Samenvatting Bestuursrecht
Deel I. Publiekrecht in perspectief
Hoofdstuk 1: Het bestuur: basisbegrippen en centrale thema’s
I. Begrip en evolutie van het bestuur
Publiekrecht: organisatie en optreden v/d OH, regelt verhoudingen tss burgers & OH
Gelaagde rechtsprde: elke burger maakt deel uit van verschillende overheidsverbanden:
gemeente, provincie, gemeenschap, gewest, federale staat, EU, internationale
organisaties...
Goed bestuur: beginselen waren er al lang (zie wandschildering van Lorenzetti in
stadhuis van Siena)
Bv. rechtszekerheid, zorgvuldigheid, gematigdheid…
Trias politica en het principe van de machtenscheiding (UM, WM, RM – Montesqieu)
Bestuur = organen en instellingen van de uitvoerende macht (vooral een taak van
tenuitvoerlegging)
● Maar:
○ Ook lokale besturen vallen onder bestuursbegrip (bv. gemeenten en provincies)
○ Bepaalde bestuurlijke handelingen hebben een materieel wetgevende inhoud
Bv. politiereglementen, personeelsstatuut…
○ Bestuurlijke rechtscolleges (gerekend tot de uitvoerende macht) oefenen een
rechtsprekende functie uit en zijn geen besturen: bv. RvS
WM doet soms aan tenuitvoerlegging, RM neemt soms ook bestuurlijke
beslissingen
In de 2e helft 19e E is overheid steeds meer taken gaan opnemen (sterke uitbouw
OH-apparaat). Burgers en ondernemingen komen dagelijks in contact met OH-
administratie: openbaar vervoer, burgerlijke stand, gezondheidszorg, onderwijs,
pensioenen, sociale zekerheid, fiscaliteit, …
Het bestuur vervult normerende (materieel-wetgevende of verordenende) en
uitvoerende en/of rechtsprekende bevoegdheden
Max Weber (grondlegger v/d sociologie), bracht kenmerken van moderne administratie
naar voren = bureaucratiemodel van Max Weber (19e-20e E)
Primaat van de politiek Depersonalisering van onderlinge
Administratie als een soort verhoudingen (m.a.w. geen
willoze machine die de instructies vriendjespolitiek)
(het beleid) vorm geeft Strike hiërarchie
Onderworpen aan formele regels Niet ambtenaar maar minister moet
& procedures zich verantwoorden in parlement
Vandaag de dag wordt ‘bureaucratie’ geassocieerd met log, duur, niet flexibel &
1
, gebruiksonvriendelijk
“Government is not the solution of the problem; government is the problem” (Ronald
Reagan, 1981)
Oplossing is niet het bestuursapparaat uitbreiden
o Er moet gezorgd worden dat de kerntaken worden uitgevoerd
Overheidsapparaat is steeds verder uitgebouwd, in meest uiteenlopende
aangelegenheden
Opkomst van nieuwe organisatievormen en werkmethodes:
○ Modernisering naar het beeld van private ondernemerneming
Bv. rationele besteding van middelen, resultaatgericht, klantvriendelijk
○ Verzelfstandiging: OH doet beroep op gespecialiseerde diensten en instellingen
die beschikken over een zekere autonomie t.o.v. centrale gezag
Bv. private gevangenissen, asiel in handen van private onderneming
(Griekenland)
○ Kerntakendebat en privatisering van overheidstaken
Publieke functies in handen van de private sector
Verschuiving van besturende OH (reguleert, heeft zelf touwtjes in handen) naar
studerende overheid (steeds belangrijker door op te treden als regelgever)
II. Besturen in de gelaagde rechtsorde: decentralisatie en
federalisme
Recht kan niet tot één bestuurslaag worden herleid (gelaagde rechtsorde):
Burger maakt deel uit van verschillende overheidsverbanden, van het lokale tot het
internationale niveau
Verhoudingen tussen de verschillende bestuursniveaus met eigen bevoegdheden en
administratie
Technieken van verticale machtenscheiding: decentralisatie & federalisme
Decentralisatie: centrale overheid kent bepaalde taken toe aan ondergeschikte
(lokale) besturen
Federalisme: spreiding van bevoegdheden tussen verschillende autonome
rechtsordes
o Deelstaten kunnen zelf regels uitvaardigen die kracht van wet hebben, hun
decreten zijn niet ondergeschikt aan de federale wetgeving
o Gelaagde rechtsorde is fundamenteel
= Decentralisatie en federalisme zijn complementaire staatsvormen: in een federale
structuur is er dus ook decentralisatie: bv. België: de organieke OH wordt vaak
overgeheveld naar de deelstaten
Eenheidsstaat: de soevereiniteit of Kompetenz-Kompetenz berust onverdeeld bij het
niveau/de centrale overheid
Gecentraliseerde eenheidsstaat: alle OH-functies (wetgeving, rechtspraak & bestuur)
worden uitgeoefend door instellingen/organen die behoren tot eenzelfde centrale
bestuur, bv. Romeinse rijk
2
, o Mogelijkheid tot deconcentratie (intern & extern): overdragen van bepaalde taken
vanuit centrale bestuur naar lagere instanties of ambten (bv. belastingsdienst)
Hebben geen rechtspersoonlijkheid
Staan onder hiërarchisch toezicht
Maken deel uit centrale niveau
Gedecentraliseerde eenheidsstaat: onderschikte besturen die geen onderdeel
uitmaken van de centrale overheid:
o Hebben eigen rechtspersoonlijkheid (bv. De Lijn, NMBS…)
o Staan onder bestuurlijk/administratief toezicht = minder verregaande vorm van
toezicht (i.p.v. hiërarchisch toezicht)
o Niet volledig autonoom bij uitoefening van bevoegdheden!
