Inhoud
Deel I: Wat is recht?
1 Inleiding: een moeilijke vraag
1.1 De ultieme definitie ontbreekt
Noch suchen die Juristen eine Definition zu ihrem Begriffe vom Recht“ – Immanuel Kant (1724-1804)
18de eeuw
Nog steeds zoeken juristen naar een definitie van hun rechtsbegrip
Ook de definitie uit Basisbegrippen is niet perfect!
“een geheel van gedragsregelen en ermee samenhangende institutionele voorschriften,
uitgevaardigd en gehandhaafd door of krachtens het maatschappelijk gezag, met het oog op een
doeltreffende, rechtszekere en rechtvaardige ordening van de maatschappij.”
Is een omschrijving van recht maar niet de enige mogelijke
NA deel I moet je in staat zijn om aan te geven bij welke elementen van die definitie je vraagtekens
kan plaatsen
1.2 Hebben we wel een definitie nodig?
In sommige vakgebieden:
Geen behoefte aan een definitie
bv. chemie: een chemicus kan perfect werken als chemicus zonder zich ooit af te vragen wat precies
‘de chemie’ is
In het recht: wel behoefte!
O.a. rechter: moet ‘het recht’ toepassen (interpreteren en verder ontwikkelen) (praktijk)
o Rechter moet dus weten wat het recht gaat inhouden om dit te kunnen toepassen
Onderzoek naar ‘het recht’ riskeert verkeerd te worden begrepen zonder
begripsomschrijving (onderzoekers)
o Onderzoeker A kan recht op een andere manier definiëren dan ten aanzien van
onderzoeker B
1.3 Definities van recht: vergelijking met “families”
Recht kent vele vormen: Statelijk recht, gewoonterecht, religieus recht, natuurrecht, internationaal
recht… → Die vormen zijn als familieleden van elkaar
Familieleden zijn verwant aan elkaar, vormen van recht eveneens
Niet mogelijk om 1 criterium naar voor te schuiven om te zeggen dat het een voorbeeld is
van recht en een ander voorbeeld is geen recht
Verschillende verschijningsvormen van recht maar die delen niet allemaal dezelfde unieke
eigenschap!
1
, Recht heeft niet 1 specieke essentie!
MAAR: familieleden delen niet per se één specifieke eigenschap; de vele vormen van recht evenmin
1.4 Recht? Geen essentiële kenmerken
Gevolg: zoektocht naar de specifieke eigenschap van recht is misschien gedoemd om te mislukken
Sommigen: “recht heeft geen essentiële kenmerken die altijd en overal waar zijn”
Bestaan geen unieke essentiële verschijningskenmerken van recht
Recht is eender wat mensen door hun sociale praktijken identificeren en behandelen als “recht”
Onze definitie van recht vertrekt altijd vanuit een standpunt dat wij zelf innemen
Wat wij als mensen identificeren
Recht = “standpunt- of maatschappijafhankelijk”
Brian tamanaha
1.4.1 Recht = standpunt of maatschappijafhankelijk
= afhankelijk van de wijze waarop men in een maatschappij naar recht kijkt
Of iets als “recht” geldt, hangt af van het familielid dat men voor ogen heeft
Vraag @M1: ‘Is wat overeenkomstig de grondwet uitgevaardigd is, een vorm van recht?’
Antwoord 1: ‘Neen, wie dat zegt, heeft duidelijk de essentie van recht niet begrepen’
Antwoord 2: ‘Goh, (enkel) als we het uitgangspunt van M2 nemen, dan wel’
Je kan niet spreken over wat geldt als recht zonder zelf een standpunt in te nemen over wat recht is
Anders dan vb. chemie
Je moet weten op welke wijze recht moet worden ingevuld om op deze vragen te kunnen
beantwoorden
1.5 Recht: geen universeel en tijdloos criterium – gevolgen
Wat iemand hier en nu als ‘essentieel’ kenmerk beschouwt, is elders/op een ander moment mogelijk
totaal irrelevant
Vb. wij zijn geneigd om recht op andere manier waar te nemen dan in andere landen
bijvoorbeeld
Doorheen de tijd en op verschillende plekken: verschillende vormen van recht
‘Recht’ is een sociale constructie (geconstrueerd door handelingen van mensen) met een
geschiedenis
Moeten we nu zwijgen over ‘recht’? Neen: wel andere focus
Niet op essentie van recht (of recht in zijn universele en tijdloze geheel)
Wel op diverse kenmerken die men ermee in verband brengt
o Geheel aan regels?
o Gericht op normatieve ordening?
o Rol handhaving?
o Rol rechtvaardigheid?
