Nina Reyn - 20180227
Stad & diversiteit (2020)
COLLEGE 1 : stedelijke diversiteit vandaag
C1.1. Stedelijke diversiteit? (filmpjes)
• Waar stopt humor en vrijheid van meningsuiting?
▪ Taal is deel van de publieke cultuur dus hoe ga je om met alle verschillende talen in onze
cultuur?
C1.2. Segregatie
C1.2.1. Segregatie?
• Segregatie: “ mate waarin twee of meer groepen apart van elkaar leven, in verschillende delen
van de stedelijke omgeving” (Massey & Denton)
▪ Wanneer bepaalde groepen meer voorkomen in bepaalde gebieden dan anderen
- Geen enkele situatie waarbij mensen gelijk verspreid zijn over een bepaalde regio
• Ruimtelijke dimensie van sociale ongelijkheid :
▪ In kapitalistische samenleving ontstaat sociale ongelijkheid in arbeidsmarkt, maar wordt het
via huisvestingsmarkt omgezet in ruimtelijke ongelijkheid
▪ Woonlocatie bepaald door inkomen en vermogen, eerder dan individuele woonpreferenties
(hoe hoger het inkomen, hoe meer keuze)
- Huisvestingsmarkt is een gevolg van de arbeidsmarkt
- Veel minderheidsgroepen hebben laag inkomen en hebben dus minder speling op vlak
van woonpreferenties (zij wonen vaak waar niemand anders wilt wonen).
▪ Maar kan ook keuze-aspect bevatten (zoeken naar sociale steun en netwerken, aangepaste
voorzieningen etc.)
- Mensen met migratie achtergrond willen soms wonen in wijken met mensen die
dezelfde migratie achtergrond hebben
C1.2.2. Segregatie en de stad
• Segregatie: gevolg van hoe steden zich sociaal-ruimtelijk organiseren bij groei
• Voorbeeld: Chicago
▪ 4.500 naar 1.500.000 in eind jaren 1800
- (Vooral door migranten die in opkomende industrie werken)
▪ Melting pot: migratie van over hele land én wereld
▪ 1930: 25% van de inwoners in buitenland geboren en 40% van de kinderen hebben
buitenlandse ouders
• Chicago: ‘laboratorium’ voor stadstudies
▪ (Chicago school of (urban) technology): analyse van inter-etnische relaties in de stad
• Segregatie als ‘normaal’ organisatiekenmerk van stedelijke sociaal leven
▪ Stadsgroei leidt tot sociaalruimtelijke differentiatie
- (Er ontstaan dus wijken met een specifiek profiel bv. Chinese wijk)
▪ Wijken nemen specifiek socio-economisch en (etnisch-) cultureel profiel aan
▪ Uit zich in publieke en private voorzieningen, gebruik van publieke ruimte etc.
- (Bv. Marokkaanse bakkers, theehuizen,…)
▪ Sociaalruimtelijke specialisatie is dynamisch gegeven (‘buurtverandering’)
- Bv. Marokkaanse badhuizen, Marokkaanse tempels,..
▪ Concentrisch model: poging om te vatten hoe steden groeien, gebaseerd op Chicago → Het
zou toepasselijk moeten zijn op alle mogelijke steden.
1
, Nina Reyn - 20180227
- Chicago : Business District in centrum; daarnaast zone van ‘stedelijk verval’ waar
industrie zich vestigde. (onaantrekkelijk voor mensen met middelen)
- Stad groeit altijd in concentrische cirkels:
➢ ‘Loop’ : het zaken hart
➢ Zone in/of transition’ : oudere deel van de staat
➔ Bv. Borgerhout, Noorden van Antwerpen is een transitiezone
➔ Tussenzone onder druk van uitdijende economische kern (19e Eeuwse gordel)
❖ Lage kwaliteit van woningbestand en leefomgeving
❖ Dubbele functie: toegangspoort voor nieuwkomers + transitiefunctie
(aankomstwijk) - emancipatorische dimensie stad
❖ Sociale mobiliteit vertaalt zich in ruimtelijke mobiliteit
• Kaartje met veel kleur en pijlen: Verhuispatronen in Antwerpen in 2010
▪ Autochtonen verlaten de stad en de allochtonen de stad binnenkomen
▪ De ring verliest autochtonen door migratie
Migratiepatroon allochtonen Migratiepatroon Autochtonen
- Grootste stroom van buiten de stad naar Antwerpen binnen - Grootste stroom van randdistricten naar buiten de stad.
de ring. - Instroom naar rand > instroom naar ring
- Van buiten de stad trekken er ook veel allochtonen naar Maar niet genoeg om grote uitstroom te compenseren.
buiten de ring. - Binnen ring : ingaande-uitgaande stromen ± gelijk.
