SAMENVATTING VICTIMOLOGY
1. Introductie
Susan Brison schreef in 1993 het boek ‘Aftermath’. Dit ging over haar ervaring met seksueel
geweld en poging tot moord in Grenoble (Frankrijk). Uit dit boek werden enkele stukken
voorgelezen, wat merk je op?
Onderdeel 1: belangrijkste thema’s in victimologie
• Ze probeerde beroep te doen op de mensheid. Ze schaamde zich en wilde niet
vertellen wat er gebeurd was, maar de media stuurde het al uit. Ze was echter blij dat
het anoniem was, want ze had schrik dat de dader haar anders zou vinden en ze opnieuw
slachtoffer zou worden. Het was vreemd dat ze medische hulp kreeg, maar geen
psychologische hulp. Ze had echter wel iemand nodig om te helpen bij het verwerken
wat er gebeurd was. Toch was er enkel aandacht voor de dingen die nodig waren voor
onderzoek.
• In zulke situaties zijn er verschillende gevoelens en emoties van belang.
Schaamte, woede en wraak zijn de belangrijkste gevoelens bij een slachtoffer.
Opvallend is dat ze het makkelijker vond om over de moordpoging te praten, dan de
verkrachting.
Onderdeel 2: cijfers over seksueel geweld
• Hieruit kunnen we halen dat slachtoffers het moeilijk hebben om naar voren te
komen. Er is in de media eveneens meer aandacht voor daders dan voor slachtoffers.
We worden niet vaak blootgesteld aan de ervaringen van slachtoffers in de media.
• 10% van de verkrachtingen worden niet gerapporteerd, er is dus sprake van een
groot dark number.
• Er zijn tegenstrijdige eisen bij het bekijken van slachtofferschap. Aan de ene
kant is er sympathie voor het slachtoffer, leed en afkeer van de situatie. Aan de andere
kant is er erkenning van de behoefte aan hulp en herstel. Maar gebrek aan praktische
mogelijkheden om dat te doen.
1
, 1.1. Just-world theory
Er zijn 2 identieke foto’s van een vrouw. Bij de eerste foto krijg je volgend verhaal: “ze is 31,
HRM-consulente, gaat in het weekend graag zeilen en heeft een hond die ze naar een bekende
weerman heeft genoemd”. Bij de tweede foto krijg je hetzelfde verhaal, maar wordt eraan
toegevoegd dat ze slachtoffer is geweest van een ernstig zedendelict. Hierna wordt aan je
gevraagd welke persoon je het aardigst of meest aantrekkelijk vindt en op wie jij het meeste
lijkt. De meeste mensen zullen dan ‘foto 1’ antwoorden. De reden is dat de toevoeging van het
slachtofferschap het idee over een ander persoon beïnvloed. Dit is de sociale reactie op
slachtofferschap: “You must have done something to deserve it”. Dit wordt de ‘just world-
theorie’ genoemd.
1.2. The International Crime Victim Survey (ICVS) – Jan van Dijk
Jan van Dijk is hoogleraar bij Intervict. Tevens is hij directeur van de onderzoeks- en strategie
afdeling van justitie en later werd hij directeur bij de UNODC. Hij is al sinds de jaren 70 bezig
met slachtoffersurveys. Hij is dan ook de bedenker van de ICVS in 1989. Hiermee wordt
slachtofferschap in verschillende landen gemeten en vergeleken. In 2012 won hij de Stockholm
Prijs.
1.3. Hans Von Hentig
Hans Von Hentig is een Duitse professor strafrecht en wordt gezien als de grondlegger van de
victimologie. In WO I heeft hij in het Duitse leger gezeten. Hitler vroeg hem of hij geen hoge
positie wilde in de NSDAP. Dit wou hij niet en dus vluchtte hij van Nazi-Duitsland naar de VS.
Mede vanwege de verschrikkingen van WO II schreef hij het boek ‘The criminal and his victim’
in 1948. Dit boek werd gezien als startpunt van de victimologie, alhoewel het hoofdzakelijk
over de dader ging.
Victim precipitation:
Von Hentig: ‘Why in history has everyone always focused on the guy with the big stick, the
hero, the activist, to the neglect of the poor slob who is at the end of the stick, the victim, the
passivist – or maybe, the poor slob (in bandages) isn’t all that much of a passivist victim –
maybe he asked for it?’.
Met deze uitspraak ging Von Hentig dieper in op de rol van het slachtoffer in het misdrijf. Hij
vroeg zich namelijk af of de studie van de criminaliteit niet te eenzijdig was. Het ging louter
over de plegers van criminaliteit en de veronachtzaamde rol die de slachtoffers speelden. Het
2
,gaat dus bij hem niet zozeer over de gevolgen van slachtofferschap, zoals een groot deel van de
victimologie na hem, of om de oorzaken in het algemeen, maar over de rol die de individuele
slachtoffers spelen in de totstandkoming van criminaliteit. Hij was vooral geïnteresseerd in wat
het slachtoffer had gedaan om slachtoffer te worden.
