Thema 1: de oudste sporen van het strafrecht
Bakkermat van onze cultuur: In het Middellandse-Zeebekken
A. Strafrechtsgeschiedenis: bronnen
- Materiële sporen
Rechtsarcheologie
= houd zich bezig met de materiële studie van de geschiedenis, datering van de verschillende lagen van
de grond
Vb. Gerechtsgebouwen, schandplanen, zwaarden, tortuurinstrumenten
Rechtsiconografie
= houden zich bezig met voorstellingen van recht + beschrijven van bron, daarna diepere betekenis
zoeken
Vb1. weegschaal (= idee van evenwicht te bewaren in de maatschappij) en zwaard (= macht om te
straffen)
Vb2. standbeeld, tekeningen, foto’s, Leerboeken, gerechtigheidstaferelen
Salomonsoordeel = een oordeel om aan een heel moeilijke discussie een eind te stellen door een simpele oplossing
voor te stellen
Schilderij gemaakt in opdracht van een rechtbank, om deze op te hangen
in de rechtbank om mensen in de rechtbank ( publiek + rechters ) een
goed voorbeeld te geven van de ideale rechtspraak
Is een bijbels oordeel zeer religieus
( recht en religie waren eeuwen lang zeer sterk verbonden)
Het verhaal:
1. twee publieke vrouwen (prostituees) hebben een discussie over een dood kind en levend kind
2. een van de moeders zal per ongeluk haar kind stikken in haar slaap
3. de moeder van het dode kind wisselt het kind met de levende baby in de wieg van de andere vrouw
4. Koning Salomon geeft de opdracht: “hak het levende kind in twee en geef de helft van kind aan elk van de
twee vrouwen”
5. Op het ogenblik van de tweede dood zegt de echte moeder: “stop ik heb liever dat het kind dan blijft leven
bij haar”
6. Zo weet koning Salomon dat dit de echte moeder is
Rechtsiconologie
= onderzoeken niet enkel de boodschap achter de onmiddellijke voorstellening, maar bestuderen ook de
gehele context van de cultuur + alle mogelijke relaties tussen artiesten en juristen onderzoeken
Vb1. gerechtigheidstaferelen = ideaal beeld van het recht
Salomonsoordeel ( vb. schilderijen, wandtapijten, fresco’s, …)
Vb2. Leerboeken Joos de Damhouder: schreef een aantal handboeken met prenten waarin hij aan de
mensen uitleg geeft over hoe een proces in elkaar zit
MAAR zijn boeken waren eigenlijk plagiaat, ze waren gebaseerd op de boeken van Filips Wielant ( =
Gentenaar, zoon van de griffier van raad de raad van Vlaanderen, studeert Romeins rechten in
Leuven)
Practijcke criminele & practijke civile = synthese van het positieve recht en het geleerde recht
De Nederlandse rechtstaal gaat voor een groot deel terug op Filips Wielant
1
, - Geschreven bronnen
Rechtsbronnen = Historische bronnen =
Waar komt het recht vandaan? op basis van welke geschriften/ bewaarde
Hoe is het recht ontstaan? documenten kunnen we iets zeggen over het
verleden?
Formele rechtsbronnen Materiele
= gaat altijd over de rechtsbronnen teksten waarop we ons kunnen baseren om aan
vorm = Gaat altijd over de geschiedschrijving te doen
inhoud
1. de wet MAAR, als we ons baseren op de wet (1) alleen:
2. de rechtspraak Duizenden bronnen: Dan weten we dat er een wet was, maar niet hoe
3. de rechtsleer één van de belangrijkste vaak dit probleem voorkwam
4. de gewoonten = religie
5. algemene We weten al meer als we ons op de rechtspraak (2)
rechtsbeginselen baseren
- welke straffen werden opgelegd
- welke verwijten en ruzies plaatsvonden
MAAR, vele teksten zijn niet bewaard of werden niet opgeschreven
Rechtsleer (3) = alle mogelijke geschriften van Juristen over het recht
MAAR, daarmee kennen we enkel de visie & opinie van één enkele schrijver
we kunnen wel heel veel te weten komen in de rechtstoepassingen
- getuigenissen
- contracten
- testamenten
- …
MAAR we weten niet hoeveel van de getuigenissen of contracten zijn doorgegaan
Want, aangifte? Vervolging? Minnelijke schikking? Genade van de koning?
