lOMoARcPSD|10095321
BEGRIPPENLIJST
1. Situering van psychologie als wetenschap en van functieleer alsbasisdomein in de psychologie
1.1 Oorspronkelijke definitie vanuit traditionele opvattingen over het geest-lichaam-probleem
Dualisme geest en lichaam zijn gescheiden (“res cogitans” versus “res extansa”) (Descartes)
‘Mind-body-problem’ Een probleem van de interactie tussen geest en lichaam
Monisme geest en lichaam vormen één entiteit (Fechner)
Ontologie zijnsleer
Epistemologie kenleer
Solipsisme elke geest zit opgesloten in zijn eigen “bubbel”, met zijn eigen leef- en
betekeniswereld
Panpsychisme alles in de natuur heeft een ziel
Psychofysica een exacte wetenschap van de functionele relatie tussen lichaam en geest. (Volgens
Fechner, ‘Elemente der psychophisics’)
1.2 Hedendaagse definitie vanuit visie op complexiteit van de psychologie
Gedragsdeterminanten factoren die het gedrag beïnvloeden
Pareidolia het zien van betekenisvolle voorwerpen in vormloze prikkels zoals wolken,
rotspartijen, schimmels enz. (Rorscharch)
Nomothetische benadering algemene wetten (die voor iedereen hetzelfde zijn)
in de psychologie
Idiografische benadering specifieke factoren (die individueel verschillend kunnen zijn)
in de psychologie
Falsificatie Het aantonen van de valsheid of onwaarheid van een studie of theorie. Staat
tegenover verificatie.
Longitudinaal design de waarnemingen of metingen worden bij ieder individu op een aantal
achtereenvolgende tijdstippen herhaald.
Cross-sectioneel design ieder individu in een groep wordt eenmaal en op hetzelfde tijdstip gemeten
“Occam’s razor” principe in de wetenschapsleer dat symbool staat voor het wegscheren van alle
onnodige ingewikkeldheden (gegevens) om bij de eenvoudigste verklaring uit te
komen.
1.3 De positie van psychologie naast andere wetenschappen
, lOMoARcPSD|10095321
1.4 Basisdomeinen van de psychologie
Methodenleer het fundament van de psychologie waarop de overige vier basisdomeinen rusten;
hier wordt immers aangegeven hoe de psychologische fenomenen wetenschappelijk
onderzocht moeten worden.
Descriptief hoe het meestal in praktijk gebeurt
Functieleer de studie van de algemeen-menselijke functies of capaciteiten, zoals waarneming,
denken, taal, leren emotie…
Persoonlijkheidsleer de studie van datgene waarin het individu uniek is en zich onderscheidt van
anderen, de individuele persoonlijkheid, zowel normaal als abnormaal.
Ontwikkelingsleer de studie over de ontwikkeling van de mens, van geboorte tot dood, in al zijn
aspecten (functies, persoonlijkheid, gedrag)
Gedragsleer de studie van de gehelen mens in zijn wisselwerking met de omgeving (fysisch en
sociaal)
Psychopathologie de wetenschap die psychische ziektes bestudeert (bv. Schizofrenie, psychopathie)
Hub science een frequent gebruikte schakel in een drukbezocht web, zoals een hub airport.
Psychologie wordt als hub science beschouwd.
1.5 Geschiedenis van de psychologie
Fysiologie de leer van activiteiten in het lichaam van levende organismen
1.5.1 Empirisme haalt het van rationalisme in de 17de en 18de eeuw
Rationalisme Alle kennis komt voort uit het verstand, de ratio (Kant)
Empirisme alle kennis komt voort uit het zintuiglijke, de empirie.
“Tabula rasa” een onbeschreven blad (Locke)
“Esse est percipi” “zijn is waargenomen worden” (Berkeley " immaterialisme)
Immaterialisme ‘zijn is waargenomen worden’, de geest brengt de materie voort (Berkeley)
1 Locke en Descartes
1.5.2 Belangrijke fysiologische ontdekkingen e.a. ontwikkelingen in de 18de en 19de eeuw
Zintuiglijke leiden van zintuigen naar centraal zenuwstelsel (Bell)
of afferente zenuwbanen
Motorische leiden van centraal zenuwstelsel naar spieren (Bell)
of efferente zenuwbanen
Frenologie Het karakter kan worden afgeleid door de vorm van de schedel, die bepaalde
knobbels zou vertonen (bv. Wiskundeknobbel) (Gall)
Subtractiemethode de reactietijd van detectietaak aftrekken van de reactietijd van de discriminatietaak.
(Donders)
Mentale chronometrie de meting van de tijdsduur van mentale basisprocessen (Donders)
, lOMoARcPSD|10095321
1.5.3 Andere belangrijke voorlopers van de psychologie in de 18de en 19de eeuw
Fenomenologie een stroming die verschijnselen wil leren kennen zoals ze zich aan ons voordoen.
(Husserl)
Molyneux’ probleem “Als een blindgeboren man de verschillen tussen vormen zoals bollen en kubussen
kan voelen, zou hij, als hij de vaardigheid krijgt om te zien, die objecten alleen
kunnen zien door te zien, in verwijzing naar de voelbare schema’s die hij al bezeten?
