Begrippenlijst Sociaal-Economische Analyse – H1 t.e.m. H8 (2020-2021)
Hoofdstuk 1: Efficiëntie & effectiviteit: rechtvaardigheid
Verhaal Annapurna Verhaal dat ons iets vertelt over de verschillende soorten informatiebasissen
betreffende het begrip sociale rechtvaardigheid. Annapurna zoekt iemand voor
het onderhouden van haar tuin; Dinu, Bishanno en Rogini zijn drie niet-
tewerkgestelden die dolgraag willen werken. Het werk kan niet verdeeld
worden dus vraagt Annapurna haar af: wie zou de juiste persoon zijn om werk
aan te bieden? Dinu is de armste, Bishanno is recent arm geworden en Rogini is
chronisch ziek. Welke info is belangrijk om mee te nemen?
Theorieën van sociale - Libertarisme
rechtvaardigheid - Utilitarisme (liberaal)
- John Rawls: theory of justice (liberaal)
- Amartya Sen (liberaal)
- Collectivistische visies
➔ Verschillende informatiebasis
Libertarisme (Nozick, Hayek, Groep van rechtvaardigheidstheorieën die voorrang geven aan bepaalde
Friedman) rechten die niet geschonden mogen worden bij het nastreven van sociale
doelen. Informatiebasis= individuele rechten (eigendomsrechten →
geschonden of niet?). Hier is sprake van een pleidooi voor de vrije markt en
beperkte overheidsinterventie.
Onderscheid tussen natuurrecht libertarisme (N) & empirisch libertarisme (H &
F).
- Natuurrecht: recht op eigendom door werk, door erfenis van
rechtmatig bekomen vermogen + illegaal verkregen bezit kan door de
overheid herverdeeld worden. Nachtwakersstaat ter verdediging van
eigendom. Nozick stelt dat overheidsinterventie moreel fout is
(=inbreuk op recht van eigendom).
- Hayek en Friedman zeggen dat overheidsinterventie de welvaart
vermindert (praktische reden). Kenmerken:
• Primaat van individuele vrijheid: enge definitie vrijheid
(afwezigheid van dwang)
• Waarde van de markt: bescherming individuele vrijheid, beste
coördinator
• ALS GEVOLG: streven naar sociale rechtvaardigheid is zinloos
en schadelijk voor individuele vrijheid.
Er is een grote rol weggelegd voor markten, en een beperkte voor
de staat (publieke goederen, subsistentie). Angst voor
totalitarisme speelt hier.
Liberale theorieën: utilitarisme Informatiebasis is de totale som van het nut (aanwezig in de samenleving).
Kenmerken van deze theorie zijn dat keuzes worden beoordeeld op gevolgen,
oordeel beperkt wordt tot ‘nut’ en dat rangschikken gebeurd op basis van
geaggregeerd nut (som individueel nut). Iets wordt als onrecht beschouwd
wanneer er sprake is van verlies van geaggregeerd nut. Er worden 2 soorten
onderscheiden: klassiek/hedonistisch en preferentie utilitarisme.
Klassiek/hedonistisch utilitarisme Volgens deze stroming is nut gelijk aan geluk, plezier en tevredenheid. Het doel
is de tevredenheid van mensen te maximaliseren. Sidenote: het meten van geluk
is niet evident (~happiness economics).
Preferentie utilitarisme Volgens deze stroming is nut gelijk aan het vervullen van verlangens,
waarneembare keuzes.
Happiness economics Dit is de formele academische studie van het verband tussen individuele
tevredenheid en economische vraagstukken zoals werkgelegenheid en
welvaart. Hierbij worden mensen vergeleken wat betreft hun
geluk/tevredenheid met hun leven.
,Geluksladder Op deze ladder kunnen mensen geplaatst worden naargelang hun nutsniveau.
Best possible life VS worst possible life → waar bevindt je je op deze ladder qua
geluk?
