Inleiding IPD
Psychologische stromingen = om de verschillende visies op de mens en de psychologie weer
te geven. (stromingen in de zin van een grote rivier)
Reden:
• Kunnen verleggen, grillig, veranderlijk
• Aangepast met nieuwe inzichten en methodes
• Over de bron is vaak onduidelijkheid of discussie
• Monding kan vorm hebben van een delta
• Vele vertakkingen symboliseren de vele substromingen die ontstaan uit →
hoofdstroming
Je moet beseffen dat het slechts een kijk, niet DE kijk. Het kan verrijkend zijn om eens
vanuit een andere naar de situatie te kijken. Ze zijn geneigd om naar hun bril te kijken.
De filosofische roots van psychologie:
• Zelfbewustzijn:
▪ Belangrijke vraag voor elke vorm psychologie → kunnen bij stilstaan en
reflecteren over menselijk bestaan
▪ Verwachtingen die we daarbij hebben bepalen proactief onze waarneming
→ Bepaalde signalen vanuit ons ganse lichaam gegenereerd
▪ Conclusie: zonder een lichaam is “intelligentie” mogelijk, maar geen
“zelfbewustzijn”.
• Lichaam als grensstructuur tussen bewustzijn en ander:
▪ Lichaam, bewustzijn en omgeving voelen vertrouwd & vreemd aan
o Bv. gewoontes aannemen, ouders
o Bv. manier van spreken van je vrienden
o Bv. Jezelf ergens in herkennen
o Bv. Na een handeling denken, dat je zo niet bent
▪ Het heeft allemaal effect op ons zelfbewustzijn!
▪ Deelder formuleert de relatie van mens en omgeving als dit:
o "De omgeving van de mens is de medemens"
o Onszelf begrijpen hangt af → relatie tot de ander
o Het gaat om de ervaring van het vertrouwde en het andere (bv. de
anders als omgeving, lichaam, psyché)
▪ Ik vs ander & innerlijk vs uitwendig → vallen niet zomaar samen
o Iets speciaal, bijzonder, … aan jou kan → meest persoonlijke kern
weergeven (meest in herkent)
o Anderzijds: het intieme vreemd aanvoelen
➢ Bv. seksualiteit → genderidentiteit worstelen
▪ Lichaamsbeeld vormt tegelijk de grens én de verbinding tussen het eigene
en het vreemde (Lacan noemt dit ‘extimiteit’)
▪ Besef van de ander/ het andere zet mensen al aan hun bestaan en ervaringen
te begrijpen en uit te drukken (Gebruiken: woorden, klanken, beelden, …
om de innerlijke menselijke ervaringen weer te geven & ander te delen.
, ▪ Onder anderen via kunst doen ze dat → zorgt voor psychologische ervaring
o bv. verwondering, afkeer, verwarring = mensen die in contact komen
met kunst
o Drank bevredigen, passie blussen = effecten op diegene die ze maakt
▪ Geen relatie tussen ervaring of bedoeling van de kunstenaar (bv. De
Schreeuw, Munch)
o Hoe dit uitdrukt wordt, de manier of middel van uitdrukking, effect
teweegbrengt en hoe anderen dit begrijpen
• Waarheid, weten en taal:
▪ Mensen → niet alleen werkelijkheidservaring uit te drukken, maar ook
doorgronden en bemeesteren
o Opzoek naar eigenschappen (ware aard der dingen kan ontrafelen) →
wetenschap
▪ Mensen trachten uitspraken te doen die → wereld voorspelbaar en
beheersbaar maakt → bundelen en verzamelen tot kennis
▪ Vraag van filosofie: hoe we de werkelijkheid echt kunnen doorgronden
o Epistemologie (tak van Filosofie): houdt zich bezig met aard,
oorsprong en limieten van de menselijke kennis
o Geen rechtstreeks toegang tot de waarheid
➢ Komt door → waarneming van de externe wereld niet altijd
betrouwbaar is
o Geen rechtstreekse toegang tot de ervaring van de andere
➢ We kunnen nooit helemaal zeker zijn of volledig weten of wat
iemand anders ervaart of heeft meemaakt identiek is aan wat
jijzelf ervaart of hebt meegemaakt. (bv. geur, kleur, pijn,
gebeurtenis, …)
▪ Hoe we deze werkelijkheid weergeven en uitdrukken is dus bepalend voor
wat we als "weten" kunnen vastleggen en valt niet geheel samen met
"waarheid".
▪ Duidelijk verschil tussen de "gedroomde" droom en de "vertelde" droom
o Freud verklaart dit door te stellen dat de droom een proces is waarbij
een bepaalde gedachte (een wens) vervormd wordt.
o Bij het herinneren, vertellen, neerschrijven (of uiteindelijk vergeten)
van de droom is ditzelfde vervormingsproces aan het werk. Het
vervormingsproces verloopt volgens Freud via talige principes.
• Waar of niet waar?
