Ontwikkelingspsychologie voor
het basisonderwijs
1 Inleiding in de ontwikkelingspsychologie
Leerdoelen
1.1 Inleidende vragen en begrippen
Wat is ontwikkelingspsychologie?
- De studie die probeert te begrijpen hoe mens ontwikkelt van conceptie tot dood.
- (Nog van voor de geboorte, de ontwikkeling in de buik) (of nog voor de bevruchting Wat is
het verhaal van de ouders?)
- Focus ligt vooral op periodes wanneer de veranderingen het sterkste te zien zijn
adolescentie
- Het kan op 2 vlakken werkzaam zijn:
o Beschrijvingen geven van gedrag
o Verklaringen bieden voor gedrag
Waarom ontwikkelingspsychologie?
- Ontwikkelingspsychologie kennis opvoeding, onderwijs, beleidskeuzes (van de
minister/overheid Frans wordt laat aangeboden DUS Franse initiatie)
- Het biedt een antwoord op bepaalde vragen van de ontwikkeling (vb. Waarom blijft mijn kind
huilen?)
- Voor het observeren van gedrag in de klaspraktijk is afgrenzen noodzakelijk.(vb. spelgedrag,
kwaliteit van de vriendschap, populariteit…) Ook kennis over de ontwikkelingspsychologie is
van belang om gedrag te kunnen zien (herkennen) en effectiever in te spelen op de bredere
les – en klaspraktijk.
- Ook andere voordelen voor leerkrachten bij grote kennis van ontwikkelingspsychologie:
o Ouders bijstaan in het opvoedingsproces van hun kind
o Betere beslissingen voor een beter beleid
o Het opbouwen van zelfkennis en zelfreflectie
- Doel: meer inzicht geven in hoe mensen veranderen over de tijd op vlak van diverse
ontwikkelingspsychologische domeinen.
- Centrale vraag: Welke gedragskenmerken veranderen over de tijd, en welke niet?
- Analyseer jezelf:
o Wat merk je aan jezelf dat verklaard kan worden door erfelijkheid?
o Wie ben je geworden door het leven?
- Een belangrijke tegenstelling binnen de ontwikkelingspsychologie is de nature-nurture
tegenstelling (debat). Al is vrijwel elk gedrag veeleer een samenspel van zowel nurture als
nature-invloeden.
o Vb. kinderen leren rekenen op school:
Nurture: de leraar leert het kind rekenen
Nature: de rijping van de hersenen is nodig
o Nature (aanleg): genetische eigenschappen en de daarbij horende rijping (vb.
erfelijkheid kan invloed hebben op intelligentie)
Samenvatting ontwikkelingspsychologie voor het basisonderwijs Pagina 1 van 53
, o Nurture (milieu): invloeden vanuit de omgeving, “men is zo geworden” (vb.
invloeden van leeftijdsgenoten)
- Omgevingsinvloeden spelen doorgaans een sterkere rol wanneer ze extremer zijn en dit
meestal in negatieve zin.
o Vb. pesten negatief zelfbeeld
o Vb. Weinig taal taalontwikkeling
- Invloeden van de omgeving op de ontwikkeling zijn niet op elk tijdstip even groot door
afname van de plasticiteit van de hersenen. Verder is de sensitieve periode niet voor alle
ontwikkelingsdomeinen gelijk (taal, hechting…)
- Gevoelige periode (sensitieve periode)
o Een kind is rijp om iets aan te leren
o Een ideale periode om iets aan te leren
o De hersenen zijn rond 3 jaar er klaar voor om vb. een tweede taal te leren
- Welk gedrag stel je als leraar naar een leerling die lastig gedrag vertoont als je denkt dat kind
is zo (geboren)?
o We moeten daar afstand van nemen, we geven het kind even veel kansen.
- Welk gedrag stel je naar een kind dat lastig gedrag vertoont als je denkt dat dit kind zo is
omwille van wat het heeft meegemaakt?
