Inleiding tot de geschiedenis van de Europese letterkunde
Kunnen → De grote Europese literaire stromingen kennen en de schrijvers situeren in de tijd
Examen → juiste auteur met juiste titel koppelen, termen kennen
De Oudheid
• De Griekse Oudheid
Politieke en sociale context
Oude Griekenland:
•Attica, eilanden, Ionië, delen van Sicilië = Groot-Griekenland genoemd
•vormt geen Geen territoriale eenheid zoals het Romeinse Rijk → niet 1 Grieks rijk, maar
verschillende stadsstaten die elk hun eigenheid hadden en onderling verwant waren en
tegelijkertijd hun eigen autonomie hadden
•Los verband van stadstaten (bv. Athene, Sparta) = de belangrijkste
•Onderling verbonden + strijd om de macht
•Democratie was enkel in Athene
•Oligarchie in Sparta, tirannie (alleenheerschappij) in andere
delen
•Gebaseerd op politieke gelijkheid, zelfs indien sociale of
intellectuele ongelijkheid
•Echter ook: slavenmaatschappij (≠rechten)
Mens- en wereldbeeld
•Mythologie
•Griekse godenwereld
•na verloop van tijd: secularisatie (symbool voor hogere krachten)
Goden zijn niet meer oppermacht, maar symbool voor hogere krachten, het geloof neemt wat af
stamboom van goden
Goden waren gehuwd met elkaar en hadden ook kinderen
Cronos en Rhea (belangrijksten) krijgen kinderen (broer en zus). Kinderen Zeus trouwt met Hera
(godin van vruchtbaarheid en huwelijk)
Antropomorf godensysteem: het toekennen van menselijk eigenschappen aan niet- menselijke
wezens bv goden. → omdat zij man en vrouw zijn bv
•Filosofie
•Natuurfilosofen: bv. Thales van Milete (beschouwt water als de oorprong van alles ipv de
chaos)
•-Socrates (socratesmethode)(→hij gelooft in zelfkennis als het meest belangrijke om te
komen tot een begrip rond de wereld rondom ons ),
, -Plato (leerling van socrates) (dialogen; allegorie van de grot)(hij is op zoek naar de waarheid
de ideale waarheid, maar wij als mens hebben daar geen toegang tot de ideen wereld, omdat
wat wij waarnemen is slechts een representatie daarvan, daarom zien wij enkel de
afspiegeleing en we kunnen niet tot de echte kern komen) (we zien alleen de schaduwen in de
grot, maar niet de echte gebeurtenissen)(volgens hem is litaratuur alleen een afspiegeling van
het representationele, daarom is leteratuur inferieur, omdat de schaduwen worden
weergegeven en niet de ideele werkelijkheid zelf )
-Aristoteles (leerling van plato) (traktaten(beschouwende werken(teksten)zakelijke
wetenschappelijke teksten); Poetica; drie eenheden in de Griekse tragedie) (hij gaat in tegen
plato, hij heeft het wel over poetica en literatuur en cultuur, die hij hoog inschat, in zijn werk
ars poetica komt het tersprake) (hij schrijft in de vorm van traktaten en hij wordt geas een
goede toneel; eenheid plaats tijd en actie → die eenheden moeten er zijn om een
harmonieuze vorm te vormen die een tragedie gaan vormen)
•Filosofie versterkt secularisering ( men stapt af van een godsdienstig wereldbeeld)
•Olympische spelen
•Religieuze oorsprong (de berg olympus)
•Harmonische ontwikkeling lichaam en ziel
(Geeft aan hoe mens en werledbeeld was, ontwikkeling gezond geest en gezond lichaam)
Literatuur en cultuur
Verweving cultuur en religie
(de tempels zijn belangrijk in de griekse beleving; idee van
evenwicht en harmonie aantonen op de manier hoe ze zijn
opgebouwd)
•Slechts klein aantal literaire teksten bewaard (de rest zijn
kwijt)
•Drie grote genres
•Epiek(grote thema’s zoals helden): overgang van orale
naar geschreven cultuur (Odysee,..)
•Lyriek(het kleine): gezongen, met muzikale begeleiding (gaan eerder over persoonlijke
ervaring, kleine thema’s; natuur liefde)
•Drama: tragedie en komedie
•Ook bouw- en beeldhouwkunst: evenwicht en harmonie
Belangrijke auteurs en werken
•Preklassiek Griekenland (800 v. Chr. – 500 v. Chr.)
•Epiek: Homeros; auteur van Illias en Odysseia (de oudste
teksten) (de 2 boeken die men toen schreef aan Homeros,
hier is ook een debat over of hij dat wel allebeo geschreven
heeft)
•Lyriek: bv. Sappho
•Klassiek Griekenland (500 v. Chr. – 323 v. Chr.) => 5e eeuw
v. Chr = Gouden Eeuw
•Tragedie: Aeschylus, Sophocles, Euripides (toneel)
•Komedie: Aristophanes
•Beschouwende literatuur: Plato, Aristoteles (niet van
socrates, omdat dit eerder mondeling was)
•Hellenisme (323 v. Chr. – 31 v. Chr.)