, ▪ We handelen en beleven echter niet alleen vanuit "kennis" en "weten".
o Maar ook vanuit overtuigingen! → (bv. aan iets leuks gaan we ons
hechten of ons laten door leiden en religie → niet noodzakelijk waar zijn,
maar wel heilig overtuigd)
o Maar ook vanuit denkprocessen die onder de radar van hun
zelfwaarneming afspelen
➢ Cognitivisten noemen dit: bias of dysfunctioneel schema
➢ Psychoanalisten noemen dit: onbewuste
➢ Psychiaters noemen dit: waandenkbeelden
➢ Ieder van ons heeft wel een persoonlijke en individuele mythe
en ongefundeerde theorieën → problemen bij ons brengen
o Mensen worden niet altijd voortbewogen door het goede, positieve… Je
doet soms iets dat je hebt voorgenomen en misschien heb je duistere
kantjes → iets doen dat je weet dat je het beter niet doet
➔ Alle 3 zijn een bron van zeer uiteenlopende psychologische visies
➔ Vraag: hebben we controle en invloed daarvan op onze beleving en
handelen kunnen bijsturen
▪ We bestuderen handelen niet door materiële objecten, maar met en voor mensen
o Dienstverlener en cliënt zijn beide → gegrepen door zelfde lot = zoeken
naar waarheid, grenzen van weten en effecten vd manier waarop we ons
uitdrukken
o Dienstverlener kan teruggrijpen naar een weten (bv. verdiepen bij
persoonlijke ervaring)
• Het belang van taal:
▪ Woorden kunnen een particuliere beleving teweeg brengen zowel de uitzender als
ontvanger (vb. Spaans zeggen ze: Ik droom met en bij ons is het: Ik droom van ..)
▪ Spreken heeft altijd effecten
o Men spreekt beter over onbegrepen gedrag ipv probleemgedrag bij mensen
met dementie → eerst term vermoeilijkt niet en engageert de dienstverlener
tot nadenken, terwijl het ander woord eerder de cliënt gaat beschuldigen
(bv. een afkorting geven om mensen niet te demotiveren zoals Trump zei
Chinavirus zodat bevolking stigmatiseerde)
o Belangrijk → werkelijkheid uitdrukt
, o Iedere vertaling zal iets anders met zich meepakken
o Passende ‘taal’ vinden om een psychologische ervaring te durven
grijpen
▪ Psychologische stromingen hebben → eigen begrippenkader (drukken
daarmee uit hoe ze de mens en menselijke conditie opvatten)
• Negative capacity (= verdragen van onzekerheden):
▪ Ondanks al dit weten blijft er in elke ontmoeting een onpeilbaar aspect
▪ Sommige dienstverleningspraktijken zweren bij neutraliteit, afstandelijkheid
en objectiviteit en hanteren instrumenten om onzekerheden te neutraliseren.
▪ Andere DV zoeken met onvoorspelbaarheid en subjectiviteit van de
ontmoeting een opening/hefboom tot verandering =
ontmoeting/band/overdracht
Mensbeeld, religie en wetenschap:
• Ze gebruiken allerlei menselijke ervaringen en eigenschappen van de ervaringen die
door andere mensen zijn bedacht & geformuleerd. (bv. waarneming, emoties, gedrag,
driften, …) → bv. om neuropsychologie te studeren zonder ooit hersenen te zien en
voelen
• Wanneer je iets bestudeert doorheen een bril, welke rol speelt de bril in wat je
ziet. Of à la limite: hoe kun je de bril bestuderen waarmee je kijkt, terwijl hij op
je neus staat.... = MENSBEELD
• Ontstaan 2 belangrijke kaders die mensbeeld gestalte geven:
▪ Religie & wetenschap → voortdurende evolutie
➔ Bekijken op historisch perspectief = tijdsgeest
• Mechanistisch mensbeeld:
▪ = een mens als mechaniek (vergeleken met mechaniek) → bv. klok, auto, …
▪ Dieren ook vergelijking met minder complexe mechanieken
▪ Mens is maakbaar/doelbewust veranderen → door zichzelf en andere
▪ Meritocratie: maatschappijmodel waarin de sociaal-economische positie van
elk individu is gebaseerd op zijn of haar verdiensten
▪ Geheel = som van delen
o Deeltjes apart gaan bestuderen/vervangen/verbeteren
o Dus: ook samenvoegen van deeltjes→werkend geheel(bv.auto & mens)
➢ Auto → stukken vervangen, benzine nodig, …
➢ Mens → som van moleculen, cellen, weefsels, organen, … &
niet alleen biologisch maar psychologisch (bv. persoonlijkheid)
→ x aantal glazen drinken, hoe vaak kind van de stoel gaat, …)
▪ Voordelen:
o Objectief en positief wetenschappelijk beschreven en bestudeerd kan
worden
o Mensen kunnen mekaar vergelijken en ook de evolutie
o Statistisch relevante effecten (oorzaak-gevolg, correlatie, …) worden
gevonden (lineair-causaal denken) → iemand extravert zal goede
verkoper zijn → slaagt erin op simpele verschijnselen op korte termijn
te verklaren
