Samenvatting Inleiding tot het recht 1e semester gedoceerd door Prof. De Somer
Inleiding tot het recht PPT1
Doctor utriusque iuris = dokter in de beide rechten zowel canoniek recht als burgerlijk recht
Recht heeft iets te maken met ricting geven (le droit/dirigeren) aan de samenleving en gezag
(ius/iubere) uitoefenen over de samenleving
Definities
VAN IMPE:
- Het recht is een geheel van de door de overheid verplicht gestelde gedragsregels die erop
gericht zijn conflicten in de menselijke sm op te lossen en het gedrag van de mensen op een
bepaalde wijze te sturen
- Het recht is een aanspraak op een natuurlijke of rechtspersoon op een handeling of een
onthouding ve andere natuurlijke of rechtspersoon
- Het recht is een synoniem van rechtswetenschap
= recht als systeem, rechts als aanspraak en recht als discipline
DE VROEDE en GORUS:
“Het recht is een geheel van regels die hetzij een bepaald gedrag opleggen of
verbieden, of een verlofbepaling inhouden, hetzij het rechtssubject een regeling
opleggen na keuze, hetzij een regeling voorschrijven bij gebrek aan regeling door
het rechtssubject zelf, hetzij een belofte inhouden, hetzij louter technische
bepalingen uitwerken. Deze regels worden vastgesteld op gezag van de
gemeenschap waarvoor ze gelden, door de daartoe bevoegde organen, en hebben
tot doel het leven in de maatschappij mogelijk te maken.”
Kern van het recht
Wat? Bindende regels
Waarom? Samenleving ordenen/in stand houden
Hoe? Uitoefenen van gezag
WAT? BINDENDE REGELS
! niet elke rechtsregel is zomaar van toepassing op iedereen of omvat daadwerkelijk een ‘norm’, dat
is een gedragsregel
5 categorieën:
1. Algemeen toepasselijke gebodsbepalingen, verbodsbepalingen, verlofbepalingen of
belovende regels (= algemeen toepasselijke gedragsregels)
2. Rechtsregels toepasselijk na keuze
3. Wilsaanvullende of suppletieve regels
, 4. Ondersteunende regels of handhavingsregels
5. Technische regels en formalismen in het recht
1. Algemeen toepasselijke gedragsregels
Van toepassing op ieder rechtssubject
Gebodsbepalingen: verplicht gedrag voor iedereen, + of – omschreven bv. Art. 1382 BW
Verbodsbepalingen: gedrag dat algemeen verboden is bv. Art. 144 BW
Verlofbepalingen: bepaalde handelingen zijn toegelaten, maar niet verplicht bv. Art. 893 BW
Belovende regels: de regelgever legt een belofte af, ‘engageert’ zich bv. Art. 23 GW
Art. 23 GW verankert aantal economische, sociale en culturele rechten
- In beginsel géén directe werking
- Voor sommige economische, sociale en culturele recht is wel een standstill-effect erkend
(belofte op vooruitgang of toch zeker een bepaalde stilstand van zaken)
2. Rechtsregels toepasbaar na keuze
Rechtssubject plaats zich wetens en willens (= bewust na keuze) in een specifieke situatie: maakt een
keuze om een bepaalde activiteit te ontplooien
- Gat dus uit van premisse dat rechtssubject een bewuste keuze kon maken, en ook heeft
gedaan
- Door een bepaalde keuze worden op dat rechtssubject een reeks van regels van toepassing,
die nt op andere rechtssubjecten van toepassing zijn. Recht verbindt dus gevolgen aan de
keuze voor een bepaald gedrag, zonder zich te bemoeien met de keuze zelf
Bv. Art. 204 SW
3. Wilsaanvullende of suppletieve regels
Kortweg: de aanvullende regels/aanvullend recht, regels die van toepassing zijn als de wet zelf niets
heeft voorzien
- Heel vaak in het recht kunnen partijen zelf hun rechtsverhouding inkleuren
- Daarom zijn ze echter niet altijd verplicht en recht voorziet vaak een ‘vangnet’: regels die van
toepassing zijn als partijen niets hebben voorzien
Bv. ‘wettelijk stelsel’ in huwelijksvermogensrecht en Art. 1583 BW koop-verkoop als consensuele
(=afgesproken) overeenkomst
4. Ondersteunende regels of handhavingsregels
- Geen gedragsregels, geen inhoudelijke-normatieve draagwijdte
- Organisatie v instellingen, werking ve gedragsregel in tijd en ruimte, handhaving (bv. Sanctie)
- Conflictrecht valt hieronder: strafprocesrecht, gerechtelijk privaatrecht, publiekprocesrecht
,Bv. Hoe opsporingsonderzoek verloopt staat in de handhavingsregels, Art. 2 BW, Wet van 25/02/18
tot oprichting van Sciensano, Wet van 24/06/13 GAS-Wet (staan geen regels in van bv. je mag niet
wildplassen, enkel welke sancties eraan vasthangen als je ze niet handhaaft+hoe je je kan verdedigen
