Geschiedenis van het
publiekrecht
Gedoceerd door Randall Lesaffer
1
,Hoofstuk 1: DE HAASTIGE TRIOMFTOCHT VAN HET WESTERSE
CONSTITUTIONELE MODEL
De Duitse eenmaking en de westerse overwinning in de Koude Oorlog:
1990: Conferentie van Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE) in Parijs. Leiders van 32
landen kwamen samen.
Tweede bijeenkomst op staats- en regeringsleiders sinds de top van Helsinki (1975): De Slotakte
van Helsinki bedoeld om langs beide zijden van Ijzeren Gordijn vreedzaam samen te leven
(vreedzame co-existentie): tussen westers democratische blok en communistische Oostblok.
Begin 1989: Europa steeds verdeeld (Ijzeren Gordijn dwars door Duitsland): Communistische
regimes in alle satellietstaten van Sovjet-Unie in Oost- en Centraal-Europa gevestigd. Men zette
stappen om het westerse model van democratie en vrijemarkteconomie over te nemen.
Doel van Conferentie in Parijs: Koude oorlog in Europa definitief te beëindigen en nieuwe
constitutionele ordening van Europa te tekenen: Charter voor een nieuw Europa 1990
Bevestigde de beginselen van Helsinki, inhoud juist tegengesteld: Slotakte van Helsinki
met als doel vreedzame co-existentie vs. Het charter voor eenwording van Europa:
Europa Whole and Free (cfr. George H.W. Bush)
Enige werkzame model volgens het charter: meerpartijendemocratie, mensenrechten,
rechtsstaat, en vrijemarkteconomie.
Francis Fukuyama:
Kwam met het artikel ‘The end of history’: duidde de historische val van het communisme in Oost-
Europa, gelezen door verschillende leiders o.a. Thatcher. Later werkt hij zijn analyse uit in een
boek: ‘The End of History and the Last Man’.
Volgens Fukuyama kwam het einde van de grote ideologische strijd van de 20 ste eeuw: tussen
liberale democratie en het communisme (en fascisme; kwam ten einde in WOII). Liberale
democratie heeft gediend om de klassenstrijd tussen kapitalisten en arbeiders binnen
ontwikkelde landen onder controle te brengen.
‘The end of the history’: Hegel, beschouwde voortgang van geschiedenis als een vorm van
leerproces voor het volk. Fukuyama beweerde niet dat de liberale democratie in verschillende
delen automatisch zullen volgen, maar wel dat er geen concurrerende ideologieën. Er waren
echter andere ideeënstelsels: religieuze tegenstellingen en nationalisme.
KADER: zie Blokwijzer
Gorbatsjov
Een ster in westerse wereld: verantwoordelijk voor veranderingen in Sovjet-Unie en Oostblok
en kan de Koude oorlog beëindigen: had tot westerse overwinning kunnen leiden.
1985: verkozen tot secretaris- generaal van Communistische partij van de Sovjet-Unie
Hervormingsgezind
Steun van jonge hervormers maar ook van de oudere leiders en meer conservatieve krachten
de partij: het leger en KGB (inlichtingsdienst)
Wou de landbouw en industriële productie opnieuw in gang zetten: goede relaties met het
westen vereist. Na Sovjetinvasie in Afghanistan: ontspanning tss westerse blok en
communistische blok
Ronald Reagan: wapenwedloop (koste USSR) enorm veel geld.
G. wil einde maken aan de wapenwedloop: meer geld en ruimte voor buitenlandse
economische veranderingen
Sovjet-Unie: dringende nood aan westerse technologie, producten en kredieten
Gorbatsjov: marxist-leninist, tijdens bewind werken geschreven omtrent zijn ideologische
beschouwing. Gorbatsjov vindt dat door de ‘destalinisatie’ van Chroesjtsjov de weg van het
communisme verloren is en wil dit opnieuw versterken.
