Architectuur in Context C 2021 – 2022 Bruno Notteboom, Bart Van Gassen
ARCHITECTUUR IN CONTEXT C
3E BACH ARCHITECTUUR
CAMPUS ST. LUCAS GENT
Bruno Notteboom, Bart Van Gassen
2021‐2022
Inhoudstafel
Les 1: Inleiding pag. 02
Les 2: Voor de Renaissance: de opkomst van het landschapsontwerp pag. 10
Les 3: Italiaanse Renaissance en Franse Barok: de formele traditie pag. 20
Les 4: Het Engelse landschapspark: het pittoreske pag. 24
Les 5: Het publieke landschap: parken en infrastructuur in de moderne metropool pag. 34
Les 6: Democratisering: landschappen voor het volk pag. 52
Les 7: Modernisme 1: landschap op zoek naar een nieuwe taal pag. 61
Les 8: Modernisme 2: Landscape for Living pag. 83
Les 9: Design with nature: landschapsontwerp en ecologie pag. 102
Les 10: Laat 20ste‐eeuwse parken: paradigmashifts pag. 119
Les 11: Nieuwe landschappen voor de 21ste eeuw pag. 139
Les 12: Epiloog pag. 152
Pagina 1 van 156
,Architectuur in Context C 2021 – 2022 Bruno Notteboom, Bart Van Gassen
Les 1: Inleiding
Definities: Landschap, landschapsontwerp
DEFINITIE ‘LANDSCHAP’
1 Van Dale Nederlands woordenboek
a. de omgeving zoals de mens die waarneemt
b. Schilderij/foto/tekening van een landschap
Heel veel definities hebben eigenlijk die dubbele betekenis
2 Cultureel geograaf J.B. Jackson:
Amerikaans, cultureel fotograaf, terug een dubbele definitie.
Belangrijke vaststelling als we het hebben over landschapsontwerp dat we het visuele aspect erbij
betrekken.
‘A portion of land which the eye can comprehend at a glance’
J.B Jackson: ‘The Word Itself’, Discovering the Vernacular Landscape, 1984, p. 3‐8
3 European Landscape Convention (2004)
"Landscape" means an area, as perceived by people, whose character is the result of the action
and interaction of natural and/or human factors
Dubbele definitie waarin je kan rondlopen maar ook iets dat waargenomen kan worden. Voegen
de interactie toe. Landschap gaat niet enkel om natuurlijk landschap.
Voorbeeld: Nederlands landschap in de 17e eeuw
representatief voor de dubbele definitie als ‘omgeving’ en
‘beeld’:
- toont het fysieke landschap zoals het op dat moment was
- is ook een representatie, een schilderij van een landschap
resultaat van actie en interactie tussen menselijke en
natuurlijke factoren: zowel natuurlijk als menselijk landschap
- Platteland in interactie met de stad: bijvoorbeeld
voedselproductie, bleekvelden à stad en land vormen een
samenhangend systeem, platteland als productieruimte
voor de stad, je ziet het wereldbeeld en hoe de
maatschappij in elkaar zit.
- manier waarop het landschap gebruikt wordt (percelering,
vegetatie, manier van bouwen, …) hangt samen met
landschappelijke kenmerken (geografie, topografie,
hydrografie, …), maar ook met sociale, economische en politieke context. De manier waarop we
ons landschap gebruiken hangt heel hard samen met de natuurlijke kenmerken.
Pagina 2 van 156
,Architectuur in Context C 2021 – 2022 Bruno Notteboom, Bart Van Gassen
DEFINITIE ‘LANDSCHAPSARCHITECTUUR’
When asked where landscape architects work, many people might point out their back door to the
garden. It would be more accurate, however, to look out of the front door. The landscape is anywhere
and everywhere outdoors, and landscape architects are shaping the face of the Earth across cities,
towns and countryside alike. Landscape architecture involves shaping and managing the physical world
and the natural systems that we inhabit. Landscape architects do design gardens, but what is critical is
that the garden, or any other outdoor space, is seen in context. All living things are interdependent,
and the landscape is where they all come together.
Context is social, cultural, environmental, and historical, among other considerations. Landscape
architects are constantly zooming in and out from the details to the big picture (…)
(…) Landscape architecture combines art and science to make places. The art provides a vision for a
landscape, using drawings, models, computer imaging, and text. The element of design, such as line,
shape texture and color, are used to create these images, and the process allows the designer to both
communicate with an audience and to visualize the site in order to act upon it. The science includes an
understanding of natural systems, including geology, soils, plants, topography, hydrology, climate and
ecology. It also includes knowledge of structures and how they are built, such as road and bridges,
walls, paving, and even the occasional building. (…) Landscape architects are playing an increasingly
important role in solving the great issues of our day, such as dealing with climate change and providing
sustainable communities.