- Kan er nog iets anders invloed uitoefenen, behalve nature en nurture?
o Zelfsturing
Hebben kinderen dan zelf geen invloed op hun ontwikkeling?
o Het kind is in staat zijn eigen ontwikkeling te sturen
o Het actieve of creatieve kind zelfbepaling en autonomie
o Neemt toe met de leeftijd
- Hoe ga je met kinderen om als je gelooft dat kinderen hun ontwikkeling ook deels zelf
kunnen sturen?
- Ontwikkeling is een complex samenspel van aanleg en milieu én van zelfsturing
Gebeurt de ontwikkeling van het kind in stappen of geleidelijk aan?
- Kwalitatieve benadering:
o Zich stapsgewijs ontwikkelen
o In stadia
o Binnen elk stadium zijn er vaardigheden die in het vorige stadium nog niet aanwezig
waren. (Maar ze bouwen er wel op voort.-
o Kohlberg/ Piaget/ Erikson in die tijd werden de meeste stadia- of fasetheorieën
beschreven
- Kwantitatieve benadering
o Geleidelijk veranderen (vloeiend)
o Eigenschappen van gedrag verdwijnen of verschijnen niet, maar worden veeleer
sterker of zwakker.
De perioden van het leven:
Prenatale periode Voor de geboorte
Babyperiode 0-18 maanden
Peuterperiode 18 maanden – 3 jaar
Kleuterperiode 3-6 jaar (Vlaanderen: kleuterklas is mogelijk
voor kinderen die in dat kalenderjaar 4 jaar
Samenvatting ontwikkelingspsychologie voor het basisonderwijs Pagina 2 van 53
, worden.)
Lagereschoolperiode 6-12 jaar
Adolescentieperiode 12-20 jaar
De periode van de vroege volwassenheid 20-30 jaar
De periode van de volwassenheid 30-60 jaar
De periode van de latere volwassenheid Ouder dan 60 jaar
1.2 Periodes en leeftijden
- Periodes in de ontwikkeling (zie hierboven) om ordening te brengen binnen de
ontwikkelingspsychologie
- Een aantal van deze periodes vallen ook samen met belangrijke overgangen die zich op
school voordoen
- Ontwikkelingsopgaven: psychologische opdrachten waarbij je kijkt naar de manier waarop
een kind omgaat met problemen in het leven en omgaat met verwachtingen die de omgeving
stelt in een vaste volgorde/
o Wanneer het opdrachten goed vervult, doet het kennis en vaardigheden op
o Het niet goed vervullen heeft mogelijke moeilijkheden voor latere
ontwikkelingsopgaven
- Opvoedingstaken: de ontwikkelingsopgaven worden voldoende ondersteund door de
omgeving.
1.3 Een aantal visies op de ontwikkeling van kinderen
Er zijn verschillende visies op de ontwikkeling van kinderen geuit door de geschiedenis van de
ontwikkelingspsychologie. Zo’n visie kan je vergelijken met een bril waardoorheen men naar het
gedrag van kinderen kijkt om het te beschrijven en verklaren.
1.3.1 Psychodynamische benaderingen
- invloed van het gezin op de ontwikkeling van het kind
- ervaringen of trauma’s in kindertijd van cruciaal belang voor sociale en
persoonlijkheidsontwikkeling
- Het onbewust
- Probleem: hoe wetenschappelijk te onderzoeken?
o Freud: psychoseksuele persoonlijkheidsontwikkeling
o Erikson: psychosociale persoonlijkheidsontwikkeling
1.3.2 Behaviorisme
- = de leertheorie
- Ervaringen die nodig zijn om gedrag aan te leren leren is kwestie van beleven
- Vage toestanden vb. dromen weinig oog voor
- Meetbaar gedrag is wat telde!
o GEVOLG 1: veel aandacht voor de effecten van straf en beloning
o GEVOLG 2: 2 belangrijke vormen van leren werden onderzocht (conditionering)
De doelen van de psychologie zijn voorspellen en controleren (of beïnvloeden) van
gedrag (conditionering)
Klassieke conditionering (Het individu leert een toekomstige gebeurtenis
voorspellen vb. de proef van Pavlov) Vb. Watson/ Little Albert
Operante conditionering (Men leert dat gedrag aanleiding geeft tot een
bepaald gevolg. instrumenteel leren iets doen omdat je hebt geleerd
dat er iets aangenaams volgt.)