Deze slachtoffer participatie heeft vanuit het oogpunt van slachtoffers zowel positieve als
negatieve kanten:
• Positieve kanten: Hoe kunnen potentiële slachtoffers zich beschermen? Zie
preventie van criminaliteit, uitgaan van de kracht van het slachtoffer, etc.
• Negatieve kanten: Zouden we het slachtoffer de schuld geven voor zijn/haar
gedrag? ‘Ze hebben erom gevraagd’, etc.
1.4. Who is more likely to become a victim?
Je krijgt twee foto’s te zien. Rechts zie je een oudere vrouw van 75 jaar, links zie je haar
kleinzoon die graag uitgaat. Als we de vraag stellen wie eerder slachtoffer zou worden, wordt
vaak de oudere vrouw gezegd. Maar het is eigenlijk de jongeman. Hij gelooft namelijk niet dat
hij slachtoffer zou worden, dus gaat ‘brutaler’ door het leven. De oudere vrouw zal niets doen
dat haar blootstelt aan slachtofferschap en zal daarom minder kans maken.
Er zijn geen stereotypische slachtoffers. Ook bekenden werden reeds slachtoffer van
misdrijven. Denk maar aan Rihanna bijvoorbeeld die slachtoffer werd van huiselijk geweld of
Madonna van stalking. 50cent werd ook al meerdere malen neergeschoten. We kunnen ook
verder kijken, soms worden daders ook slachtoffers. Denk maar aan de leider van IS. Hij werd
gevangengenomen in Irak en werd daar gefolterd.
We kunnen een onderscheid maken tussen drie types slachtoffers. De primaire slachtoffers, de
secundaire slachtoffers (bij familie) of tertiaire slachtoffers (gezien op tv en dus geen directe
link met het slachtofferschap). Dit noemen we de circles of crime victims.
1.5. Narratieve victimology = verhalend slachtofferschap
Narrativiteit / verhaal is een dominante wijze van zelfinterpretatie door slachtoffers. Het is
belangrijk voor de ontwikkeling van levensverhalen voor de slachtoffers. De reactie op dit
slachtofferschap maakt deel uit van het verhaal. Het proces na slachtofferschap is een
ontwikkeling in de tijd, eerder dan een herstel naar een vorige toestand. Het is m.a.w. eerder
opnieuw vertellen in plaats van restaureren/herstellen.
3
, 2. Criminologische perspectieven I
Achtergrond info Toledo
Volgens de meeste getuigenissen kan het ontstaan van de discipline victimologie worden
teruggevoerd tot de onmiddellijke nasleep van WO II en tot het werk van Benjamin
Mendelsohn en Hans von Hentig. Eerstgenoemde heeft de term victimologie bedacht, terwijl
laatstgenoemde in 1948 in The Criminal and his Victim publiceerde wat algemeen werd
beschouwd als het eerste grote victimologische werk.
Als Von Hentig de eerste victimoloog is, dan is de eerste victimologische theorie die van de
victim precipitation: de rol die slachtoffers spelen bij de misdaad die hen overkomt. Deze
theorie werd overgenomen door Marvin Wolfgang in een reeks studies in de jaren vijftig en
zestig van de vorige eeuw. Het werd controversieel nadat Wolfgangs student Amir
slachtofferneerslag toepaste op verkrachtingen: hier vond men dat het te dicht bij de schuld
van het slachtoffer lag. Het inzicht dat slachtofferkenmerken en -gedrag belangrijke factoren
zijn in de etiologie van criminaliteit, dook weer op in de theorieën over blootstelling aan
levensstijl en routineactiviteiten aan het eind van de jaren zeventig.
Veel van het werk op het gebied van routineactiviteiten en herhaald slachtofferschap zou
onmogelijk zijn geweest zonder de belangrijkste methodologische innovatie in het
victimologisch onderzoek, namelijk de komst van enquêtes onder slachtoffers van
misdrijven. Na de eerste enquête onder slachtoffers van misdrijven in de Verenigde Staten in
1967 hebben een aantal landen een lange traditie opgebouwd van het ondervragen van
steekproeven van de bevolking over hun ervaringen met criminaliteit. Ondertussen zijn
dankzij het geesteskind van Jan van Dijk, de International Crime Victim Survey, - tot op de
dag van vandaag - de ervaringen met slachtofferschap van inwoners van meer dan 90 landen
onderzocht.
De enquêtes over slachtoffers van misdrijven hebben ook licht geworpen op de thema's angst
voor criminaliteit en strafbaarheid van slachtoffers. Het risico om daadwerkelijk slachtoffer
te worden is lang niet de enige voorspeller van angst voor criminaliteit, hoewel slachtoffers
als gevolg van hun slachtofferschap banger worden voor criminaliteit.
4