Easterlin paradox Bevinding vanuit de gelukseconomie. De paradox is het volgende: economische
groei maakt landen wel degelijk gelukkiger, maar slechts tot op een bepaald
punt. Wanneer aan bepaalde basisbehoeften voldaan is, wordt de correlatieve
band tussen weelde en geluk verbroken.
Pareto utilitarist Toepassing: Individuele vrijheden zijn niet altijd compatibel met utilitarisme. Dit
zorgt ervoor dat het onmogelijk is een pareto-utilitarist te zijn. Pareto-efficiëntie
is de allocatie van middelen die dusdanig is dat niemand in een groep er op
vooruit kan gaan zonder dat iemand anders er op achteruit gaat. In de sterke
vorm verhoogt de groep het welzijn als ten minste één individu beter af is en
geen enkel individu slechter, in de zwakke vorm moet iedereen beter af zijn.
Liberale theorieën: Rawls Theory of Volgens deze theorie is de informatiebasis de prioriteit van vrijheden (veil of
justice ignorance). Persoonlijke en politieke basisrechten vormen prioriteit en het is van
groot belang dat ieder kan beschikken over primaire goederen. Er worden hierbij
2 principes van rechtvaardigheid onderscheiden: liberty principle en difference
principle.
Veil of ignorance Sluier van onwetendheid.
Primaire goederen Dingen die iedere rationale man verondersteld wordt te willen. Een primair
goed, ook wel 'noodzakelijk goed', is een goed dat voorziet in de
eerste levensbehoefte van de consument.
Principes van rechtvaardigheid • First principle (liberty principle) = eenieder moet een gelijk recht
hebben op het meest uitgebreide totale stelsel van gelijke
basisvrijheden dat verenigbaar is met een soortgelijk stelsel van
vrijheid voor allen.
• Second principle (difference principle) = de sociale en economische
ongelijkheden moeten zodanig worden geregeld dat zij zowel de
minstbedeelden ten goede komen als betrekking hebben op ambten
en functies die voor iedereen openstaan, op basis van billijke gelijkheid
van kansen. Sterke nadruk op gelijkheid van kansen.
Maximin principe Het bekomen van het maximaal haalbare voor de minderbedeelden in de
samenleving. Het is een rechtvaardigheidscriterium voorgesteld door de filosoof
Rawls. Een principe over het rechtvaardige ontwerp van sociale systemen,
bijvoorbeeld rechten en plichten. Volgens dit principe moet het systeem
worden ontworpen om de positie te maximaliseren van degenen die het het
slechtst af zijn.
Liberale theorieën: Capabilities Volgens dit denkkader (eerder dan theorie) is de informatiebasis de
Framework (Amartya Sen) substantieve vrijheden om dat leven te kiezen dat men de moeite waard vindt.
Hierbij ligt de focus op de reële mogelijkheden van een individu (primaire
goederen ~Rawls + conversie van primaire goederen in de mogelijkheid om
doelen te realiseren. Amartya sluit zich aan bij het Aristotelesiaans denkkader.
Het draait hier om de capabilities of mogelijkheden van mensen (vb.
mogelijkheid om te kunnen lezen, schrijven etc.). Capabilities framework maakt
onderscheid tussen functionings (wat doe je effectief, concrete invulling van
capability, vb. fietsen) en capabilities (de mogelijkheden die iemand bezit). Het
draait hier om de levenskwaliteit → impact van deze benadering:
• Coherente set rechtvaardigheidsprincipes, waarvan inkomen één
(belangrijke) dimensie is.
• Human Development Index.
Human Development Index Deze index bestaat uit 3 dimensies: gezondheid, kennis en levensstandaard.
Voor elk van deze dimensies bestaan indicatoren en indexen. Dit geheel vormt
samen de HDI → combinatie van verschillende dimensies binnen deze index. Vb.
dimensie lang en gezond leven → indicator: life expectancy at birth → index: life
expectancy index. België scoort 14des wat betreft deze index.
