Psychopathologie bij kinderen en jongeren
1. Introductie. Classificatie, diagnostiek en epidemiologie
Introductie
Welke vragen stel je je als hulpverlener bij het lezen van een casus?
o Wat is er aan de hand? → normale ontwikkeling vs stoornis
o Hoe is dit zo gekomen? → risico en beschermingsfactoren
o Wat kunnen we eraan doen?
o Hoe zal het met hem of haar verder gaan als we niets doen?
o Hoe ziet zijn omgeving (gezin, school,…) er uit?
o Waarom stelt het kind ‘nu’ dit gedrag?
Wat is ontwikkelingspsychopathologie?
Psychopathologie:
o Patho (pathos): lijden
o Logie (logos) : het denken over
→ Wetenschap of studie van het geestelijk of psychisch lijden
Ontwikkelingspsychopathologie: studie van ontstaan en verloop van psychische stoornissen
(kijken wat er vooraf is gegaan aan de problemen van het kind)
Centrale vraag: hoe is bepaald gedrag bij een kind ontstaan en gegroeid?
o Het gaat niet om een momentopname bij het kind maar over het begrijpen van het gehele proces
uit
Psychisch lijden
Psychisch lijden: wordt vanuit het psychische veroorzaakt en/of drukt zich in het psychische
o Vb. kind dat in de klas niet kan stilzitten, vanuit een concentratieprobleem en daardoor kan het niet
goed opletten in de les
o Zich in het psychische uitdrukken, vb.
- Expressie en motoriek (Gilles de la Tourette)
- Bewustzijn (dissociatieve stoornissen)
- Zelfbeleving (eetstoornissen)
- Waarnemen en perceptie (psychotische stoornissen)
(dingen waarnemen die er niet zijn, vb. hallucinaties)
- Denken en geheugen (psychogene amnesie)
- Stemming, gevoel en affect (stemmingsstoornissen)
(vb. depressie)
Reflectievraag – de psychische stoornis
Welke termen worden/ werden gebruikt om personen met een psychische problematiek te
beschrijven? Abnormaal, gestoord, gek, geestelijk ziek, afwijkend, werkonbekwaam…
Een persoon met … (WEL een persoon met een alcoholprobleem, NIET een alcoholist)
1
, wat is nu de criteria om te bepalen of gedrag normaal of afwijkend is
Normaal – abnormaal
Normaal – abnormaal
o Uitzonderlijk: afwijking van statistisch gemiddelde
o Afwijking van de norm
- Van de maatschappelijke norm
- Van de religieuze norm
- Van de sociale norm → vb. DSM
Vb. Homoseksualiteit
- DSM I (1952): seksuele afwijking
- DSM II (1968): seksuele afwijking
- DSM IIR (1973): stoornis in de seksuele oriëntatie
- DSM III (1980): ego-dystone homosexualiteit (gedragingen zijn in strijd met het ego)
- DSM IIIR (1987): normale seksuele variant
o Onmogelijkheid om zich te conformeren aan de maatschappij
- Iets zien als een disfunctie is afhankelijk van het dominante
functioneringsmodel van een maatschappij
o Foute perceptie/interpretatie van de realiteit (vb. hallucinaties)
o Het subjectief ervaren van ongemak, van lijden
- Bij zichzelf
▪ Vb. lijden onder drang van zichzelf om alles te controleren
- Bij de ander, de omgeving
▪ Vooral bij mensen waar het ziektebesef ontbreekt, vb. dementie, verslaving
- Maar: lijden hoort bij het leven → pathologiseren (iets afwijkend toeschrijven aan een ziekte,
vb. niet goed in je vel voelen → depressie) en medicalisering (vb. slaappil, antidepressiva) van lijden
o Ongepast gedrag (vb. naakt rondlopen) / contraproductief gedrag (vb. sociale fobie; bang voor
wat andere personen van u denken → anderen vermijden → tekort aan sociale vaardigheden)
o Vanuit een juridisch standpunt
- Gedrag wort vaak gedefinieerd als psychopathologisch omdat het vanuit een juridisch
standpunt niet kan (vb. relatie met minderjarigen hier VS in ontwikkelingslanden)
o Geen cut-off tussen normaliteit – psychopathologie → schommelingen op het
continuüm (wanneer is het gedrag pathologisch?)
