal: kenmerk waarmee men geografisch en cultureel tot een bepaalde gemeenschap
gerekend wordt (groepsidentiteit) bv. je woont in Vlaanderen dus moet je Vlaams spreken en je
moet maar accepteren dat alles hier in het Vlaams is.
Talen roepen zeer sterke gevoelens op
- Nadruk op eigen taalidentiteit riekt naar onwelvoeglijk nationalisme
- Andere talen worden ervaren als een bedreiging van de eigen comfortzone
- Meertaligheid vaak ervaren als cosmopolitische → mensen die meerdere talen spreken zijn
‘beter’ dan de ‘gewone’ mens.
Het probleem van de ‘Europese identiteit’
- Taal legt het verband met identiteit, nationaliteit,… → er kan geen ‘Europese identiteit/cultuur’
omdat er geen ‘Europeese taal’ is.
- ‘Oplossing?’ → ‘eenheid in verscheidenheid’ (unity in diversity), er is een gelijkenis in onze
verschillen. Nu: we horen bij elkaar omdat ze niets gemeenschappelijk hebben.
We kunnen ‘talen als distincief kenmerk’ niet weer
wegdenken. We moeten ermee leven. Eens een idee er is, is
het bijna onmogelijk om het idee weg te denken. Bv. Religie
kan niet meer vergeten worden → kan examenvraag zijn
Page | 1
,Alba Casado V.
Meertaligheid
Meertaligheid als realiteit?
Verdwijnen er talen? Oorzaken: globalisering, mensen gaan reizen en ergens anders wonen.
Erosie van de ethnosfeer, bevolking
- Globalisering en het einde van de natiestaat1: als globalisering
zo voort zet, waar alleen enkele grote talen monopolie
hebben (Engels, Spaans) verdwijnen andere talen dan? Bv.
Netflix in het Engels met Engelse/Nederlandse ondertiteling
Natiestaten worden in vraag gesteld door globalisering. Het
concept ‘ 1 land, 1 volk, 1 taal’ breekt af want er zijn telkens
meer immigranten. Bv. Een Duister met moedertaal Spaans
▪ Moedertaal =/ nationale of schooltaal!
▪ Europees beleid:
o Europees jaar v.d. talen (2001)
Door het leren van talen, kan het Europese doelstelling
bereikt worden → economische voordeligheid in meer meertaligheid (taalvaardigheid
versterkerd economie)
o Barcelona 1 + 2 doelstelling (2002): elke Europese inwoner moet naast zijn moedertaal 2
vreemde talen moeten kennen/spreken → economische missie ‘Lissabon strategie’ om
europa meest competitieve te maken. Economische groei is Europees doel → talen
kunnen dit bevorderen. Bv. Erasmusproject
Niet actief kunnen natekenen maar wel kennen
Talen kregen macht, ze zijn een bron van
(economische) inkomsten
o Nieuw Strategisch Kader voor Meertaligheid (2005): BCN doelstelling lijkt in de praktijk
onmogelijk te halen, toegeving dat het nooit ging lukken
o Europa 2020: geen concrete taaldoelstellingen meer (behalve Erasmus)
= einde meertaligheid als officiële EU doelstelling?
▪ Taalimperialisme binnen internationale instellingen, ook de EU
Meertaligheid is een realiteit! EU = vrijwillig
samenwerkingsverband
- Meertaligheid ontwikkelde zich niet volgens de schema’s van de EU is van nationale staten
- Ongecontroleerd
- Geen tegenstellingen tussen nationale talen, maar tussen officiële en niet-officiële
Oppositie aan het groeien tussen officiële talen en alle andere niet-officiële talen
- Meertaligheid in de praktijk (ondernemingen, onderzoek en onderwijs, internationale
organisaties, sport, cultuur,…) → communicatie is belangrijker dan identificatie
1
Volkstaten ‘met 1 taal’.
Page | 2
, Alba Casado V.
Uitdagingen voor het (hoger) onderwijs
- Hoe meertaligheid bevorderen en aanleren? → foute vraag, sommige vinden het niet
nuttig/interessant/leuk om meerdere talen te kunnen, sommige zijn minder taal competent dus
is het bijna onmogelijk om iedereen meertalig te ‘maken’.
- Hoe meer communicatievaardigheden bevorderen?
o Door het stimuleren van creatief taalgebruik binnen 1 taal → hoe? Lezen
o Nadruk op interculturele communicatie
Communicatie gaat altijd ergens over, verwijst altijd naar culturele, religieuze,
geografische,… realiteiten. Een taal kennen is meer dan luisteren en spreken, je moet de
maatschappij van dat land begrijpen om woorden & context te kunnen begrijpen
‘Vanwaar komt het wat die zegt? Wat betekent het voor hen?’
- Taalpolitiek binnen het (hoger)onderwijs: nationale taal of Engels?
Taalzuiverheid werkt niet, iedereen spreekt verschillend → probleem, wij spreken anders Ned.
dan de vorige generatie. Het onderwijs wordt standaard in de nationale taal gegeven, maar voor
Erasmus studenten kan dat lastig zijn omdat ze een andere taal spreken.
Alternatieven? → vertalen en tolken
Vertaling
- De zoektocht naar een gemeenschappelijke (tussen-)taal
Meerdere talen spreken kan voor mentale stoornissen zorgen → ze zijn dan gaan onderzoeken
hoe/waarom we meerdere talen kunnen.
o De Babylonische spraakverwarring (Genesis)
Mensen spreken verschillende talen = taalverwarring (Babylon verhaal)
Een oplossing naar taalverwarring is zoeken en herstellen van oorspronkelijke taal
(nu is dat ridicuul)
o Op zoek naar de oorspronkelijke taal
▪ Hebreeuws: (taal van oude testament), maar het was te moeilijk
▪ Andere probeerden te bewijzen dat hun taal de oorspronkelijke was → competitieve,
economische voordeel, ze kwamen met absurde theorieën.
▪ Religieuze problemen en de ontdekking van polygenese: op verschillende plekken ter
wereld zijn taal ontstaan, er is dus geen echte ‘oorspronkelijke’ taal om
vertalingsproblemen op te lossen → nieuwe oplossing zoeken…
o Kunnen we een universele taal creëren?
▪ Doel: verhogen v.d. efficiënte in internationale (handels)communicatie & verspreiden
van (wetenschappelijke) kennis → 17e eeuw, begin van wetenschap. Besparen op
kostprijs en communicatie.
▪ Criteria: als je een nieuwe taal wilt creëren, moet je een aantal criteria hebben.
Een-op-een relatie met de werkelijkheid; elke woord dat er bestaat laten samen
vallen in betekenis met een nummer (niet gelukt)
Ondubbelzinnig: een taal mag niet gelimiteerd zijn door begrippen = geen metaforen
Moet onafhankelijk zijn van bestaande natuurlijke taal omdat ze dan een groot
voordeel hebben.
Duurzaam?
▪ Probleem: beperkingen van encyclopedische categorieën <-> openheid van talen
Page | 3