2
, 1 Fundamentele transformaties van mensenmaatschappijen
1.1 Proloog
Mensen zijn sociale wezens: ons leven krijgt betekenis in relatie tot anderen
Mensen leven met elkaar dus dan is recht maar nodig
Sociale ontwikkeling binnen een gemeenschap? Gevolg van:
Materiële facetten (ecologische, technologische, economische…)
o Vb. leskrijgen via Zoom is technologisch zeer veranderd
Ideële facetten (kennis, overtuigingen, waarden, concepten, gewoonten…)
Sociale instituten en praktijken
o Sociale instituten? Patronen van sociale orde die maatschappelijke behoeften
lenigen, bv. ‘gezin’, ‘kinderopvang’, ‘onderwijs’, ‘gezondheidszorg’, ‘sportclub’…
(Voor meer info, zie deze video)
o D.m.v. ‘Gezin’ tegemoet komen aan sociale en emotionele behoeften (plicht om voor
ontplooiing te zorgen), economische behoeften (onderhoudsplicht, erfrecht…)…
Sociale praktijken?
Bv. schaken, met anderen wachten in de wachtkamer bij de dokter, ruzies, oplossen, op
kraambezoek gaan
Niet elke samenleving is sociaal even complex
Hoe groter de gemeenschap, des te meer moet de organisatorische structuur uitgewerkt zijn
Elke gemeenschap neemt basisbehoeften van maatschappij voor haar rekening
Watervoorziening, voedselbedeling, bescherming van gezondheid en veiligheid, het behoud
van interne orde en de verdediging tegen buitenstaanders…
Door sociale instituten wordt dit georganiseerd
o Vb. voeding voor minderjarige daar moeten de ouders voor zorgen en gebeurt in het
sociaal instituut van het gezin
o Vb. veiligheid en interne orde wordt meestal door politie uitgeoefend
Rekening houden met 2 vormen van specialisatie
Horizontale en verticale specialisatie
Planning, inrichting, uitvoering = verdeeld over zelfde niveau → horizontale specialisa e
planning, inrichting, uitvoering = verdeeld over hiërarchisch verschillende niveaus → ver cale
specialisatie
Vb. Gezin: de ene gaat naar de winkel en de andere doet het huishouden zoals wassen en
strijken. Beide ouders gaan niet hetzelfde doen maar gaan allebei iets anders doen. Hierbij
spreken we dan van horizontale specialisatie.
Vb. Gezin: een aantal jaren terug had de vader meer macht (gezag) dan de vrouw. Had dus een
bovengeschikte positie ten opzichte van de vrouw omdat hij ging werken en zij bleef thuis. Dit is
een verticale specialisatie
Betekenis en functie van ‘recht’ is niet altijd en overal hetzelfde
Hangt af van organisationele structuur van gemeenschap
“Recht” is iets anders en vervult in weinig complexe gemeenschappen andere functies dan in
complexere
3
, Hierna 4 soorten gemeenschappen
Samenleving van jager-voedselverzamelaars
Chiefdoms
Rijken
Moderne staten
!!! Chronologisch overzicht, maar niet teleologisch niet zo dat moderne staten verder staan
(slechts organisatorisch complexer)
1.2 Samenleving van jager-voedselverzamelaars
1.2.1 Wanneer
vanaf ontstaan mensheid tot intrede landbouwsamenleving (+- 12.000 V. Chr.)
1.2.2 Kenmerken
Clans van +- 25 mensen (familiebanden)
Deze clans maken deel uit van een groter netwerk
Niet gevestigd op 1 bepaalde plaats maar trekken rond
Grotendeels egalitair
Geen hiërarchie → leiderschap? Enkel op beslissende momenten
o Bij beslissende momenten zoals doortrekken naar een ander dorp dan zal de leider
de beslissing nemen. Beslissing genomen dan is ieder terug gelijk
Als er specialisatie is dan zal dat vooral horizontaal zijn
Basis voor leiderschap: persoonlijke kwaliteiten
Goederendeling en wederkerigheid: erg gebruikelijk
Ze moeten samen overleven dus er wordt veel verdeeld
“what mine is, is yours”
Regels en gebruiken over persoonlijk letsel, huwelijksbeperkingen…
Ze hebben wel regels en gebruiken waar wij ook gebruiken over hebben
Bv. regels over diefstal, overspel, incest en fysiek geweld (doodslag, moord…)
o Goederen worden wel gedeeld maar sommige komen alleen maar aan 1 iemand toe
Regels en gebruiken over bezit en gebruik van goederen:
Oogst (en wild)
Wie mag de huid gebruiken en wie de botten
Menselijke arbeid
Wie moet gaan jagen en wie niet?
Heilige kennis
Daar bestaat dat mensen samen komen door bovennatuurlijke krachten
Vb. geloof in iets
Land en waterbronnen
Vaak collectieve aanspraken
o Clan kan een aanspraak laten gelden op een bepaald terrein
Individuele aanspraken?
o Ook mogelijk maar veel beperkter maar dan op 1 specifiek iets
Vb. waterput
Heilige plekken? Niet voor iedereen toegankelijk
Andere clans? Afspraken (in principe wederkerig)
o Kunnen ook collectieve aanspraken hebben op hetzelfde terrein en daar moeten dan
regels over gemaakt worden
4
