KLINISCHE STUDIES
Het examen: bv ‘wat wordt verwacht van studies rond lipiden verlaging die een effect op CV outcome
willen aantonen?’. Dit moeten we van de andere groepen horen, daarom moeten we luisteren naar
de andere groepen.
PROTOCOL IN A CLINICAL TRIAL
Studies opzoeken en op EMA en MDA website opzoeke (hier vind je regulatory requirements voor bv
diabetes), vb diabetes: verwacht dat trial 24-51 weken duurt.
START-UP OF A CLINICAL TRIAL
Hierbij zijn verschillende partijen betrokken: Clinical trial center (CTC), FAGG (enkel voor
interventionele studies), EMA, FDA, consort (geen officiële website maar handige handleiding om te
controleren dat alles in je protocol staat).
Er wordt onderscheidt gemaakt tussen commerciële (uitgevoerd door pharmaceutisch bedrijf als
pfizer) en niet-commerciële (hoofdonderzoeker is verbonden aan universiteit, financiering vanuit
overheid of universiteit) trials. Enkele essentiële documenten die voorzien moeten worden hangen af
van het study design (retrospectief, observationeel, interventioneel):
• Retrospectieve studie: naar dosieren terugkijken, meest beperkte # documenten nodig
• Observationele studie: in toekomst pt blijven opvolgen, informed concent ed nodig
• Interventionele studie: evalueren of uw drug of medical device werkt, meest # documenten nodig
Vbn van documenten zijn: Protocol: handleiding tijdens studie, informed consent: pt geeft
toestemming (dat ze eens zijn om deel te nemen) na info over studie, dit is een absolute vereiste.
Andere: verzekeringsdocument contracten met andere ziekenhuizen en departementen over wie data
beheert en bewaart ed, wie gaat publiceren ed, …
PROTOCOL CONTENT
Wat is een protocol? Dit zegt hoe de studie wordt uitgevoerd, hoe de veiligheid van de pt verzekert
wordt (bv als dit gebeurd dan doe je dat), hoe dataidentiteit/-integriteit van data verzekert wordt, … .
Bevat algemene info over trial en overzoekers. Achtergrond en rationale, gedetaileerde descriptie van
de studie doelen en studie desing, selectie van deelnemers, behandelingsdetails (dosis, product,
compliantie), efficaciteits- en veiligheidsparameters, statistiek, data behandeling/-management/-
access, financiële aspecten en verzekering.
Protocol overview:
• Bij retrospectieve studie: niet nodig om medicatie ed te beschrijven want die geef je niet
• Bij observationele studie: meer beschrijven
• Bij interventionele studie: moet alles beschreven worden à geneesmiddel of vb liraguidide
verlaagt glucose in lichaam + verhoogt verzadigingsgevoel: diabetes 2
Algemene info
• Titel: lang, toont design (type studie à interventionele studie) aan + follow-up tijd
• Vb: Effect of Liraglutide on Body Weight in Overweight or Obese Subjects With Type 2 Diabetes: A56 Week
Randomised, Double-blind, Placebo-controlled, Three Armed Parallel Group, Multi-centre, Multinational Trial With a
12 Week Observational Follow-up Period
• Protocol acronym: korte naam van studie title: geeft weer wat studie doet (of eerste letter van
producten)
• Versie datum en nummer: duidelijk aangeven de versie en versiedatum aangeven
• Trial identifiers: Europese en internationale databases waar studie in moet geregistreerd worden,
om te voorkomen dat er geen 2 dezelfde studies lopen
o EudraCT nr: = European Union Drug Regulating Authorities Clinical Trials Database
1
, o NCT = National Clinical Trial number
• Sponsor: UZ Leuven, Pfizer
• Prinical investigater: hoofdonderzoeker
• Sub-investigators: andere artsen, doctoraatstudenten, … (elke onderzoeker moet een GCP
certificaat hebben)
• Contact persoon
1. STUDY SYNOPSIS
Dit bevat een overzicht van de meest belangrijke info, geeft dus eigenlijk het protocol in een korte
versie weer, zie kader dia 12.
o Study fase: fase 1/2 = exploratief, fase 3 = conformatief (belangrijk voor MA goedkeuring)
o wat is doel van klinische studies bv gewichtsverlies, langer leven, …
o Primary objective: = primary endpoint = Hb1Ac (diabetes)
o Secundary objective: vermageren bij diabetes
o Trial design: placebo gecontroleerde studie of open label
o Endpoints: Hb1Ac
o Sample size: moet weten via wat deze afhankelijk is
o IMP: = welk product ben je aan het bestuderen,
o Active comparator products: met wat vergelijk je het IMP; placebo of standard of care
o Amendmenten (wijzigingen, verbeteringen)
2. SCIENTIFIC BACKGROUND AND RATIONALE
Naam en beschrijving van het product, samenvatting van de vroegere bevindingen (wat er al geweten
is, mbt producten/behandeling/…), samenvatting van gekende risico’s en voordelen, beschrijving en
verklaring van administratie van het product (waarom IV i.p.v. oraal, welke studiepopulatie),
beschrijving studiepopulatie. Ook vertellen wat je gaat onderzoeken en onderbouwen waarom je deze
studie wilt doen. Vb: Liraglutide is a glucagon like peptide-1 (GLP-1) receptor agonist, marketed as Saxenda® and Victoza®.