- In beide gevallen is uitstroom < instroom. - Duidelijk meer mensen trekken van binnen de ring naar
- Duidelijk meer mensen trekken van binnen de ring naar buiten de ring dan omgekeerd.
buiten de ring dan omgekeerd.
C1.3. Samenleven in wereld van ‘vreemden’
C1.3.1. Integratie via segregatie?
• Robert E. Park: “the process of segregation establishes moral distances which make the city a
mosaic of little worlds which touch but do not interpenetrate. This makes it possible for
individuals to pass quickly and easily from one moral milieu to another and encourages the
fascinating but dangerous experiment of living together in several different continuous, but
otherwise widely separated worlds.”
▪ Samenleving tussen verschillende groepen creëert afstand wat tot negatieve gevolgen kan
leiden, de reden dat dit niet gebeurd heeft te maken met differentiatie/creatie van Habitats.
▪ Creatie van reeks Habitats met morele afstand waar mensen zich thuis voelen.
- Deze morele afstand wordt geïntroduceerd door segregatie; segregatie brengt dus ook
met zich mee ondanks het negatief klinkt.
- De verschillende wereldjes raken elkaar, maar verweven niet.
➢ Dit creëert de mogelijkheid om de andere wijken te bezoeken en dan weer terug
kunnen keren naar de eigen wijk waar men zich veilig voelt.
➢ Op deze manier wordt door Robert Park de samenleving geïntegreerd.
➔ Integratie verloopt volgens segregatie
C1.3.2. Samenleven met ‘vreemden’
• Metropolitane persoonlijkheid? (Simmel) = stedelijke persoonlijkheid
▪ Continu stimuli in wereld vol ‘vreemden’ (mensen die je persoonlijk niet kent)
- Je kan onmogelijk op al deze stimuli reageren of emotioneel verbinden
2
, Nina Reyn - 20180227
▪ beschermende reactie: ‘intellectualistisch’ karakter van mentaal leven in stad en
blasé/onverschillige attitude van stadsbewoners
• Vaak negatief geïnterpreteerd als neergang van sociaal leven, gebrek aan respect en burgerschap
▪ Faciliteert net samenleven onder vreemden in steden
- De onverschilligheid is een manier om het leven in de stad draagbaar te maken
C1.3.3. Sociale afstand als sociale norm
• Hoe sociale afstand bewaren in fysieke nabijheid
▪ Evenwicht zoeken tussen respecteren van autonomie van anderen en anderen erkennen als
persoon
- Bv. drukke tram : sociale afstand bewaren is een norm
- Bv: oortjes indoen op de bus → teken geven dat je in je eigen zone zit (afstand nemen)
▪ Civil inattention (Goffman):
- “One gives another enough visual notice to demonstrate that one appreciates that the
other is present (and that one admits openly to having seen him), while at the next
moment withdrawing one’s attention from him so as to express that he does not
constitute a target of special curiosity or design”
- Onaandachtig zijn t.o.v. de andere in de stad : tonen dat je weet dat hij er is.
▪ Focus op autonomie: emancipatorische dimensie van stad
• Convivialiteit: het samenleven en de interactie die multiculturaliteit een gewoon kenmerk van
het sociale leven maakte (Gilroy)
▪ Vergt interculturele competenties en pragmatische opstelling om conflicten die voorkomen
uit samenleven in diversiteit te vermijden of ontmijnen
- Weten welke zaken je bespreekbaar kan maken, en welke zaken je beter uit de weg
gaat om conflict te vermijdend.
▪ Deze multiculturaliteit werd een normaal aspect van het dagelijkse leven
• Kritiek
▪ Tolerantie voor ontmoeting met anderen in publieke ruimte verandert persoonlijke
vooroordelen niet (Valentine)
▪ Vermijden van dieper engagement met ‘vreemden’ om conflict te vermijden en ongelijkheid
te negeren
• Bij stereotypering gaat men vaak het uitzonderingsargument gebruiken in plaats van de eigen
mening aan te passen.