, Sustainable development goals (SDG) Dit initiatief omvat verschillende doelen die behaald dienen te worden tegen
het jaar 2030, waaronder: onderwijs, gender equality, poverty, het verminderen
van ongelijkheden. Hieruit wordt duidelijk dat de enge focus van BBP als
indicator niet meer aan de orde is → not done om slechts hierop te berusten.
Nood aan een veel breder spectrum om ontwikkeling op te volgen. Eerste SDG
was armoede.
Concept armoede Volgens Orshansky is armoede een waardeoordeel en is dit enkel van belang
wanneer men van plan is er ook effectief iets aan te doen (geen armen tellen
om armen te tellen). Sen duidt dan weer op het belang van kijken naar economic
means (kijk bvb. naar inkomen MAAR onthoudt: slechts onderdeel van het
geheel). Multidimensioneel karakter van armoede is van groot belang!
Relatieve armoede Armoede wordt hier bepaald in termen van de levensstandaard van een
bepaalde samenleving. Peter Townsend (hevige discussie met Sen) is aanhanger
van deze visie. Armoede is een relatief concept en hangt af van tijd en plaats +
behoeften zijn veranderlijk. Vb. armoedelijn die vasthangt aan gemiddelde van
de samenleving.
Absolute armoede Absolute armoede verwijst naar het feit dat er minimum noden zijn om fysiek
efficiënt te kunnen blijven. Sen zegt dat armoede zowel relatieve als absoluut is.
Er zit een absolute kern in het idee van armoede (absolute kern van capabilities)
maar of je dit kunt, hangt af van de samenleving waarin je je bevindt (relatief).
Los van een relatief beeld, is er een absolute kern: mensen die verhongeren zijn
arm, onafhankelijk van waar men zich bevindt ten opzichte van anderen.
Meten van armoede 1) Definieer indicator van welzijn : vb. capabilities (niet evident),
levensstandaard, economische bronnen, multidimensioneel.
2) Bepaal armoedelijn: minimum aanvaardbare levensstandaard om
onderscheid te maken tussen armen en niet armen.
3) Aggregeer informatie: op basis van verdeling van indicator in
verhouding tot armoedelijn, vb.
• Als aantal individuen onder armoedelijn (head count)
• Inkomen onder de armoedelijn (poverty gap)
Relatieve armoedelijnen Armoededrempel bepaald als % van gemiddeld/mediaan inkomen (of
consumptie). Dit wordt vooral gebruikt in rijkere landen. Vb. Europese Unie met
armoedelijn van 60% van het mediaan equivalent beschikbaar inkomen in elk
land of AROP = at-risk-of-poverty = % individuen onder armoedelijn.
Absolute armoedelijnen Deze armoedelijnen zijn vastgelegd op een bepaald niveau en men gebruikt
diezelfde armoedelijn voor alle landen. Vb; One dollar day: arm als je een
inkomen hebt van 1,90 dollar/dag.
Armoede headcount index Index die verwijst naar het aantal individuen onder de armoedelijn. Beleid is
waardevol wanneer het mensen uit armoede kan halen.
Armoedekloofindex Index die zich toespitst op hoeveel het inkomen van iemand zich onder de
armoedelijn bevindt. Beleid is waardevoller wanneer het de armste mensen uit
de armoede haalt, in tegenstelling tot mensen die zich net onder de armoedelijn
bevinden.
Ongelijkheid van kansen Wanneer is ongelijkheid een probleem? Vrijheid als controle veronderstelt dat
mensen de vrucht van hun inzet kunnen genieten en dat deze voordelen geen
gevolg mogen zijn van omstandigheden waar mensen niet zelf voor hebben
gekozen. We kunnen goede en slechte ongelijkheid onderscheiden:
• Goed: afhankelijk van inzet, onafhankelijk van omstandigheden
• Slecht: als gevolg van omstandigheden
Er mag ongelijkheid zijn, maar er moet wel gelijkheid van kansen zijn, dit is
belangrijk! Ongelijkheid die niet samenhangt met inzet wordt gezien als onrecht.