Victoza® is a 1.8 mg daily subcutaneous injection of liraglutide that was initially approved by the FDA in 2010 as an adjunct
therapy to diet and exercise for management of type 2 diabetes 1. Results from clinical trials repeatedly demonstrated the
ability of GLP-1 analogs to induce weight loss ....
3. TRIAL OBJECTIVES AND DESIGN
• Doel van de studie: Aanvaardbare endpoints die door RA goedgekeurd worden kunnen op
EMA/FDA website gevonden worden. Onderscheidt primair en secondair endpoint, vb: Primary
endpoint: reduction in body weight à clinically significant ó 5% weight loss after 12m treatment. Secondary endpoints:
secondary to weight loss. Effect on HbA1c, waist circumference, waist-to-hip ratio, body fat, obesity-related
comorbidities, cardiovascular risks, morbidity, mortality
• Trial desing: type van de trial (double blind, placebo-gecontroleerd, gerandomiseerd). Dit wordt
vaak schematisch weergegeven zodat procedures en stappen overzichtelijker zijn. Randomisatie
en blindering van procedures, verwachte duur van de trial/bezoeken/follow-up.
o Vb: A 56 Week Randomised (2:1:1), Double-blind, Placebo-controlled, Three-Armed Parallel Group, Multi-centre,
Multinational Trial With a 12 Week Observational Follow-up Period
4. TRIAL MEDICATION:
• IMP & placebo: beschrijven hoe beide eruit zien (verpakking, labelling, merk, produceerder,
leverancier).
• Drug accountability: product terug sturen en verantwoordelijkheid
• Subject compliance: kijken of pt compliant is met therapie (enkel bij chronisch gebruik), nagaan
door: bloedtesten, pillen tellen, wegen van zalftubes, dagboek, … .
• Concomitant medication: medicatie/behandeling die momenteel wel en niet toegestaan is om
samen met de studie medicatie te nemen (bv bij diabetes geen antidepressiva nemen want deze
2
, hebben invloed op gewicht ed + interacties voor veiligheidsrisico’s, in dat geval mag je dafalgan
nemen, …). Rescue medicatie die voorgeschreven mag worden.
5. SELECTIE AND WITHDRAWL OF SUBJECTS
• In- en exclusie criteria (heel belangrijk): Uw studiepopulatie moet zoveel mogelijk de echte
populatie voorstellen. Leeftijd, geslacht, voorgaande behandelingsbeperkingen, … onder welke
een subject geschikt/ongeschikt is om deel te nemen. Dit wordt per groep gedefinieerd (ook
moeten er criteria voor de controle groep en gezonde vrijwilligers gedefinieerd worden). Ook
volgende twee zaken worden als inclusie criteria beschouwd: informed consent ondertekend,
vrouwen/zwangeren (of die zwanger willen worden) en geschikte methode van contraceptie
• Selectie van deelnemers: Waar zullen de deelnemers van gerecruiteerd worden? Van andere
ZH’en, verwezen door general practicers. Selectie van mensen die niet instaat zijn om IC te geven,
speciale populaties. Vb voor diabetes, zie dia 18.
• Randomisatie procedure/code break: randomisatie procedure voor elk subject, waar en hoe gaan
we de code verbreken.
• Uitsluiting van subjects: wanneer en hoe ga je subjects uitsluiten (AE’s, compliantie onvoldoende,
… ). De gevolgen hiervan voor: datacollectie van subjects (type en timing), vervanging van subjects,
veiligheidsbeoordeling in follow-up.
• Verwachte duur van de studie: verwachte duur van de klinische deelname. Einde van de studie:
volledige studie duur = eerste patiënt visite tot laatste patiënt visite. Voor langlopende oncologie
studies: einde van trial kan gedefinieerd wordenn als een vastgezet eindpunt bij welk de studie
beschouwd zal worden als compleet dit zelfs al zijn de patiënten nog steeds in follow-up.
6. TRIAL PROCEDURES
• Bij bezoek: sequentie van procedures bij elke visite, time/even flowchart.
• Laboratoriumtesten: alle laboratorium metingen, acties, opslag, verplackingsinstructies,
labouitvoeringsanalyses.
• Ander onderzoek: radiologische examinatie, pathologie, … .