•3e eeuw v. Chr.: Apollonius van Rhodos, Argonautica (handelt over lason die een reis
moet uitvoeren naar een mitische wereld, hij bouwt een schip voor zijn reis, zij vormen samen de
argonauten)
Gevalstudie 1: Homeros, auteur van Illias en Odysseia
,•8e eeuw v. Chr., Ionië (= situering ) (een van de vroegste werken)
•Heldendichten (epos/epen)
•Geschreven in verzen
•Voorgedragen door zangers
•Grootse daden van goden en mensen
•ontstaan vaak Rond een belangrijke historische (of legendarische) gebeurtenis (zijn niet
altijd echt)
•Homeros als dichter-zanger (“Homerische kwestie”) (= is dat dan echt wel de auteur of enkel de
zanger? – is hij wel verantwoordelijk voor de 2 teksten, omdat er veel verschil zijn tussen de 2 teksten)
•Blind? Zanger en auteur? Ilias en Odysseia?
•Homerische stijl
•Alwetende verteller; verhaal en beschrijving
•Aanroeping van de muze (Ilias en Odyssee)
•Homerische vergelijking (=zeer uitgebreide vergelijking)
(homerische vergelijking)
1. Een heel uitgebreide vergelijking over wat de Grieken voelen
2. Net zoals kinderen blij zijn, zo blij zijn ze → opnieuw een lange vergelijking
Hiermee wordt bedoelt dat er wel een vergelijking is tussen de 2 teksten
•Ilias
•Veldtocht van de Grieken (Achaeërs) en belegering van de stad Troje, nadat Helena (de vrouw
van de Griekse koning Menelaos) door de Trojaan Paris werd ontvoerd.
•Agamemnon + Achilles (Grieken) vs. Hector (Troje)
•Niet chronologisch verteld (flashbacks)
De veldtoch van de grieken in de stad Troyen. Helena wordt door de Troyane paris ontvoerd. Zij wordt naar
Troyen ontvoerd. Agamemnon verklaart de oorlog aan Troyen. Achilles en Agamemnon gaan naar Ionie (Troyen).
Daar breekt de oorlog uit. Achilles dood Hector. Het gaat hier voornamelijk om de oorlog.
•Odysseia
•10-jarige zwerftocht van Odysseus, zijn avonturen op zee en terugkeer naar Ithaca, waar hij
wraak neemt op de vrijers die zijn vrouw Penelope het hof maken
•Tweede verhaallijn: zoektocht van Telemachus naar zijn vader
•Niet chronologisch verteld (flashbacks en flashforwards)
•Verlangen naar huis (nostos=thuiskomst)
Dit verhaal heeft een andere insteek. Het gaat hier eerder om Odysseus. Hij heeft een 10
jarige zwerftocht, hij wordt contstant van zijn koers afgebracht door goden etc. Tweede
verhaallijn. Odyseus gaat op zoek naar zijn vader. (idee gaat om het verlangen naar huis)
Ook tot op vandaag worden deze verhalen herhaalt.
Gevalstudie 2: Sophocles, Koning Oedipus en Antigone
, •Griekse tragedie (tragos + ode = bokkenzang) (tragedie en een zang; behoort cultus van
dionysus)
•Ontstaan uit de cultus van Dionysus (cfr.(vergelijk) toneelwedstrijden)
Om dionysus te vieren werden er toneelwedstrijden georganiseerd. Een van de winnaars was Sophocles. Hij won
herhaaldelijk.
•Herinnert de mensen aan de kortstondigheid van hun bestaan en dwingt hen tot reflectie
(catharsis) (door de gebeurtenissen te volgen van het toneel, wordt er een emotie
losgewekt; catharsis= zuivering van emoties door griekse tragedie)(niet enkel de
scenische voorstellingen, maar ook een koor die reflecteert op de actie en telkens tussen
in komt)
•Afwisseling koorzang / scenische voorstelling
•Basispatroon:
•hamartia (cruciale fout)
•anagnorisis (erkenning) •peripeteia (ommekeer)
•Heroisch opnemen van het lijden (waanzin, inzicht, verzoening)
•Publiek voelt medelijden en angst (catharsis = emotionele zuivering)
basispatroon → basispersonage → maakt een fout en hierdoor komt er een tragische
gebeurtenis, wanneer men de fout erkent, die ommerkeer is geen happy ending
Koning Oedipus; hij maakt deel uit van een cyclus. Hij
vermoord onbedoeld zijn vader en trouwt met zijn moeder
zonder dat hij dit weet. Wanneer het uitkomt is er een
ommerkeer en aan het einde van het stuk wordt er verder
ingegaan in de waanzin, inzicht= hij steekt zijn ogen uit. Het
publiek heeft dan een emotionele reactie als medelijde.
Je begint met de cruciale fout die het stuk in beweging zet. Dit leidt tot comlicaties.
Vervolgens krijgt het een hoogtepunt = anagnorisis. Waardoor de ommekeer komt en we
eindigen dan met de ontknoping = resolution.
Atigone; ook bij dit stuk zien we hetzelfde diepe structuur. Antigone leeft onder koning kreon. Kreon
verbiedt de broer van Antigone te begraven, omdat hij wordt verklaard als staatsvijand. Antigone gaat
ertegen in. Ze staat erop dat zijn broer wel wordt begraven. Hier gaat het voornamelijk om kreon die
de wetten van de goden niet respecteert. Die belangrijker zijn van de staat. Hij maakt de cruciale fout.
Antigone duidt aan dat hij zich niet aan de wetten houdt.
•Sophocles (5e eeuw v. Chr.)
•Toneelspeler, auteur en strateeg
•Mens als individu staat centraal
•Bv. Koning Oedipus
•Oedipus, Laius, Jocasta, ... => structuur van de tragedie