5. Technische regels in het recht Testament nalaten en ondertekend = geldig!
- Termijnen, akten, procedures,
vormvoorschriften enz. Formalisme van het recht = dat het pas geldig
- Vaak met oog op de rechtszekerheid is als het getekend is (vormvoorschrift) kan
ook op andere manier geldig zijn bv. Code die
Bv. Beroepstermijnen (rechtszekerheid geven), er moet instaan
vermeldingen in akten vd burgerlijke stand
Formalisme in het recht (= dingen die vermeld moeten zijn voor de geldigheid)
- Rechtshandelingen worden soms aan bepaalde vorm- en procedurevoorschriften
onderworpen opdat ze rechtsgeldig zouden zijn
- Sanctie bij niet-naleving kan nietig zijn
- Dergelijke formalisme dienen steeds een doel zoals:
Bewijs van wilsuiting vergemakkelijken bv. Handtekening
(kwetsbare) burgers beschermen bv. Machtiging Vrederechter bij minderjarige onder
voogdij, ontslag om dringende redenen
- Soms kan men bestaan van bepaalde rechtshandelingen/feiten ook maar bewijzen met
welbepaalde middelen bv. Art. 8.9 (nieuw) BW
- Soms moet men aan bestaan ve rechtshandeling op een bepaalde wijze publiciteit verlenen
Bv. ‘onroerende publiciteit’ via hypotheekkantoor bv. Stedenbouwkundige vergunningen
- Onderscheidt authentieke/onderhandse akte
Onderhandse akte = zonder notaris
- Formalismen bij de rechtspleging
, WAAROM? MAATSCHAPPIJ ORDENEN/IN STAND HOUDEN
Ubi societas, ibi ius waar en samenleving is, is recht (zowel onderling, tussen ons, tussen partijen)
Art. 1134 BW in gemeenschap moet recht orde scheppen door bestaande toestanden en
handelingen te bekrachtigen en tot juridische norm te verheffen
Rechtsregel kan ook gevolgen hebben tenietdoen van bepaalde handelingen die schadelijk worden
geacht voor de gemeenschappelijk orde bv. Overeenkomst onder dwang is vernietigbaar
- Rechter loopt feiten soms achterna bv. Invoeren huwelijke tss personen van gelijk geslacht
(2013)
- In andere gevallen wijzigt eerst het recht en dan pas de mentaliteit bv. Milieuwetgeving
maatschappij veranderd mee
Mentaliteit bv. Vroeger rookte mensen overal zelfs bij kinderen
- Recht is ook een evolutief fenomeen belangrijke trends:
- Groeiende diversificatie + complexiteit door federale staatstructuur, internationale en
supranationale (Europese) normen enz.
- Juridisering vd maatschappij: burger kwalificeert problemen steeds vaker als juridische
geschillen zie bv. Coronacrisis/klimaatdebat
- Evolutie van nachtwakerstaat naar welvaartstaat toename van aantal rechtsregels
- Probleem van ‘overregulering’
HOE? UITOEFENING VAN GEZAG
- Recht wordt opgelegd door overheid
- Staat is rechtsgemeenschap bij uitstek:
Wetgevende macht: Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving
Uitvoerende macht: Staat maakt de toepassing van de rechtsregels mogelijk dmv een
regering en een administratief apparaat
Rechterlijke macht: Staat past rechtsregels toe in zijn rechtbanken voor de beslechting van
geschillen
- Maar ook bv. Lokale besturen maken recht
- Gewoonterecht alleen voor zover erkend door de rechtscolleges
Bindende kracht van rechtsregels:
1. Rechtsgeldigheid: respect voor de hiërarchie der normen, de bevoegdheidsregels en de
substantiële en op straffe van nietigheid voorgeschreven procedures en pleegvormen
2. Effectiviteit van de rechtsregel:
- Morele effectiviteit draagvlak + rechtsbewustzijn
- Materiële effectiviteit niet altijd spontane naleving, soms nood aan afdwingen
