DEEL 1: INLEIDING EN PRINCIPES
HOOFDSTUK 1: WAT IS MEDIABELEID?
Definitie:
“Policy-making is a process that concerns the interaction between different actors, the institutional
structures within which they work and the objectives that they pursue”
è Je ziet in deze definitie van beleid maken vier componenten:
1. Het is een proces, met andere woorden: het is niet iets gegeven, het kan veranderen overtijd en
het is ook iets waar veel tijd inkruipt.
2. Actoren, u beleid is altijd een uitkomst van verschillen belangen die je moet verzoenen om een
bepaalt probleem op te lossen.
3. Instellingen en organisaties die betrokken zijn bij het beleid maken (bijvoorbeeld: het Vlaams
parlement, de regering,..)
4. Bepaalde visies en ideologieën, hierop zijn beleidskeuzes gebaseerd.
Een vroegere visie op mediabeleid = het uitwerken van bepaalde processen voor het oplossen van
problemen in het belang van het publiek (meest simpele visie). Maar deze visie veronderstelt wel een heel
rationeel proces.
Eén van de eerste communicatie denkers Harold Laswell zei: mediabeleid is eigenlijk een rationeel proces
waarbij we afgaan op een aantal principes en er worden beslissingen gemaakt met het belang van het
publiek in het achterhoofd. Ook is er een klemtoon op absolute objectiviteit, geïnformeerde partijen, die
waardevrij handelen in het algemeen belang. Maar dat is natuurlijk niet zo, het is wel waar dat beleid
gemaakt in officiële beleidsorganen, met niet 1 actor die hele proces domineert en het is ook waar dat het
gebaseerd is op een aantal leidende principes: transparantie, expertise, etc. Het is ook waar dat het beleid
aangepast als gevolg van veranderingen op technologisch of economisch vlak (bv. Digitalisering, regulering
sociale media, regulering slimme wagens, etc.) en dat het beleid resultante van pluralistisch proces met
inspraak van bepaalde partijen.
Maar wat het niet is:
“Decisions about the media are made in the most transparent and accessible ways with an
emphasis on expert advice, open discussion and public participation” (Freedman 2008: 31)
“policymaking in which a range of views is sought, the evidence is considered carefully and a
decision is reached based only on the merits of the specific situation. Special interests are held at
bay while the public interest remains paramount” (Freedman, media policy fetishism)
è dit zijn eenzijdige visies, want wat we weten van mediabeleid is:
• dat het net geen mechanistisch, technocratisch en objectief proces. Sommige belangen kunnen nu
eenmaal meer doorwegen dan anderen.
• sommige actoren nemen meer deel aan het beleidsproces dan andere en dus niet alle actoren
nemen op dezelfde manier deel aan beleidsproces (beperkte elite die sterker mediabeleidsvorming
kunnen beïnvloeden). Zoals bijvoorbeeld bij de beheersovereenkomst van de VRT, de grotere
bedrijven zoals DPG hebben meer inspraak dan kleinere lokale bedrijven omdat ze meer kunnen
doen met hun juridisch team.
• het is geen objectief proces het is verschillend naargelang de context. Voorbeeld andere context is
taal of marktgrote.
• een beleid is ook gebaseerd op bepaalde ideologische of politieke keuzes. Bepaalde accenten
moeten gelegd worden omdat ze hun eigen belangen willen terugzien.
1
,Het is dus:
“Policymaking (…) as a battleground in which contrasting political positions fight for material advantage
[…] This struggle occurs throughout the policy process […]” (Freedman 2008: 3)
“Media policy […] is a deeply political phenomenon” (Freedman 2008: 1)
è het is echt een strijd en dit wil zeggen geven en nemen. Je gaat dus heel vaak compromissen hebben in
het vormen van een mediabeleid.
Mediabeleid is ingebed in ideologische en politieke context bv. de contouren van neoliberalisme. Hierdoor
zie je dat er een heel andere manier is om te gaan denken over bepaalde instrumenten in het mediabeleids.
Zoals bij het publieke omroepbeleid, vandaag de dag wordt het veel meer afgetoetst hoe verstorend het is
voor de markt of wat de economische opbrengt ervan kan zijn. Je ziet dat publieke omroepen dit ook elk
jaar willen gaan tonen, de BBC toont elk jaar hoe belangrijk ze wel niet zijn aan de hand van cijfers. Maar
het is ook belangrijke om te weten dat er een shift is in de waarde die ze krijgen van de politiek, dit is ook
waarom ze zo belangrijk zijn en veel geld opleveren voor de industrie. Ook heeft mediabeleid gevolgen voor
cultuursubsidies en op het idee dat vrije markt beste garantie is op pluralisme: mededingingsbeleid. MAAR
het is dus een constante wisselwerking, niet eenzijdig overgenomen.
