Samenvatting: Penologie en penitentiair recht
Les 1 : 23/09
Intoductie
Cursusmateriaal :
- handboek (straffen, een penologisch perspectief)
- Powerpoints
- Maar ook actuelere teksten, actualiseren wat veranderd
- Op canvas
- Alle lessen worden opgenomen!! (ook livestream + on campus)
Examen
- Digitaal via Lockdownbrowser, via toetsen op canvas
- 10/20 examen is meerkeuze (met GIS)
- 10/20 is open vragen
- Ook meerkeuze vergt inzicht, linken leggen en toepassen
- Keuzevak samen leren in detentie
o Studenten en gedetineerden volgen samen les penologie
o Motivatiebrief schrijven om deel te nemen
o In de gevangenis
Inleiding: waarover gaat deze cursus?
Tekst in handboek
Penitentiair recht; gaat voornamelijk over de juridische basis
Penologie; praktijk, toepassing (veld van criminologen)
Wat is penologie?
= de wetenschap van bestraffing
Juridisch begrip straf, wat is een straf?
- Hof van Cassatie heeft een straf op een juridische manier beschreven : “straf is een leed
door de wet bepaald en door de rechterlijke macht opgelegd als een sanctie wegens een
gepleegd misdrijf
- Plegen van een gedraging die in de strafwet omschreven wordt als een misdrijf
- Het is een bewuste toevoeging van leed t.o.v. wie een inbreuk pleegt op de strafrechtelijke
norm
Maar; (penologische vragen)
- Welk soort leed?/Wanneer/ voor of door wie?
o Wat een straf is en welke doelstellingen een straf heeft is verschillend, er is een
beweging in wat we met straffen willen bereiken
o In de beschrijving van het Hof van Cassatie spreekt men enkel over leed
, o Penologie focust zich op het vraagstuk van de bestraffing
o Penologen vragen zich dan af; welk soort leed? Wat kan leed zijn?
Bv.: vrijheidsberoving, bemiddeling (leed in de zin van in contact te komen
met het slachtoffer, direct contact met gevolg van eigen daden),
herstelbemiddeling meer aandacht de laatste 20-30 jaar
Vroeger werd gevangenisstraf, vermogensstraf (boete) als enige vorm van
leed gezien
o Wie legt het leed op?
Moet opgelegd zijn door een rechter
Volgens juridische definitie is minnelijke schikking geen straf
Volgens penologen wel, het leed dat je ervaart is hetzelfde
Vanuit penologisch onderzoek; wat is het gevolg van het leed? Niet enkel
voor de dader maar ook de familieleden
Gevangenis is meer dan enkel vrijheidsberoving (Bv.: met twee of drie in
kleine cel)
- Welke straffen?
- Waarom straffen?
- Hoe de straffen uitvoeren?
- Wat is de best gepaste straf?
- Lange straf is niet altijd het meest effectief, lange straffen is weinig effectief m.b.t
recidivisten
Begrippen
Penologie is breder dan louter juridische straffen
In dit vak ook plaats voor sociologische visie; sociale realiteit van het straffen
- Wat gebeurt er in de gevangenis?
- In dit vak voornamelijk focus op straf in de vorm van gevangenissen
Bestraffingsinstituten
- In dit geval focus op de gevangenis als bestraffingsinstituut
- Maar er zijn er nog; rechtbank, justitiehuizen
- In deze cursus wordt gekeken naar
o (gevangenis)personeel (wie werkt daar?)
o Gedetineerden (wie zit er in de gevangenis? Welke soort gedetineerden?
o Cultuur (regime, wat mogen ze, wat niet?)
o ruimtelijke aspecten (oude en nieuwe modellen van gevangenissen
o effect (welk effect heeft een gevangenisstraf op een gedetineerde?)