Samenvatting ontwikkelingspsychologie voor het basisonderwijs Pagina 3 van 53
, - Alle gedrag wordt veroorzaakt door reacties op ‘prikkels’ uit de omgeving (straffen en
belonen)
- We starten met een black box, tabula rasa (Watson).
- Op zoek naar functionele verbanden tussen gedrag en omgeving
- Dit staat in tegenstelling tot het beschrijven en verklaren van mentale toestanden door
andere stromingen.
- Welke soort kijk op kinderen? Dus op onderwijs?
Het behaviorisme heeft een sterke invloed gehad op het schoolse leren
Omdat het zich niet bezig hield met de processen die zich afspeelden in het
brein (de leerprocessen), maar zich vooral richtte op de resultaten van het
leren, leidde dit tot een zeer productgerichte benadering van het onderwijs
Een gevolg van het behavioristisch denken is ook de decontextualisering van de leerstof. Daar vooral
het product (het leerdoel) telt, wordt kennis gefragmenteerd aangeboden.
Vaststellingen
- Af en toe belonen i.p.v. steeds belonen is beter om het gewenste gedrag aan te moedigen
- Gedrag dat niet meer wordt gevolgd door het gewenste effect, zal afnemen of uitdoven.
Bijvoorbeeld: als men geen aandacht meer krijgt van anderen als men iemand pest
Reclame
- Reclamemakers tonen vaak een mooi beeld dat aangename gevoelens oproept en koppelen
het aan een bepaald product door ze samen te tonen
- Op een bepaald moment roept het zien van het product in de winkel (zonder het aangename
beeld) een aangenaam gevoel op en ga je het sneller kopen
Gevolgen van pesten
- Vaak gepest worden op school pesten verbinden met allerlei andere kenmerken (de
school, de klas, groepjes kinderen,…)
- Dergelijke kinderen kunnen later opnieuw angst voor uitsluiting en vernedering ervaren
wanneer ze worden geconfronteerd met negatieve opmerkingen, groepen mensen,…
Sociaal leren (Bandura)
- Leren gebeurt ook door observeren en imiteren
- Imiteren kan leiden tot beloning
- Imiteren kan op zich reeds voldoening geven
- Belang van besef van onze voorbeeldfunctie
1.3.3 Cognitief-wetenschappelijke benadering
- Het cognitivisme richt zich vooral op het waarnemen en verwerken van informatie
- Het cognitivisme heeft inzicht gegeven in de verwerkingsprocessen die in het menselijk brein
plaatsvinden. Het bracht ook het besef dat er sturingsmechanismen plaatsvinden die de
inhoud en aard van deze processen bepalen. 'Aandacht' bijvoorbeeld blijkt een rol te spelen
bij het doorsturen van informatie naar de verschillende geheugens
- wat mensen denken, hoe ze waarnemen, hoe ze informatie verwerken en onthouden en op
welke manier hun denken een invloed uitoefent op hun gedrag (denkprocessen die
schuilgaan achter het gedrag)
- informatieverwerkingsbenadering opnemen, verwerken en afleveren
- rol van het onderwijs: opbouwen van kennis en het voortbouwen op bestaande kennis
- het accent ligt niet op het voortdurend herhalen van de leerinhouden, maar eerder de
manier waarop leerstof wordt verwerkt
Samenvatting ontwikkelingspsychologie voor het basisonderwijs Pagina 4 van 53
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur ChiaraVanDaele. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €8,49. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