H1.4. Sociale mix
• = strategie van beleidsmakers om de segregatie te verbreken
H1.4.1. Angst voor segregatie
• Vrees voor etnische concentratiebuurten als bedreiging voor dominante cultuur
• Leidt tot pleidooien voor sociale mix beleid:
▪ Mengen van verschillende types bewoners binnen bepaald gebied
- Huisvestingcomplex, straat, wijk, stad.
▪ In realiteit: aantrekken middenklasgezinnen (deze zijn vertrokken uit de steden)
▪ Via huisvestingbeleid en stadsvernieuwing
- Luchtkwaliteit verbeteren, meer huizen met tuin, mooie publieke ruimtes..
• Angst voor (etnische) segregatie vanaf 1980 :
▪ Welvaartstaat en economische groei leidde tot stadsvlucht van witte middenklasse
▪ Suburbanisatie als vorm van (zelf-)segregatie
3
, Nina Reyn - 20180227
▪ Migranten nemen leeggekomen plaats in stad in, terwijl autochtone kansarmoede blijft
- Omdat ze te weinig middelen hadden om te verhuizen.
▪ Angst voor stedelijke ‘onderklasse’, vermengd met vrees voor negatieve effecten van leven
in arme, multiculturele buurten op bewoners
- Klassiek motief : ze zijn met veel en gaan alles overnemen
H1.4.2. Sociale mix
• Belangrijk: Verschil tussen steden in Europese welvaartstaten (minder ongelijkheid, etnisch
heterogeen) VS Amerikaanse getto’s (erg ongelijk, etnisch homogeen)
▪ Reden: voor sociale mix en segregatie heb je eerst ongelijkheid nodig.
- Als mensen niet ongelijk zijn, ontstaat die sociale mix niet en dus ook geen segregatie.
- Ongelijkheid verschil in huisvesting segregatie minder sociale mix
▪ Nood aan sociale mix is in de VS veel groter dan in de EU:
- In de EU bestaan er welvaartstaten, die de ongelijkheid beperken en dus minder
segregatie is.
• Sociale mix beleid mikt op kansrijke netwerken, verhoogde sociale cohesie door persoonlijk
contact en goede rolmodellen (van de witte middenklasse)
▪ Maar weinig wetenschappelijke evidentie in realiteit :
- Fysieke nabijheid creëert niet automatisch sociale netwerken (want we zoeken mensen
met ongeveer dezelfde achtergrond, sociale klasse, inkomensniveau, ..)
➢ Principe van ‘homofilie’ (Arthurson)
➢ Vb: Het is niet omdat je naast een Joods gezin woont, je ook contact hebt met dat
gezin → gaat eerder bv met de blanke gezinnen uit de buurt bonden.
- Uiteindelijk weinig kans op sociale mobiliteit via rijkere sociale netwerken of rolmodel,
want men zoekt rolmodellen waar men zich in herkent.
➢ Bv. iemand die op straat opgroeide herkent zich niet in iemand die in een villa
woont en studeert aan de universiteit (Ostendorf, Sacco, De Vos)
- Leidt ook vaak tot verdringing van armere bewoners door opwaartse druk op
woningprijzen
- Potentieel meer sociale conflicten (Putnam)
▪ Sociale mix is een goed idee, maar veel zaken die voldaan moeten worden voor dit
mogelijk is.
H1.5. Aankomstwijken
• Aankomstwijk (vfr. Transitiezones)
▪ Aantrekken ‘externe’ middenklasse bewoners
- = Creëren van ‘interne’ middenklasse
▪ Wijken uitgerust om sociale mobiliteit te ondersteunen door :
- Concentratie van publieke en private voorzieningen gericht op nieuwkomers en
mensen in armoede
- Aanwezigheid van sociale netwerken
- Informele economie
➢ Bv. huizen/app wordt verkocht via via ipv. op de markt
- Goedkope huisvesting
• Etnische enclave
▪ Relatie tussen socioculturele en socio-economische integratie (Portes & Manning)
- Definitie:
4