2
,Zijn binnenlandse beleid: perestroika en glasnost+ nieuwe politieke denken
Perestroika (herstructurering): reeks economische hervormingen om bedrijven in
landbouw, mijnbouw, industrie vrijheid geven om zichzelf te managen, eigen productie te
bepalen,…
Glasnost (openheid): hervorming in de richting van inspraak en vrijheid. G. en
aanhangers keerden zich tegen corruptie (in steden/ platteland maar ook Central Comité
en het Politburo van de partij in Moskou). ‘Democratisch centralisme’ (enkelingen hadden
alle macht en geen verantwoording hoefden af te leggen) werd afgekeurd.
Doel: mensen en partijleden actief betrekken, motiveren en de partijbonzen dwingen om
beter te presteren (communisme versterken).
1986: Moskou liet meer debat toe (binnen en buiten partij), persvrijheid nam toe, vrijheid om zich
te verenigen, politieke dissidenten vrijgelaten.
Het monopolie van CPSU wordt opgeheven en men kan meedoen aan een gedeeltelijk vrije
verkiezingen (1989: voor federaal parlement van Sovjet-Unie, het Congres van afgevaardigden).
Kandidaten hiervan konden partijleden of partijloos zijn. De hervormers winnen de verkiezingen
(strijd tss conservatieven en liberale hervormers).
G. verloor zijn steun van de radicale hervormers (vormden coalitie met nationalistische groep,
streven naar autonomie en onafhankelijkheid in deelrepublieken).
‘Nieuwe politieke denken in internationale aangelegenheden’: betere relatie met westen
(in het begin vooral met USA en UK).
Bilaterale relatie met de VS:
Fase 1 (1985-1988): Focus op ontwapening:
Het INF-verdrag (Intermediate-Range Nuclear Forces) om langeafstandsraketten uit
Europa te verwijderen. 2018: het verdrag wordt door regering Trump opgezegd.
START I verdrag (Strategic Arms Reduction Treaty) 1991: drastische vermindering van
het arsenaal om rechtstreekse bestoking te vermijden.
Terugtrekking van het Sovjetleger uit Afghanistan
G. moest zijn relatie met de West-Europese bondgenoten van VS (FR, GB, West-Duitsland)
verbeteren (om economische redenen). Het Huis van Afgevaardigden en de Senaat stonden hem
dat niet toe: Moskou voldeed niet aan bepaalde standaarden op het gebied van mensenrechten.
G. reist naar WE en beseft hoe welvaren WE is (nood om toegang tot technologie en krediet).
Fase 2 (1988):
Eenzijdige conventionele ontwapening in Europa:
Doel: om de militaire uitgaven te verminderen.
Mensen WE ongerust (vrees dat de Amerikaanse atoomparaplu weggenomen wordt:
Europa opnieuw onbeschermd EN Moskou poogt de alliantie tss VS en Europa te
vernietigen)
Kohl: G. gevaarlijker dan Goebbels: goede propagandist
1988: reductie van Sovjetleger in Europa met 500.000 soldaten
G. belooft verder onderhandelingen tussen Warschaupact en de NAVO: einde van het
Sovjetoverwicht.
Liberalisering in Oost-Europese satellietstaten (einde van Brezjnev doctrine): alle
communistische landen mogen hun eigen weg volgen. G. breek de Brezjnev Doctrine:
socialistische landen mogen geen geweld meer gebruiken om zusterregimes met geweld
in zadel te houden. De positie van de communistische partij verzwakt. In 1989 beginnen
een reeks v hervormingen: invloed van communistische partij op de samenleving
verzwakt (Polen en Hongarije) + legalisering van de Poolse oppositievakbond Solidariteit
en de communistische Partij.
Visie van Gorbatsjov: Gemeenschappelijk Europees Huis: Sovjet-Unie als integraal deel
van Europa, vreedzame co-existentie en samenwerking tussen soevereine staten met diverse
socio-economische systemen en centralisering van het recht op zelfbeschikking van alle
landen.
Internationaal recht: recht op zelfbeschikking (self-determination) in 2 dimensies:
3
, 1. Externe zelfbeschikking: elke natie heeft het recht om een staat tet vormen of deel uit te
maken met andere volkeren van een staat.