Tim Waterman, ‘What is Landscape Architecture?’, in The Fundamentals of Landscape Architecture, Bloomsbury, 2015
Vertaling:
Op de vraag waar landschapsarchitecten werken, wijzen veel mensen misschien op hun achterdeur naar de tuin. Het zou echter nauwkeuriger zijn om door de voordeur te kijken. Het
landschap is overal en overal buiten, en landschapsarchitecten vormen het gezicht van de aarde in steden, dorpen en op het platteland. Landschapsarchitectuur omvat het vormgeven en
beheren van de fysieke wereld en de natuurlijke systemen die we bewonen. Landschapsarchitecten ontwerpen wel tuinen, maar het belangrijkste is dat de tuin, of een andere buitenruimte,
in context wordt gezien. Alle levende wezens zijn onderling afhankelijk en het landschap is waar ze allemaal samenkomen.
Context is onder andere sociale, culturele, ecologische en historische overwegingen. Landschap architecten zoomen voortdurend in en uit van de details naar het grote geheel (…)
(…) Landschapsarchitectuur combineert kunst en wetenschap om plekken te maken. De kunst geeft een visie op een landschap aan de hand van tekeningen, maquettes, computerbeelden
en tekst. Het ontwerpelement, zoals lijn, vorm, textuur en kleur, wordt gebruikt om deze afbeeldingen te maken, en het proces stelt de ontwerper in staat om zowel met een publiek te
communiceren als om de site te visualiseren om ernaar te handelen. De wetenschap omvat een goed begrip van natuurlijke systemen, waaronder geologie, bodems, planten, topografie,
hydrologie, klimaat en ecologie. Het omvat ook kennis van constructies en hoe ze worden gebouwd, zoals wegen en bruggen, muren, bestrating en zelfs af en toe bouwen. (…)
Landschapsarchitecten spelen een steeds belangrijkere rol bij het oplossen van de grote vraagstukken van deze tijd, zoals het omgaan met klimaatverandering en het bieden van duurzame
gemeenschappen.
- Zowel in stedelijke als landelijke context
- Interactie tussen mens en natuur
- Sociale, culturele, … context
- Op verschillende schalen
- Zowel (ontwerp)kunst als wetenschap
- Raakt aan architectuur en stedenbouw
- Speelt een rol in belangrijke hedendaagse maatschappelijke uitdagingen
Landschapsontwerp is beter dan landschapsarchitectuur.
Het gaat niet alleen over natuurlijk landschap maar ook over ontworpen landschap door de mens. De
context is heel belangrijk om in acht te nemen. Het kent heel veel verschillende schalen.
Altijd de tekeningen van landschapsarchitecten in acht nemen en goed doornemen als je deze lessen
studeert.
Pagina 3 van 156
, Architectuur in Context C 2021 – 2022 Bruno Notteboom, Bart Van Gassen
Voorbeeld: Karl Kullman, ‘Disciplinary convergence:
landscape architecture and the spatial design disciplines’,
JoLA, 1, 2016, 30‐41.
Landschapsontwerp als interdisciplinaire discipline
- Landschapsarchitectuur staat in relatie tot andere
disciplines: architectuur, stadsontwerp, stedenbouw,
‘landscape urbanism’, …
- Grenzen tussen disciplines veranderen voortdurend
(architecten steeds meer geïnteresseerd in ‘landschappelijke’ aanpak, landschapsarchitectuur
steeds grotere invloed op stadsontwerp, groeiende invloed van externe disciplines, bijvoorbeeld
ecologie)
In deze cursus: ‘landschapsontwerp’ eerder dan landschapsarchitectuur
Eigenlijk staan die de dag van vandaag niet meer volledig los van elkaar en de disciplines veranderen
doorheen de tijd. In de architectuur is er steeds meer interesse in landschap, door uitdagingen als
klimaatveranderingen komt dit wel steeds meer aan de orde.
Wij spreken over landschapsontwerp omdat het gaat over architectuur, stedenbouw, doorheen
verschillende schalen. Landschapsarchitectuur wordt gekoppeld aan tuinen en directe omgeving
terwijl het veel ruimer is.
Thema’s
MENS EN NATUUR
Verschillende mens‐natuur relaties:
- De natuur domineren? - De natuur als grondstof gebruiken?
- De natuur imiteren? - …
- De natuur respecteren?
Verhouding ten opzichte van de natuur bepalen. Elke ingreep is in een setting dat oorspronkelijk natuur
was, de houding verandert doorheen de jaren.
André Le Nôtre, Versailles, 17de eeuw Stourhead, 18de eeuw
Gaat heel sterk Pittoresque, de
over de natuur basishouding is
domineren, de natuur
een tuin imiteren. Geen
aanleggen die dominantie
een enorme structuur maar
kijkmachine is de natuur
en de macht reconstrueren
van de koning over het volk en de wereld uit. in het landschapsontwerp met een totaal andere
sociaal‐politieke houding.
Richard Haag, Moss Garden, Bloedel Reserve, Nederlandse polders, 17de eeuw
20ste eeuw
Een tuin waarbij het natuurlijk landschap wordt Een utilitaire houding tov. Landschap, de natuur
gereconstrueerd maar meer rekening houdt met gebruiken als een soort grondstof. Maximale
natuurlijke opbrengst van
processen, de het landschap.
natuur
respecteren
ipv. imiteren.
Pagina 4 van 156