Blijven immers aan de wetten van het centrale niveau onderworpen en hun
regels hebben zelf geen kracht van wet >< deelstaten
- Territoriale decentralisatie: algemeen omschreven bevoegdheden worden
toegekend aan overheden die democratisch zijn verkozen voor een bepaald
grondgebied
Bv. gemeenten & provincies = laagste niveau van democratische inspraak
Zijn publiekrechtelijke lichamen, gesteund op politieke vertegenwoordiging
Bv. gemeenteraad
- Functionele decentralisatie: specifiek omschreven bevoegdheden worden
toegekend aan overheidsdiensten, die in bepaald beleidsdomein over
expertise beschikken, bv. vervoer (NMBS, De Lijn), radio & cultuur (VRT)
Doel: besluitvorming op efficiënte wijze + onafhankelijk van politieke
instellingen
Hebben organieke autonomie, niet gesteund op politieke
vertegenwoordiging
Staat niet in de grondwet!
Dubbele betekenis van het begrip “centralisatie” en “centrale overheid”:
Gezagsstructuur binnen een staat, met concentratie van de bevoegdheden bij 1 of
meer centrale organen: WM, RM & UM vormen de centrale overheid
Organisatiebeginsel binnen een bestuurslaag van de gedecentraliseerde staat.
Ook de gemeenten & provincies zijn centraal georganiseerd, naast WM, RM & UM
Evolutie naar meer verzelfstandiging op alle bestuursniveau
Federalisme: hierin hebben geografisch afgebakende deelgebieden van een groter
federaal geheel, autonome bevoegdheden
Onderscheid tussen:
o Federale staat
Naast het centrale niveau deelstaten die gezag uitoefenen over een bepaald
deel van het grondgebied
Deelstaten = autonoom
o Federale unie
Gehanteerd om federale samenwerkingsverbanden te omschrijven die zich
situeren tussen twee uitersten van de federale staat en de confederatie
o Confederatie
Internationaal samenwerkingsverband van soevereine staten
3
, III. Verhouding tussen regering en administratie
Het begrip bestuur wordt in beginsel voorbehouden voor de organen en instellingen die
vallen onder de UM, met uitsluiting van de organen van de WM en de RM dus
Negatieve omschrijving schiet tekort:
o Lokale besturen vallen ook onder het bestuursbegrip, hoewel ze niet ressorteren
onder de UM
o Deze definitie wekt de indruk dat het bestuur uitsluitend taken van
tenuitvoerlegging vervult
Hoewel de uitvoerende taken een belangrijke opdracht zijn van het bestuur, hebben
bepaalde bestuurshandelingen (bv: gemeentelijk politiereglement) ook een normatieve
inhoud (= materieel-wetgevend)
Terwijl bestuurlijke rechtscolleges traditioneel worden gerekend tot de UM, oefenen
zij dan weer een rechtsprekende functie uit en zijn ze dus geen besturen
Naarmate de overheid in onze westerse samenleving in de tweede helft van de 19e E
meer taken is gaan opnemen, is ook het overheidsapparaat steeds sterker uitgebouwd
Elk bestuursniveau staat in verhouding tot de andere bestuursniveaus die net als zij zelf
exclusieve; gedeelde of concurrende bevoegdheden hebben. Voor de uitoefening
daarvan beschikt elk van deze niveaus over een eigen administratie
A. Voorrang van de politiek
In overeenstemming met de principes van Weber: de overheidsdiensten zijn hiërarchisch
gestructureerd met aan het hoofd een topambtenaar die onder gezag staat van minister:
Veelbeschreven spanningsveld in politieke wetenschap tussen politieke gezagsdragers
& administratie:
Politisering van de ambtenarij: grote gespecialiseerde equipes drukken stempel op
het beleid, ministers zijn afhankelijk van de informatie die zij via hun administratie
verwerven
Politieke verantwoordelijkheid rust bij minister (wanneer er iets fout gaat), minister is
verantwoording verschuldigd aan het parlement, ook voor handelingen v/d
administratie
○ Motie van wantrouwen mogelijk (= bij gebrek aan politieke steun, minister tot
ontslag dwingen)
Bv. eind jaren ’90: ontsnapping Dutroux: ontslag van minister van justitie of
dioxinecrisis: ontslag minister van landbouw en volksgezondheid
○ Ontslag van minister
○ Politieke verantwoordelijkheid minister >< afhankelijkheid minister
Departementen/ministeries: de centrale administratie bestaat uit een variërend aantal
van 10 tot 25 overheidsdiensten
Een zelfde taakverdeling vinden we ook terug bij de regering, waarin de
verschillende ministers bevoegdheden die aansluiten bij 1 of meer van deze
4