- Er is geen exacte grens tussen abnormaal gedrag en verstoord gedrag
o Het ervaren van onvrijheid: mensen die een psychisch probleem hebben voelen zich
vaak ‘gevangen in hun gedrag’
o Abnormaal gedrag bij kinderen, kijken naar: het belemmeren van de ontwikkeling,
het niet kunnen realiseren van ontwikkelingsopgaven
2
,Statement
Psychopathologie vs psychiatrie
o Psychopathologie: houdt zich bezig met de theorie over psychische stoornissen
o Psychiatrie: kijkt naar (de effecten) van hulpverlening aan mensen met psychische
stoornissen
o Een psychiater: geïnteresseerd in hoe mentale problemen via een medische
behandeling (vaak met medicatie) verbeterd kan worden
o Een psycholoog: geïnteresseerd in het menselijk gedrag en de onderliggende
hersenprocessen en hoe deze zouden kunnen veranderen
Statement
Ontwikkelingspsychopathologie
o = een benadering waarin inzichten uit verschillende wetenschappelijke disciplines en
wetenschappelijke theorieën worden geïntegreerd
o Geen enkele theorie of wetenschap is in staat om een volledige verklaring te geven aan de ontwikkeling
van psychische stoornissen.
Belangrijk is integratie van inzichten uit verschillende disciplines → je gaat dus kijken naar meerdere
oorzaken van de stoornis die vooraf zijn kunnen voorgegaan
o Integratie van inzichten uit verschillende disciplines
- Algemene psychologie
- Ontwikkelingspsychologie
- Klinische psychologie
- (ortho)pedagogie
- Biologie
- (kinder)psychiatrie
- Sociologie
- Culturele antropologie
- Epidemiologie (ontstaan, verloop, frequentie)
Statement
Het actuele gedrag van een kind is altijd het gevolg van vroegere ervaringen en van de eisen
die de huidige situatie aan hem stelt
o Ontwikkelingsbenadering:
- Veronderstelling: gedrags(mogelijkheden) veranderen, worden complexer
▪ Vb. het cognitief functioneren evolueert
- Verandering in één van de psychische functies, heeft invloed op de andere
functies en verandert zo de hele persoon
- Wisselwerking tussen ervaringen in het verleden en huidige
▪ Ervaringen in het verleden beïnvloeden de huidige manier van
waarnemen, interpreteren en handelen
▪ Huidige ervaringen beïnvloeden hoe iemand terugkijkt op zijn
verleden, iets ervaart en zijn vorige ervaringen al dan niet aanpast
→ Minder focus op de stoornis als kenmerk van een persoon, maar eerder op
een ontwikkeling die is vastgelopen of scheefgegroeid
3
, Statement (4)
Als beoordeeld moet worden of gedrag van een kind adequaat is, moet daarbij de
(ontwikkelings)leeftijd van het kind betrokken worden. Gedrag dat op jonge leeftijd adequaat
is, kan op latere leeftijd op een stoornis wijzen
Je weet pas wat een afwijkende ontwikkeling is als je weet wat de normale, gemiddelde
ontwikkeling is, en als je rekening houdt met achterliggende culturele opvattingen
Elk kind is uniek. Dat geldt ook voor elk kind met een psychische stoornis
o We moeten het kind soms los kunnen zien van zijn stoornis en gaan kijken naar de
achterliggende oorzaken waardoor de stoornis is ontstaan
De ontwikkeling van het kind wordt beïnvloedt door:
o Factoren eigen aan het kind
- (leeftijd, sekse, intelligentie, zelfbeeld, copingsvaardigheden, fysieke mogelijkheden)
o Factoren uit de omgeving van het kind
- (gezin, leeftijdsgenoten, school, media, culturele en maatschappelijke normen)
o Factoren in het verleden en huidige toestand
- Zijn een unieke combinatie van factoren, unieke ervaringen die zorgen voor
unieke verschijningsvormen van een psychische stoornis
Zie bio-ecologische systeemtheorie van Bronfenbrenner (p. 58-62)
Gedrag vindt nooit in een vacuüm plaats, maar altijd in een sociale, culturele en
maatschappelijke omgeving die gedrag beïnvloedt – en andersom
o Vb. het leven in een cultuur waar het individualisme heel erg belangrijk is → autonomie en assertiviteit
bij kinderen heel belangrijk
o Vb. het leven in een cultuur waar de groep belangrijk is → fatsoen, discipline en respect voor ouderen is
heel belangrijk
o Vb. p. 32
Classificatie (p. 37-45)
Wat is classificeren?
Classificeren = een object, persoon of situatie herkennen, benoemen en indelen in een
categorie
Dit is een diep menselijke behoefte om ordening te brengen in alle inkomende stimuli
Een goed classificatiesysteem = de basis van de wetenschap, en kan…
o Onderscheid maken tussen verschijnselen → o.b.v. duidelijke criteria
o Overeenkomsten maken
o Nieuwe verschijnselen kunnen worden ingedeeld
Op het eerste zicht heel erg verschillend lijkende verschijnselen kunnen toch tot eenzelfde
categorie behoren
4