Wat een ‘beleidsprobleem’ is, is ook politiek (resultante macht, conflict, etc.)
“How a policy issue area is identified is political… because it determines who participates in decision making,
the rhetorical frames and operational definitions used, and the resources, and goals, considered pertinent”
(Braman, S. 2004:154)
Media policymaking ‘is not and can never be the tidy creation of ideal situations. Compromises and trade-
offs are endemic’ (Garnham, N. 1998: 210)
“Media policy refers to the variety of ways in which interested participants seek to develop both formal and
informal mechanisms to shape the conduct of media systems”
“The full range of attempts to influence the orientation of media systems by social actors mobilizing
whatever resources they can in order to promote their respective interests.”
“systematic attempt to foster certain types of media structure and behaviour and to suppress alternative
modes of structure and behaviour’
KORTOM, MEDIABELEID is:
• Meer dan alleen de instellingen of organen die beleid maken
• Meer dan de instrumenten die daarvoor ingezet worden
• Meer dan het resultaat dat bereikt wordt
• Is dynamisch en evoluerend: ad hoc-maatregelen vs. langetermijnevoluties
• Is conflict-gebonden, gekenmerkt door pogingen tot consensus
• Is verschillend naargelang de politieke context
• Niet altijd expliciet of formeel: informele krachten
• Het belang van non-decisionmaking en media policy silences
= proces van interactie tussen ACTOREN, INSTITUTIONELE STRUCTUREN, BELANGEN, die ze dienen.
2
,Case: Hoe zou jij als minister van media omgaan met die verschillende belangen? Beide partijen moeten
zich in het beheersovereenkomst bevinden. Stel dus dat je minister bent van media en je zit met die twee
tegenstrijdige belangen? Langs de ene kant heb je de publieke omroep die voor iedereen nieuws
toegankelijk moet maken, zeker in tijden van corona. Dus zij willen dan zoveel mogelijk nieuws. En aan de
andere kant zit je met die private spelers die zeggen dat hoe meer VRT mag doen hoe meer zij het
businessmodel ondermijnen van de private spelers.
De beheersovereenkomst van de VRT is echt een puzzel waar met veel andere moet rekening gehouden
worden, zoals de cultuursector, private spelers, … Op sommige vlakken staan de verschillende belangen
lijnrecht tegenover elkaar. Een mooi voorbeeld hiervan is de website van de VRT, zij willen alles gratis
aanbieden aangezien het met belastinggeld is gemaakt. Maar dan zeggen andere dat de private sector heel
hard onderdruk staat aangezien zij net willen dat mensen betalen voor goede content. Dit zal een
spanningsveld creëren.
In de chat:
• Minder dotaties geven: maar dan krijg je het probleem dat VRT geen deftig nieuws meer kan
brengen. En dit kan dan opnieuw een bedreiging zijn voor de toegang tot nieuws van de burger.
• VRT zou enkel de hoofdzaken moeten bespreken en dan zouden de mensen voor meer inzichten
naar private spelers moeten gaan: dit is eigenlijk wat private spelers willen, dat VRT zich vooral
beperkt tot audiovisuele content.
Het compromis:
• VRT mag veel doen, maar moet zich beperken tot audiovisuele content en niet de geschreven
stukken. Maar de VRT zegt dan, ja maar ja, je vraagt toch ook niet aan de geschreven pers om zich
enkel te focussen op geschreven content. Als je naar HLN kijkt zie je ook veel audiovisuele content
dus zij zijn eigenlijk ook aan het concurerren met VRT.
• We laten de geschreven tekst toe, maar we gaan de tekst beperken tot maar een aantal woorden.
Dit klinkt gek maar aan de RTBF kant is dit wel zo, zij hebben een maximum aan woorden. In
Duitsland is de regel dat bepaalde artikellen maar max een week online mogen staan. Op deze
manier geven ze kranten een gelijk speelveld.
• Als minister kan je zeggen: ik (h)erken de belangen van de private spelers maar het belang van de
taak van de publieke omroep op vlak van informatie delen primeert in deze discussie. Dus de VRT
mag alles doen online (zo staat het met meer woorden in de de beheersovereenkomst).
Wat is een beheersovereenkomst?
De Beheersovereenkomst 2021-2025 werd op 10 december 2020 ondertekend door de Vlaamse regering
en de publieke omroep.
De beheersovereenkomst regelt onder andere:
• meetbare doelstellingen m.b.t. de VRT-opdracht (kwaliteit, bereik, waardering)
• de doelstellingen over de onderzoeks- en innovatieopdracht van de VRT
• de doelstellingen betreffende het personeelsbeleid, het financiële beleid, technologie en
transmissie
• de toegekende financiële middelen
De Vlaamse Regering kan nog andere bepalingen opnemen in de beheersovereenkomst. Die kunnen gaan
over bijvoorbeeld de commerciële communicatie en het ontwikkelen van nieuwe diensten/activiteiten.
