LES 1: EEN SOCIAAL-DEMOGRAFISCHE BLIK:
SUPERDIVERSITEIT
CROSS-CULTURELE EN GROOTSTEDELIJKE PSYCHOLOGIE
WAAROVER GAAT HET?
• Twee verwante begrippen
o Kruispunten waar ze elkaar tegenkomen
• Grootstedelijkheid >> urbanisation / ‘urban studies’
o Historisch: migratie
o Urban studies
▪ Hoe vormen steden zich, wat gebeurt er in steden
o > 100.000 inwoners = grootstad; > 1.000.000 inwoners = metropool (Internationaal
Statistisch Instituut, 1887)
▪ = Definitie, moeilijk om dat puur theoretisch te doen
• 1887: zeer lang geleden, steden waren nog niet zo groot
Heel veel plekken kunnen dus eigenlijk als grootstad benaderd worden →
metropool°
▪ Brussel, Antwerpen: metropolen
o Meer dan helft van de wereldbevolking leeft in (groot)steden – en aantal stijgt
▪ Bij minderjarigen nog een veel groter aandeel
▪ In verstedelijkte gebieden
▪ Hoe armer het land, hoe meer mensen in steden gaan wonen
▪ Gaat ook nog stijgen door klimaatstijging
▪ Naarmate je meer uitdagingen krijgt wereldwijd, gaat ook migratie naar grootsteden
toenemen
• Daar wordt er politiek veel meer op ingezet
• Verstedelijkte gebieden in België en Vlaanderen worden eerst aangepakt, pas in
tweede instantie de meer landelijke gebieden
o Toenemende belang van de stad als leefomgeving
▪ In de toekomst nog veel meer
o >> Uitdagingen in de (groot)stad zijn vooral gelinkt aan het samenwonen –> we ‘zijn’ de
stad
▪ Niet zozeer het feit dat er veel mensen wonen, maar veeleer het samenwonen die de
uitdagingen creëert
▪ Hoe organiseren we dit? (o.a. Ruimtelijke ordening, mobiliteit, hoe richten we de
publieke ruimte in, maar ook: sociale organisatie)
• Niet besproken in dit vak
▪ Hoe kijken we ernaar / hoe beleven we dit? (wat zijn onze representaties)
• Het ‘zichtbare’ eerst >> etnisch-(culturele) verschillen – vooral door migratie op de
radar gekomen
We categoriseren het zichtbare, heel vaak op basis van visuele eerste indrukken
of de taal die iemand spreekt
Het zichtbare heeft altijd heel erg gespeeld
➢ Heel veel aandacht, historisch, naar etnisch-culturele verschillen
,• Angst voor wat we niet kennen
>> Chicago School: verlies aan sociale controle als gevolg van migratie en
verstedelijking (sociale desorganisatie-theorie)
➢ Belangrijke sociologische groep
➢ Theorie
▪ Door migratie, door verstedelijking, treedt er een vorm van
controleverlies op
• De migranten, de mensen die naar die stad komen, vertonen
crimineel, deviant gedrag en de stad heeft daar geen controle meer
op door zijn grootheid → allerlei problemen (controlemechanismen
in zo een stad werken niet)
▪ Achterhaald, maar toch duikt het nog vaak op
• Bv. aanslagen in Brussel
Bv. Donald Trump: ‘Molenbeek = hellhole’
➢ ‘The process by which the authority and influence of an earlier culture and
system of social control is undermined and eventually destroyed’ (Park,
Burgess & mckenzie, 1925; pp.107)
Migranten vertonen deviant gedrag en crimineel gedrag
In de moderne stedelijke samenlevingen zijn er onvoldoende
controlemechanismen om dit te kunnen corrigeren
• Vaak foute onderliggende assumpties
Inherente (foute) assumpties
Assumpties nodig om te categoriseren
➢ Vaak denken we te snel dat bv. alle migranten die naar de stad komen uit
een verpauperd, ruraal gebied komen en terechtkomen in steden waar ze
veel kansen krijgen en die rijk zijn
▪ Totaal foute assumptie, want er is veel meer diversiteit zowel in de
plekken waarvan mensen komen, maar ook waar ze naartoe gaan
▪ We doen dat om ons een beeld te kunnen vormen
➢ Ook over allerlei groepen mensen die gaan migreren
▪ Bv. Oekraïense bevolking die migreert
• Sympathiek gezin in Vlaanderen die een ander sympathiek
Oekraïens gezin in huis haalt
• Het wordt nu dus voorgesteld als: de Oekraïense bevolking zijn
allemaal goede en vriendelijke mensen, dus laat ze bij je intrekken
• De Syrische bevolking die op dit moment even hard neer
gebombardeerd wordt, laten we niet bij ons intrekken
• → media werkt dit heel hard in de hand (polarisering)
Migranten vormen een homogene groep, afkomstig uit ruraal, landelijk gebied,
die komen naar een dichtbevolkte, divers, meertalig, stedelijke context
➢ Het idee van homogene groepen klopt niet!
Hulpverlening
➢ Hoe treed je in contact met een diverse blik?