7. ASSESSEMENT OF EFFICACY
Maatregelen om de efficaciteit van de behandeling te bepalen. Vb glucose, BD, tumor reductie, … . Dit
kan dus via primaire/secundaire maatregelen. Methodes en timing van de maatregelen die uitgevoerd,
gerapporteerd en geanalyseerd zullen worden.
8. ASSESSMENT OF SAFETY
Maatregelen om de veiligheid te bepalen en te verzekeren. Vb fysiek onderzoek, bloedtesten, AE
rapportering, … . Welke maatregelen? Methodes en timing van maatregelen die uitgevoerd,
gerapporteerd en geanalyseerd zullen worden. Tijdlijn voor follow-up voor AE, behandelings
stoppingsrules. Data monitoring comitée, indicatie voor stopzetting: levensbedreigende ziekte, patiënt
populatie (vb pediatrische populatie), voorafgaande kennis of sterk vermoeden dat een behandeling
onder overweging het potentieel heeft om patiënten schade toe de brengen aan de patiënten.
Complex studie desing
9. STATISTICS
• Sample size: aantal subjects die opgenomen moeten worden in je studie (moet niet meer pt’en in
studie steken dan nodig is). Gaan hiervoor een powercalculatie doen (= rationale voor de sample
size). Je moet dus duidelijk omschrijven hoe je aan de sample size komt: bv je includeert meer
personen omdat je verwacht dat een bepaald % van mensen zal uitvallen etc.
• Randomisatie: statistische bias van randomisatie (stratificering etc), blindering, randomiserings-
proces
3
, • Analyse: statische methoden die gebruikt worden, timing van analyses, procedures voor
ontbrekende/ongebruikte/valse data, data set voor analysis vb ‘alle subjecten’, ‘gerandomiseerde
subjecten’, ‘intent to treat’ en de populaties moeten duidelijk gedefineerd worden. Trial stop rules,
als gepast. Een beschrijving van de maatregelen om bias te vermijden/minimaliseren.
10. QUALITY ASSURANCE (QA)
Details van QA, SOPs.
11. DIRECT ACCESS TO SOURCE DATA AND DOCUMENTS
Specificeer dat de onderzoeker en de instelling studiegerelateerde monitoring, audits, EC-beoordeling
en wettelijke inspecties toestaan. Dit door directe toegang tot data en andere documenten (vb
patiënten case sheets, bloedtest/X-ray rapporten, … . Je gaat dus bepalen wie dat er naar je gegevens
mag kijken.
12. ETHICS AND REGULATORY APPROVALS
Trial moet in compliantie zijn met principes van verklaring van Helsinki, principes van GCP, alle
toepasbare regulatorische vereisten. Name en adres van EC. Elk protocol amendement moet naar EC
en CA gestuurd worden voor goedkeuring. Voldoe aan regulaties en specificeer zeker de
farmacovigilantie rapportering en voorzie het EC en FAMHP van progressie rapporten en een copie van
het finale studie rapport.
13. DATA HANDLING
Hoe zal de data opgenomen, gemonitord en opgeslagen worden? Identificatie van alle source data.
Hoe data behandeld wordt: beste is dat data niet meer gelinkt kan worden naar identiteit van de pt
zelf. Het blad waar je de eerst keer de data noteert moet bijgehouden worden, die data geef je nog
eens in op een case report (mag geen pt naam kennen) waar het extra bijgehouden wordt
14. DATA MANAGEMENT
Case report form: paper or electronic. Databank die gebruikt wordt.
15. TRANSLATIONAL RESEARCH
Welke biologisch materiaal verzameld, verschipt, opgeslagen en gebruikt wordt voor de studie.
16. PUBLICATION POLICY
Publicatie beleid van deelnemende onderzoekers en sites. Vb in geval van multicentrische studie:
• Multi-centre publicatie (data van alle deelnemende sites)
• Deelnemende site: mag geen data publiceren voorafgaand aan de multicentrische publicatie
(behalve voor 12m na de studie following database lock). Publicatie moet eerst naar sponsor
worden gestuurd voor review.
• Publicaties moeten door onderzoeker/sponser gecoördineerd worden
• Auteursschap in overeenstemming met Internationeel commitee voor medische journals editors
en in overeenstemming met de vereisten van respectief medisch tijdschrift.
Dus afspraken wie wanneer gaat publiceren, data moet gecentraliseerd worden en samen uitgebracht
wordt ed, wordt gepubliceerd door hoofd onderzoeker of sponser van studie.
17. INSURANCE/INDEMNITY (VEROEDING)
LEH (2004): sponsor heeft fautless responsibility en moet compensatie bieden via zijn verzekering.
18. FINANCIAL ASPECTS
Terug betaling van deelnemend subject (geld, parkeerticket). Maar pt mag niet gemotiveerd zijn door
het geld.
4