Beheersovereenkomst 2021-2025
De Beheersovereenkomst 2020– 2025 tussen de Vlaamse Gemeenschap en de VRT bepaalt het kader
waarbinnen de openbare omroep in de periode 2021-2025 haar opdracht zal vervullen.
De basisvisie van deze beheersovereenkomst is om niet langer als traditionele radio- en
televisieomroeporganisatie, maar als publieke mediaorganisatie met focus op audio en video
een maatschappelijke taak ter versterking van de Vlaamse samenleving in Vlaanderen en Brussel op te
nemen.
3
, In een mediasector die gekenmerkt wordt door nooit geziene internationalisering en tal van uitdagingen
die daarmee gepaard gaan op vlak van lokale productie en desinformatie, kan en moet de publieke omroep
een unieke rol spelen door dicht bij alle Vlamingen te staan, haar maatschappelijke en breed-educatieve
opdracht voorop te stellen, correcte informatie en duiding aan te bieden in de strijd tegen desinformatie,
en dit alles op een toekomstgerichte en in toenemende mate digitale manier.
De Beheersovereenkomst schuift 6 strategische doelstellingen naar voren:
1. Relevant voor en dicht bij Vlaanderen
2. Voor iedereen een breed, kwalitatief en in toenemende mate digitaal aanbod
3. Betrouwbare informatie als gemeenschappelijk referentiepunt
4. De Vlaamse cultuur en creativiteit stimuleren
5. Durven innoveren en gebruik maken van technologie voor maatschappelijke impact
6. Samen het media-ecosysteem sterk houden
1.1 WAAROM MEDIABELEID?
Veel van mediabeleid hangt samen met ‘publiek’ en publiek belang
…” address the conditions under which the public can actively engage in the production and reporduction
of the society in which the members of the public live (Braman, 2004: 179) è hiermee willen ze zeggen dat
media moet helpen in de creatie van het publiek belang en de maakbaarheid van de samenleving
(modernistische visie). Zorgen dus als je deelneemt aan het beleid mensen zichzelf kunnen verbeteren.
Noodzaak en ook illusie van maakbaarheid van de samenleving: “Vermits iedere, dus ook politieke, actie is
ingebed in de pluraliteit, m.n. de gemeenschap met anderen, is zij onvoorspelbaar, onomkeerbaar,
anoniem en grenzeloos.” (Arendt 1983:283)
Maar je ziet in de praktijk dat er vaak een continu spanningsveld tussen publieke en marktprincipes, vaak
overlappende objectieven zoals de Netflix quota kun je zien als de bescherming van cultuur maar langs de
andere kant is het ook economisch aangezien het bescherming biedt voor de Europese markt. Vaak verengd
tot discussie: Publiek vs. Privaat, burgers vs de markt, maar is complexer dan dat.
Er zijn 3 grote redenen waarom er een mediabeleid is:
1. Media zijn belangrijke actoren van sociale communicatie, verandering
• Belangrijke link met burgerschap, democratische waarde. Zo kan een debat op tv misschien zorgen
voor nieuwe inzichten.
• Communicatieprocessen ingebed in context, bepaalde sturende krachten dus het is belangrijk om
die ook te gaan reguleren want anders krijg je bepaalde processen die net de meerwaarden
beperken van die media of net de negatieve aspecten niet beperken:
Controle over content, beslissen wat we te zien krijgen, de toegang van gebruikers tot
technologieën, de mate van interactie op grote schaal, is allemaal ingebed in bredere
machtsstructuren en netwerken, identiteit, etc.
“Who can say what, in what form, to whom, for what purposes, and with what effect will be in part
determined by and in part determine the structure of economic, political and cultural power in a society”
(Garnham, 2000: 4)
2. Belangrijke economische sector
Volgt de principes van markt/kapitalisme, wedijveren voor de aandacht van de consument en ze gaan dus
ook zich zodanig gaan positioneren. Dit wil zeggen dat platformen zoals Netflix, als zij zich niet moeten
houden aan bijvoorbeelde de Europese quota dan zullen ze niet zo geneigd zijn om Europese content aan
te kopen. Omdat ze door hebben dat hun publiek graag Amerikaanse content kijkt. Als men bedrijven niet
zou tegenhouden zouden ze elkaar blijven overnemen tot in de oneindigheid. In Amerika is er al lang een
discussie over de machtige bedrijven zoals Amazon en Facebook of die niet te machtig zijn en ze die eigenlijk
4