Multidisciplinaire cursus
- niet enkel juridische benadering maar ook; sociologisch, psychologisch, antropologisch,
psychiatrisch, historisch (bv ontwikkeling van gevangenisbeleid na de tweede wereldoorlog)
Straffen is een complex gegeven
, - Straftoemeting: rechter legt de straf op
- Strafuitvoering (centraal in deze cursus): wat er gebeurt als de straf wordt ondergaan
o belangrijke actoren; gevangenisdirecteur, strafuitvoeringsrechter en
strafuitvoeringsrechtbanken
o Straffen gebeurt niet in een juridisch vacuüm; link met samenleving wordt groter,
uitspraken zijn een publiek gegeven, publieke verontwaardiging (bv.: opgepakt en
onmiddellijk terug vrijlaten)
- Slachtoffer is lang buiten de picture gebleven maar nu meer maatregelen waarbij men
aandacht heeft voor het slachtoffer, ook door mediatiseren, slachtoffers nemen meer en
meer het woord (sinds de zaak Dutroux in 1996 uitbrak, de witte mars was de eerste
slachtoffers manifestatie, verklaren van solidariteit aan de slachtoffers), slachtoffers hebben
ook een impact op wat rechters willen of zullen beslissen
- Bestraffing als organisatie/instituut
Penitentiair recht (focus in dit vak)
= geheel van juridische normen i.v.m. de behandeling van gedetineerden
- Interne rechtspositie: basiswet gevangeniswezen, 2005
o Waar de basiswet voor gedetineerden over gaat (zal aparte les over zijn)
o Gaat over alles wat er inn de gevangenis gebeurt
o Geeft rechten aan gedetineerden (recht op bezoek, briefwisseling, een wandeling,
activiteiten)
o Wettelijke revolutie
o In welke mate worden deze wetten toegepast?
o Wat vind het personeel daarvan?
o Geeft de gedetineerden een juridische basis, een middel om klachten aan te halen,
pas sinds 1 oktober 2020 dat het klachtrecht in uitvoering zal komen (zegt veel over
de duur en de weerstand die er geweest is)
o Klachtrecht geeft gedetineerde
- Externe rechtspositie : Wet op de externe rechtspositie
o Alle regelingen die er zijn wat betreft de overgang ‘binnen buiten’
o Strafuitvoeringsmodaliteiten worden bepaald in die wet
o Ook hier versterkt het de rechtspositie van de gedetineerde
Strafuitvoeringsrecht
= geheel van de juridische normen over de uitvoering van alle straffen en maatregelen
Penologie en penitentiair recht
- Juridische benadering
o Nationale internationale normen
- Criminologische benadering
o Doelstellingen straf en systeem
o Studie van de strafpraktijken en effecten van de straf om betrokken en zijn/haar
omgeving
o Analyse van het strafrechtelijk en penitentiair beleid overbevolking!
, Wat is het bestraffingsbeleid?
Gedomineerd door de discussie van overbevolking
Gevangenis als machtsinstituut, een totaal instituut
- Opsluiten is eigenlijk al een vorm van geweld
- Maar in de gevangenis draait veel rond macht
- Een groep gedetineerden zijn onderhevig aan een groep cipiers/personeel
- Aanwezigheid van misbruik in gevangenissen
- Ook bij staking van cipiers bv.: niet naar buiten, geen bezoek mogelijk, geen bezoek
- Op dat moment oefent personeel macht uit
- Is dat wel de juiste manier? Wie is daar de dupe van? De gedetineerden
Kritisch benaderen van alles wat me bestraffen te maken heeft
- Straffen zijn nodig, maar wat zijn de juiste straffen?
- Bv.: Chovanec groot gevaar op misbruik van macht
- Daarom veel nood aan controle op gevangenissen
- Europese anti folter comité (bezoeken in de gevangenissen want achter gesloten deuren kan
er veel mislopen)
- Als penologen tegenwind bieden tegen ‘taken for granted’ populistische stellingen
o Lock them up and trow away the key
o Het geloof in lange straffen, de doodstraf leeft nog steeds sterk bij een bepaalde
groep van de samenleving
o Wat is daar de zin van? In welke gevallen wel? In welke gevallen niet?
Straffen en gerechtelijke interventies
Welke straffen kennen wij?
- Werkstraffen
- Enkelband of elektronisch toezicht
- Contactverbod
Juridische indeling
De belangrijkste hoofdstraffen
- Vrijspraak (beslissing van rechter om iemand niet schuldig te verklaren, geen straf te geven)
- Een opschorting (iemand wordt schuldig verklaard maar de straf wordt opgeschort)
- Vrijheidsstraf : gevangenisstraf
- Vrijheidsbeperkende straffen : opschorting, uitstel, probatie (leerstraf of leermaatregel kan
opgelegd worden), werkstraf, elektronisch toezicht, alcoholslot, verval recht tot sturen,
stadionverbod, woonverbod binnen bepaalde zone
- Voorhechtenis = een vrijheidsberovende maatregel maar geen echte straf want niet
opgelegd door een rechter, voorhechtenis wordt wel afgetrokken van straf dus telt dan wel
als straf
- Vermogensstraf: geldboete, opdeciemen (x8) (zie voorbeeld geldboete PowerPoint), rechter
kan rekening houden met de financiële toestand van de betrokkenen