(Berkeley)
Nativisme tijd en ruimte zijn essentieel voor alle waarnemingen (Mach en Kant)
Intentionaliteit begrip geïntroduceerd door Brentano (1838-1917) als hoofdkenmerk van alle
mentale fenomenen. Elk mentaal fenomeen heeft een inhoud en is gericht op een
object. Hetis de zingevende betrokkenheid van het subject op het object. Het is een
uitgangspunt van defenomenologie.
Aktpsychologie psychische fenomenen zijn geen inhouden, maar activiteiten of functies (Brentano)
1.5.4 De eigenlijke start van de psychologie als wetenschap
Introspectie ‘in zichzelf kijken’ om de inhouden van het bewustzijn te analyseren
Noodzakelijke voorwaarde B kan niet voorkomen zonder dat A voorkomt
Voldoende voorwaarde als A voorkomt dan moet B voorkomen
Völkerenpsychologie een soort ethnopsychologie of cross-culutere psychologie
Apperceptie een activiteit in onze geest die van binnenuit werkt, vandaag noemen we dit
‘aandachtsfunctie’. (Wundt)
Arm Chair psychologie denigrerende naam voor beschrijvende psychologie (James)
“Blickpunkt” iets dat uit de achtergrond naar voor springt en je aandacht trekt. (Stromenderivier)
(Wundt)
Psychische causaliteit onze geest werkt met eigen wetten (eigen mentale energie)
Fysische causaliteit in de natuur hebben gelijke oorzaken gelijke gevolgen (en behoud van energie)
Associationisme je kan geloven in associaties van ideeën zonder dat er 1 specifiek startidee is.
1.6 Belangrijkste stromingen in de psychologie in de 19de en 20ste eeuw
1.6.1 Structuralisme
Structuralisme Ontdekken uit welke structuren de geest bestaat. Men gaat op zoek naar wat de
elementaire bouwstenen (= bewuste mentale inhouden) zijn en hoe ze
samengesteld zijn tot psychologische gehelen.
Stimulusfout bij introspectieve beschrijvingen moet men zich beperken tot de analyse en mag
men niet interpreteren. (Titchener)
Introspectie in zichzelf kijken’ om de inhouden van het bewustzijn te analyseren.
Black box interne processen waarover men geen wetenschappelijke uitspraak kan doen.
, lOMoARcPSD|10095321
1.6.2 Functionalisme
Functionalisme Ontdekken welke functies de geest vervult. Het bewustzijn is geen passief orgaan,
maar een “tool box” van functies om adaptief te reageren in nieuwe situaties.
Trial and error Het gedrag wordt efficiënter, foutieve responsen worden geleidelijk geëlimineerd.
Bv. Kat in puzzle box. (Een doos met verschillende slotjes en grendels waar een kat
probeert uit te geraken) (Thorndike)
“Law of effect” responsen gevolgd door een beloning worden versterkt, responsen gevolgd door
een straf worden geëlimineerd. (Thorndike)
Operante conditionering d.m.v. een bekrachtigende prikkel, gebeurtenis gaat men goed gedrag aanmoedigen
(Eerst Thorndike, nadien Pavlov)
Atomistisch het ontrafelen in elementaire bouwstenen
Holistisch Stelt het geheel primair aan delen
Experiëntieel het gebruik van introspectie om bewustzijnsinhouden te analyseren
Objectivistisch enkel wetenschappelijk observeerbare entiteiten (stimuli en responsen) kunnen in
rekening gebracht worden.
1.6.3 Gestaltpsychologie
Gestaltepsychologie Gestalt” is een Duits woord voor ‘gehele’ vorm. De stroming is gekant tegen het
atomistische structuralisme, ze is holistischer. Het is vnl. een Europese traditie
(raakte slecht geworteld in V.S.)
Apparent motion Een schijnbare beweging/ illusie dat stilstaande prikkels lijken voort te bewegen
(Wertheimer)
Phi motion je ziet geen afzonderlijke objecten, maar snel flikkerende prikkels die op zich een
nieuw gestalt aannemen. (Wertheimer)
Aha-Erlebnis/ Plots inzicht het duikt als 1 geheel op uit het niets (>< trial-and-error) (Köhler)
1.6.4 Behaviorisme
Operante conditionering Een gedrag wordt versterkt door positieve bekrachtiging (beloning) en afgezwakt
door negatieve bekrachtiging (straf). Ook wel het leerprincipe “the law of effect”.
(Pavlov)
Klassieke conditionering verloopt in drie fasen:
1. UCS " UCR
Een ongeconditioneerde stimulus lokt een ongeconditioneerde respons uit
Bv. voedsel " speekselafscheiding
2. CS-UCS " UCR
Een geconditioneerde stimulus gepaard met een ongeconditioneerde stimulus
lokt dit eenongeconditioneerde respons uit.
Bv. Bel + voedsel " speekselafscheiding
3. CS " CR
Een geconditioneerde stimulus lokt een geconditioneerde respons uit.
Bv. Bel " speekselafscheiding
Psychic reflex Als een neutrale stimulus (bv. belletje) herhaaldelijk samen aangeboden wordt met
een betekenisvolle stimulus (bv. voedsel), lokt de neutrale stimulus na verloop van
tijd een nieuwe respons uit die ze voorheen niet uitlokte (bv. speekselvorming)
Gedragsmodificatie Therapie waarbij ervan uit wordt gegaan, dat gedrag in belangrijke mate door leren
en ervaring tot stand komt.