▪ Homogene assumpties loslaten en daar door kijken
▪ Met veel minder houvast mensen benaderen in die diversiteit
2
,COMPLEXITEIT-VERSCHILLENDE LAGEN
• Interdisciplinaire benadering van de uitdagingen is noodzakelijk
o Contextuele blik (samenspel tussen het individuele en collectieve = meerdere omgevingen
(zichtbaar/onzichtbaar): met aandacht voor:
▪ Historische invloeden (Hoe zijn mensen daar in de loop van de tijd mee omgegaan?)
• Wat doen mensen nu, vandaag, in de hulpverlening en hoe is dat gegroeid uit wat in
het verleden was?
• Wat maakt dat we doen wat we doen?
▪ Politiek-economisch invloeden
• Neo-liberaal denken
Hier in het Westen staat het individu heel erg centraal
Wat je doet is heel erg bepalend voor wie je bent
➢ Diploma of geen diploma is een wereld van verschil in onze Westerse
wereld
Heel veel mensen waarmee we in contact komen, kijken veel meer collectiever
• Beleidswerk (bvb. voorwaarden rond migratie)
Mensen zonder papieren, die niet in orde zijn met wat dan ook in de
asielprocedure, hebben heel vaak geen toegang tot allerlei zaken (ook niet tot
de hulpverlening)
➢ Je hebt heel vaak dus geen mandaat om bepaalde dingen te doen als
hulpverlener
o Publieke debat en bewustzijn (frames en communicatie)
▪ Media en publiek debat spelen een heel grote rol
▪ Hoe omgaan met complexiteit en gelaagdheid?
▪ Ethiek (oordeel – het goede of het juiste doen / wat is de norm?; >> neemt hier ook een
zoekende houding aan)
• Hoe kan je het goede, het juiste doen
Betekent dat je een norm nodig hebt waartegen je dat kan afwegen
➢ Als we heel breed naar diversiteit kijken, betekent het dat die norm niet
altijd duidelijk is, of dat je die moet loslaten (heel moeilijk)
Bv. artikel over 14-jarige jongen die gestorven is
➢ Ouders van Surinaamse afkomst lieten hun kind 2 maanden dood in zijn bed
liggen
▪ Heel moeilijk om daar niet normaliserend naar te kijken
Veel dingen in de opvoeding waar we heel makkelijk normaliserend naar kijken
• Met verschillende brillen kijken
o Sociaal-demografisch: migratie als basis voor superdiversiteit
o Sociaal-economisch / structureel: grootstedelijkheid - diversiteit
en armoede
o Cultureel: culturele diversiteit en identiteit
o Politiek, taalkundig, …
o Psychologisch
3
, SUPERDIVERSITEIT
NAAR EEN NIEUWE KIJK OP STAD EN DIVERSITEIT
• Teksten op canvas uit het boek Superdiversiteit van Dirk Geldof
• Begrip superdiversiteit komt van Steven Vertovec (zie onder)
WAAROM SPREKEN WE VANDAAG VAN SUPERDIVERSITEIT
• Term is er gekomen na een periode van multiculturalisme
• Is meer dan een synoniem voor diversiteit of multi-culturaliteit
• Nieuwe fase in migratie & demografie
o Term Steven Vertovec (2007) – zie tekst
o Zie ook Jan Blommaert, Maurice Crul, Rudi Janssens (VUB), Stijn Oosterlynck
(Uantwerpen), …
• Op amper een halve eeuw van een samenleving met beperkte etnisch-culturele diversiteit naar
een immigratiesamenleving
o Om dit te begrijpen, moeten we de geschiedenis van migratie kennen
VERTOVEC: NAAR EEN POST-MULTICULTURALISME
• Multiculturalisme = Promotie van tolerantie, respect voor collectieve identiteiten en groepen
(vooral migranten en etnische minderheden)
o Gekomen door toenemende migratie
o We moeten over landsgrenzen heen tolerant zijn voor andere culturen, andere identiteiten
o Vooral ingegeven vanuit een groepsbenadering
▪ Groepen die anders zijn → angst → door tolerant te zijn naar die groepen, kunnen we
ze gemakkelijker een plek laten krijgen in het lokale of nationale beleid
• Kansen bieden om
o Groep te representeren bij lokaal of nationaal beleid
o Instituties te herstructureren naar pluralistische provisie van dienstverlening
▪ Dienstverlening afstemmen op bepaalde groepen
• Altijd gericht op heel specifieke groepen
Bepaalde etnische achtergrond bv.
o Maatregelen te nemen om gelijkheid, respect en tolerantie te promoten
• Richt zich alleen tot minderheden, maar ook naar de dominante meerderheid:
o Verantwoordelijkheid ligt niet bij mensen die binnenkomen (‘zij’), maar ook bij en ons /‘wij’:
iedereen moet aangesproken worden om hiermee aan de slag te gaan
o Het wil de grote meerderheid aanzetten om van alles te doen zodanig dat we daarmee aan
de slag gaan
▪ Niet enkel de verantwoordelijkheid van minderheden om geïntegreerd te raken, maar
ook de verantwoordelijkheid van de meerderheid
4