B. De oudste bronnen
Middellandse zeegebied = bakermat van onze West-Europese cultuur
Religie (Jeruzalem)
Ratio (afkomstig van de Griekse filosofen = Athene)
Recht (Rome) !! Romeins recht = enorm belangrijk voor ons recht
WAAROM daar?
- Eerste geschreven bronnen: schriftstelsels (hiërogliefen, spijkerschrift,…)
- Eerste steden ontstaan er ontstaan taakverdelingen persoon concentreert zich enkel op recht
WAAR? In de vruchtbare halve maan ong. 2000 v. Chr. machthebber wil dat macht gerespecteerd wordt
Kunnen we de teksten van vroeger wel correct interpreteren?
Hineininterpretierung = met onze kennis en concepten van vandaag de teksten van vroeger proberen
interpreteren, maar eigenlijk moeten we de hele context van die tijd kennen
Legitimatie van recht en macht
Waarom aanvaarden we het gezag dat we aanvaarden?
Drie redenen:
Charismatische legitimatie: we kijken op naar iemand, respecteren iemand omdat die persoon
charisma heeft ( aantrekkingskracht)
Traditionele legitimatie: we aanvaarden de macht omdat deze altijd al zo geweest is
Rationele legitimatie: we aanvaarden de macht wanneer die macht redelijk is
2
, C. Het recht komt van de goden
CODEX HAMMOERABI ( 18de eeuw voor Chr. )
= bevat rechtsregels
“Samas, de grootrechter van hemel en aarde, heeft aan mij de wet gedicteerd” => legitimatie
Waarom betrekt hij God erbij?
Mensen aanvaarden de regels sneller de regels zijn charismatisch gelegitimeerd via de openbaring =
geopenbaard recht ( zoals ook de 10 geboden)
Noemt Codex MAAR IS GEEN WETBOEK !!
Omdat een wetboek bestaat uit wetten & we zijn niet zeker of dit wetten zijn vermoedelijk een combinatie van
weten en gewoonten
Voorwaarden wetboek
- Gestructureerd, logische orde
- Niet formeel exhaustief
Exhaustief = lett. ‘Uitputtend‘ je moet voldoende regels vinden om alle problemen van die rechtstak op te
lossen
ENKELE CITATEN:
- Strafrecht:
TALIO-principe = evenveel leed aandoen, als mij is aangedaan je mag dus maar beperkt leed aandoen en
DUS is dit een eerste beperking van eigenrichting
“Als een kind zijn vader geslagen heeft, zal men zijn hand afhakken bij de pols.”
Systeem dat evenwicht nastreeft, vergelding als grondslag van strafrecht
- Standenmaatschappij
Sommige mensen waren maar objecten historisch gezien zijn er al altijd standen geweest en is gelijkheid
pas een realisatie geweest van het Verlichtingsdenken, van revoluties en van gelijkheidsstrijden
DUS, eerste grondslag van het strafrecht:
Recht is essentieel de uitdrukking van de macht en degene die de macht heeft zal het recht opleggen. Wie macht
heeft zal die macht gebruiken en als de verschillende standen een verschillende macht hebben dan uit die macht
zich in de rechtsregels.
DUS, tweede grondslag van het strafrecht
Straffen zijn religieus gelegitimeerd. De mensen voelen dat er iets hogers is en als we de regels aanvaarden op
aarde dan is dat precies omdat God die op aarde heeft opgelegd. charismatische legitimatie
3