2. Interne zelfbeschikking: westerse interpretatie vs communistische interpretatie.
Westen: het recht om binnen de staat een eigen regering te kiezen (leven in democratie
met vrije verkiezingen tussen meerdere partijen)
Communisten: recht om eigen regeringsvorm te kiezen (eigen politieke, sociale,…
systeem kiezen).
3. Socialistisch internationaal recht (regelt relaties tss socialistische landen): het recht op
zelfbeschikking tegen de visie van Marx en Lenin: eenmaal communist, blijft men
communist.
Doel van gemeenschappelijk huis met veel kamers: landen zullen onder een grote diversiteit aan
politieke en socialeconomische systemen leven en niet als twee vijandige blokken.
Schakeringen van liberalisme, socialisme en communisme: meer landen kiezen voor links
(communisme).
Collectieve veiligheidsorganisatie: G. aanvaardt de Amerikaanse militaire aanwezigheid in
Europa, hoopte dat deze in de loop van tijd verandert: wekt vrees voor tweedeling in de
Atlantische alliantie toch weer op.
Visie van George H.W. Bush: Europa Whole and Free
De strijd rond de Duitse eenmaking:
1989: protesten in Oost-Duitsland tegen communistische partij. Oost-Duitsers gaan via Hongarije
naar het Westen.
1989: de val van Het Berlijnse Muur tijdens de ontmoeting van Kohl en Walesa, eindfase van de
Koude Oorlog begonnen
Na WOII: Conferenties van Jalta en Potsdam: Duitsland verdeeld onder vier grootmachten
(westen: FR, VK, USA en oosten: USSR)
Westerse landen wouden geen sterke invloed van het communisme en de Sovjet- Unie wou
geen sterke herleving van Duitse economische en militaire macht onder prowesters.
1949 oprichting van Bondrepubliek Duitsland (BRD) en Duitse Democratische Republiek
(DDR).
NAVO (1949) vs. Warschaupact
Westen: Raad van Europa, Europese gemeenschap voor Kolen en Staal en EEG om zich tegen
een communistische overname te beschermen.
Oosten: Comecon (CMEA): economische samenwerking in het Oostblok.
1952: Duitslandverdrag tussen BRD en drie westerse bezettingsmogendheden: de
eenmaking van Duitsland verderzetten. Men gaat de soevereiniteit van Duitsland herstellen
Londen en Parijs: vrees voor herenigd Duistland (demografisch, economisch en militair sterk).
Gorbatsjov: kon Duitse eenmaking niet negeren: recht op zelfbeschikking vaak gebruikt en kan
geen gewelf gebruiken. Hij dacht dat door de Duitse eenmaking geen Koude Oorlog meer zou
zijn, NAVO en Warschaupact ontbonden, Amerikaanse troepen teruggetrokken uit Europa en
Duitsland geen bedreiging meer voor USSR.
Kohlspolitiek: Oplossing voor het Duitse Vraagstuk: de alliantie tussen Bush en Kohl, compromis
over de verbinding tussen Duitse eenmaking en Europese integratie tussen Kohl en Mitterrand,
toenemende zwakte van G.
Deze wordt gesteund door Bush (Europa Whole and Free): wanneer Moskou zijn greep op OE
begon te lossen: Bush gaf G. een kans om samen te werken. G. kon het einde van KO niet
eenzijdig uitroepen. Voldoen aan bepaalde voorwaarden: drastische ontwapening, geen
inmenging in regionale conflicten (eigen weg volgen), omarming van pluralistische democratie en
respect voor mensenrechten.
Doel: uitbereiding van het westerse model naar OE, landen de keuze geven: zouden sowieso
voor democratie en het westerse model kiezen. Bush wil een scenario met conflicten in Europa
vermijden: dan moet VS militaire ingrijpen doen: NAVO als garantie en de Europese
Gemeenschap en de Raad van Europa moeten behouden worden.
4
